ĐBQH: Phải dạy tất cả AI 'làm người chuẩn mực'

Dạy AI hiểu về pháp luật Việt Nam, chuẩn mực đạo đức, văn hóa, truyền thống

Chiều 27/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Trí tuệ nhân tạo. Tham gia phát biểu, đại biểu Trần Văn Lâm (đoàn Bắc Ninh) cho rằng cần thiết lập một khung pháp lý đủ mạnh để AI phát triển đúng hướng và an toàn cho xã hội.

Nêu quan điểm coi AI như một "con người mới sinh" chưa biết pháp luật, không hiểu đạo đức, lễ nghĩa, không có giá trị văn hóa, và không phân biệt đúng – sai nếu không được dạy, ông kiến nghị Quốc hội bổ sung nguyên tắc pháp lý trong Luật này là: Mọi phần mềm AI hoạt động tại Việt Nam, dù do tổ chức trong hay ngoài nước phát triển, đều phải được trang bị "Cơ sở dữ liệu nền tảng làm người chuẩn mực".

Đại biểu Trần Văn Lâm (đoàn Bắc Ninh) góp ý vào dự thảo luật (Ảnh: Media Quốc hội).

Cơ sở dữ liệu này phải chứa đựng đầy đủ thông tin để dạy AI hiểu về pháp luật Việt Nam; chuẩn mực đạo đức, văn hóa, truyền thống tốt đẹp của dân tộc; khả năng nhận diện đúng – sai, hợp chuẩn - trái chuẩn. Cùng với đó là các giới hạn hành vi không được vượt qua; các quy tắc nhận diện rủi ro đối với con người.

Quan trọng nhất, kho dữ liệu nền tảng này phải luôn chiếm vị trí ưu tiên tuyệt đối trong việc chi phối hành vi của AI, không được phép bị ghi đè, thay thế hoặc bị vô hiệu hóa bởi bất kỳ thuật toán hoặc dữ liệu huấn luyện nào khác.

"Đây chính là "Vòng kim cô" pháp lý và kỹ thuật bảo đảm AI không đi chệch hướng", ông Lâm nhấn mạnh.

Theo định hướng này, đại biểu kiến nghị Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì xây dựng Bộ Cơ sở dữ liệu nền tảng "Làm người Việt Nam" thống nhất, chuẩn hóa, cập nhật liên tục; cung cấp cho các nhà phát triển AI như một yêu cầu bắt buộc.

Chính phủ phát triển hạ tầng tính toán quốc gia mạnh mẽ để bảo đảm AI Việt Nam được đào tạo trên các giá trị Việt Nam, không lệ thuộc vào mô hình nước ngoài. Xây dựng Trung tâm quốc gia kiểm định AI, nhằm đánh giá sớm hành vi lệch chuẩn, kiểm soát các mô hình rủi ro cao, và kịp thời can thiệp khi có dấu hiệu vượt ngoài giới hạn.

Thúc đẩy giáo dục AI trong toàn xã hội, đặt trọng tâm giúp người dân, doanh nghiệp và đặc biệt đội ngũ công quyền đủ năng lực nhận diện, sử dụng và giám sát AI đúng đắn.

Cần cơ chế khuyến khích thử nghiệm

Góp ý về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đối với AI, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (đoàn Nghệ An) cho rằng cơ chế này hết sức quan trọng.

Bởi AI là vấn đề rất mới, liên quan đến nhiều lĩnh vực, mục đích chính của cơ chế là gỡ bỏ rào cản pháp lý, cho phép thử nghiệm trong phạm vi giới hạn để thu thập dữ liệu, chứng minh hiệu quả, từ đó thúc đẩy cải cách pháp lý lâu dài.

Song, đại biểu đề nghị xem lại quy định về việc tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm có kiểm soát được miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ tuân thủ quy định tại Luật này.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu phát biểu (Ảnh: Media Quốc hội).

Ông đánh giá cách quy định như vậy dẫn đến phạm vi được miễn trừ chỉ giới hạn trong phạm vi quy định của Luật này trