Đau đầu: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị và phòng bệnh

1. Nguyên nhân gây đau đầu

Đau đầu hay nhức đầu là tình trạng rất phổ biến, có thể gặp ở bất cứ đối tượng nào. Tình trạng đau thường xuất hiện ở vùng đầu và mặt. Thỉnh thoảng đau ở vùng cổ trên cũng được xếp vào nhóm đau đầu. Cơn đau có thể xảy ra ở một hoặc cả hai bên đầu, đau tại một vị trí nhất định hoặc tỏa ra khắp đầu.

Đau đầu có nhiều cường độ và tính chất khác nhau. Người bệnh có thể cảm thấy đau âm ỉ, đau dữ dội, đau nhói hoặc đau châm chích ở đầu. Cơn đau phát triển dần dần hoặc đột ngột, kéo dài từ vài phút đến vài ngày.

Đau đầu không do bệnh lý

Phần lớn các trường hợp đau đầu do nguyên nhân ngoài bệnh lý, chủ yếu do chế độ sinh hoạt, tâm sinh lý không lành mạnh như:

Uống nhiều rượu, bia, đồ uống chứa caffein.
Có sự thay đổi trong việc ăn uống, ngủ nghỉ.
Có chuyện đau buồn, lo lắng.
Căng thẳng liên quan đến gia đình và bạn bè, công việc hoặc trường học.
Đứng, ngồi sai tư thế ảnh hưởng lên mắt, cổ hoặc lưng.
Ánh sáng mạnh, tiếng ồn hoặc thời tiết thay đổi.

Tình trạng đau đầu, đặc biệt là đau nửa đầu thường chịu ảnh hưởng bởi yếu tố di truyền. Hầu hết trẻ em và thanh thiếu niên mắc chứng đau nửa đầu đều có các thành viên khác trong gia đình mắc bệnh. Khi cả cha và mẹ đều có tiền sử mắc chứng đau nửa đầu, thì 70% khả năng con của họ cũng sẽ mắc chứng bệnh này.

Đau đầu do bệnh lý

Cơn đau nhức đầu có thể do những bệnh lý không nguy hiểm như:

Viêm xoang: 90% các trường hợp viêm xoang đều có triệu chứng đau đầu hoặc đau nửa đầu thường xuyên. Muốn dứt điểm triệu chứng này cần điều trị khỏi viêm xoang.
Đau nửa đầu Migraine: Đây cũng là nguyên nhân gây đau đầu khá phổ biến, y học thường gọi là rối loạn vận mạch não hoặc đau đầu vận mạch. Người bệnh bị đau nửa đầu không cố định, mạch da đầu căng giật từng cơn, đau vừa rồi tới đau dữ dội. Bệnh phổ biến ở phụ nữ trung niên, triệu chứng đau đầu thường xảy ra vào buổi sáng. Đau nửa đầu Migraine khá lành tính, nhưng những cơn đau nhức đầu sẽ gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và cuộc sống bệnh nhân. Một vài trường hợp bệnh có thể gây biến chứng thần kinh.
Tăng nhãn áp: Bệnh lý ở hệ thần kinh mắt cũng là một trong những nguyên nhân gây đau đầu. Đặc biệt là các bệnh lý rối loạn điều tiết, tăng nhãn áp… sẽ gây ra cơn đau nửa đầu dữ dội. Ngoài ra xuất hiện triệu chứng suy giảm thị lực, đỏ mắt…
Thiếu máu: Thiếu máu, đặc biệt thiếu máu lên não sẽ gây ra những cơn đau nhức đầu nghiêm trọng, kèm theo triệu chứng mệt mỏi, chóng mặt… Bệnh nhân cần tìm ra nguyên nhân và điều trị thiếu máu mới khắc phục được tình trạng này.
Bệnh lý mạn tính: Bệnh nhân nếu gặp những cơn đau đầu liên tục có thể do mắc các bệnh mạn tính như: Đái tháo đường, lupus ban đỏ, tăng huyết áp…

Hay bị đau đầu có thể là do những bệnh lý nguy hiểm không thể lơ là như:

Tai biến mạch máu não: Những bệnh nhân bị tai biến mạch máu não trước đó thường bị đau nhức đầu liên tục, có thể kèm theo triệu chứng khác như giảm thị lực, nôn mửa, thay đổi ý thức, giảm khả năng nói, mất thăng bằng, tê bì vùng mặt… Cần sớm phát hiện các triệu chứng báo hiệu để can thiệp kịp thời, tránh tai biến mạch máu não xảy ra sẽ gây những hậu quả nặng nề, thậm chí là tử vong.
Khối u não: Khoảng 50% người bệnh có khối u não thường xuyên bị đau đầu không rõ nguyên nhân, cơn đau nhiều hơn về đêm đến sáng. Đặc biệt cơn đau ngày càng dữ dội, vượt qua mức chịu đựng. Để chẩn đoán cơn đau đầu có phải do khối u não hay không cần chụp CT scan hoặc MRI.
Nhiễm trùng não hoặc màng não: Đặc điểm của bệnh lý nguy hiểm này là gây cơn đau đầu liên tục, cùng các triệu chứng rõ ràng của nhiễm trùng như: Thường bị sốt, sợ ánh sáng và tiếng động, cứng vùng gáy… Cũng cần chụp MRI, xét nghiệm máu, chọc dò dịch tủy để chẩn đoán bệnh.
Di chứng chấn thương: Các chấn thương gây va đập vùng đầu từ nặng tới nhẹ gây tổn thương máu tụ mạn tính cũng là nguyên nhân gây đau đầu thường xuyên. Để khắc phục tình trạng này cần phẫu thuật để giải phóng chèn ép thần kinh, dẫn lưu huyết tụ.

Đau đầu là một triệu chứng phổ biến thường gặp.

2. Triệu chứng đau đầu

Đau đầu được phân thành ba loại: Đau căng đầu; Đau nửa đầu; Đau đầu từng cơn. Tùy từng loại đau đầu sẽ có các triệu chứng khác nhau như đau âm ỉ, đau dữ dội, đau nhói, đau châm chích, có khi chỉ đau trong vài phút, có khi cơn đau kéo dài vài ngày.

Triệu chứng xảy ra khi đau căng đầu có thể từ nhẹ đến vừa, cảm giác như có một dải băng quấn chặt quanh đầu. Nó thường xuất hiện ở cả hai bên đầu và chỉ trong một thời gian ngắn, làm cho người bệnh có cảm giác khó chịu và bực mình. Đau đầu buồn nôn, nôn mửa có thể xảy ra khi bệnh nhân bị đau căng đầu.

Triệu chứng xảy ra khi đau nửa đầu là cơn đau nửa đầu làm người bệnh đau đầu dữ dội, đau dồn dập, mức độ đau từ vừa đến nặng và chỉ xuất hiện ở một bên đầu. Người bị đau nửa đầu thường nhạy cảm với ánh sáng, tiếng ồn.

Cơn đau loại này thường làm cho tình trạng đau đầu kéo dài có thể diễn ra từ vài giờ đến vài ngày và có thể lặp đi lặp lại.

Triệu chứng xảy ra khi đau từng cơn là người bệnh thấy đau nhức nhối, thường khu trú ở một bên mắt. Cơn đau bắt đầu từ một bên đầu, xung quanh và phía sau mắt, sau đó trở nặng và có thể kéo dài từ 15 phút đến 3 giờ, có thể kèm với các triệu chứng sưng mắt, chảy nước mắt, đỏ và nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi chỉ ở bên phần đầu bị ảnh hưởng.

Trước khi điều trị cần xác định được cơ thể đang mắc chứng đau đầu nào để có thể điều trị và ngăn ngừa hiệu quả.

3. Đau đầu có lây không?

Đau đầu thực chất là phản ứng của hệ thần kinh trong hoặc ngoài khi bị kích thích. Có nhiều nguồn kích thích như tình trạng thiếu máu, quá trình viêm nhiễm, sự xâm lấn khối u, bệnh lý gây giãn căng, xoắn vặn mạch máu... Bản chất đau đầu không phải bệnh lây nhiễm nên không lây, tuy nhiên có một số bệnh lây nhiễm có thể gây đau đầu như sốt virus, nhiễm trùng…

4. Phòng ngừa đau đầu

Chìa khóa để ngăn ngừa chứng đau đầu là tìm ra các yếu tố có khả năng kích hoạt cơn đau đầu. Chẳng hạn một số người cảm thấy nhức đầu khi ngửi mùi nước hoa mạnh hoặc ăn một số loại thực phẩm nhất định (hạt điều, hành tây, chocolate…). Các yếu tố kích hoạt đau đầu ở mỗi người là khác nhau. Khi đã xác định được chúng, người bệnh có thể tránh hoặc giảm thiểu tiếp xúc với chúng để phòng ngừa đau đầu.

Bên cạnh đó, một số phương pháp khác cũng giúp phòng ngừa và hạn chế chứng đau đầu hiệu quả mà người bệnh có thể tham khảo:

Học cách quản lý căng thẳng: Hạn chế tối đa các tác nhân gây căng thẳng và sử dụng các phương pháp đối phó lành mạnh nếu gặp phải những căng thẳng không thể tránh khỏi.
Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, đủ chất. Ăn điều độ, không bỏ bữa, chú ý duy trì lượng đường trong máu ổn định.
Uống đủ nước: Người bệnh cần bổ sung đủ nước, đặc biệt là trong những ngày nóng bức, vì thiếu nước có thể khiến cơ thể choáng váng, mệt mỏi dẫn tới đau ở vùng đầu.
Ngủ đủ giấc: Thiếu ngủ là nguyên nhân gây đau nhức đầu phổ biến. Ngủ đủ giấc (7 – 8 tiếng mỗi đêm) sẽ giúp nâng cao năng lượng vào buổi sáng, giảm mệt mỏi, đau đầu và căng thẳng.
Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục ít nhất ba lần một tuần trong 30 phút có thể giúp giảm căng thẳng, giảm đau đầu và nâng cao sức khỏe tổng thể.
Hạn chế uống rượu, bia, các thức uống chứa chất kích thích như caffeine…
Tạo khoảng thời gian nghỉ ngơi ngắn trong lúc làm việc để tránh đau đầu và chống mỏi mắt.

Nhiều bệnh nhân lạm dụng sử dụng thuốc giảm đau khi bị đau đầu kéo dài. Việc lạm dụng thuốc giảm đau càng khiến bệnh lý tiềm ẩn thêm nặng, gây nhiều hậu quả sức khỏe. Cần tìm ra nguyên nhân và khắc phục loại bỏ từ nguyên nhân mới giúp loại bỏ những cơn đau đầu khó chịu.

Việc phân biệt nguyên nhân hay bị đau đầu do bệnh lý nguy hiểm hay lành tính, nguyên nhân ngoài bệnh lý rất quan trọng để có thể khắc phục, loại bỏ tình trạng bệnh. Nếu hay bị đau đầu cùng các triệu chứng bất thường khác thì hãy tới các cơ sở y tế để được tư vấn, điều trị sớm nhất. Đừng chủ quan với bất cứ dấu hiệu bệnh bất thường nào.

5. Điều trị đau đầu

Tùy từng nguyên nhân gây đau đầu sẽ có những biện pháp điều trị khác nhau. Việc đầu tiên cần thiết nhất khi bị đau đầu là người bệnh cần dành thời gian nghỉ ngơi, thư giãn và tránh căng thẳng tâm lý.

Nếu cơn đau do một bệnh lý nào đó gây ra, phương pháp điều trị sẽ tập trung vào giải quyết bệnh lý gây đau đầu. Khi bệnh tình thuyên giảm, các cơn đau cũng sẽ dần biến mất.

Tuy nhiên, không phải khi nào cơn đau đầu cũng liên quan đến bệnh lý. Trong trường hợp này cơn đau có thể nhanh chóng thuyên giảm và biến mất khi được điều trị bằng các biện pháp thích hợp.

Sử dụng thuốc

Tình trạng đau căng đầu thường đáp ứng tốt với thuốc giảm đau không kê đơn, chẳng hạn như aspirin, acetaminophen (Tylenol) hoặc ibuprofen (Advil). Tuy nhiên, người bệnh cần lưu ý rằng việc lạm dụng các loại thuốc này có thể dẫn đến tình trạng đau đầu mạn tính.

Đối với những cơn đau đầu thường xuyên hoặc nghiêm trọng, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh sử dụng các loại thuốc trị đau đầu theo đơn.

Điều trị triệu chứng

Nghỉ ngơi thể lực và tránh căng thẳng tâm lý là một biện pháp cần thiết trong tất cả mọi trường hợp.

Thuốc giảm đau: Có hiệu quả trong nhiều trường hợp đau đầu nhưng không nên dùng trong thời gian dài.

Phương pháp vật lý: Sử dụng phương pháp chườm đá khi sốt cao, xoa bóp, day huyệt.

Châm cứu các huyệt: Thái dương, ấn đường, bách hội, đầu duy. Cần chú ý tất cả các biện pháp trên đều tiến hành trên cơ sở liệu pháp tâm lý.

BS Nguyễn Văn Tuấn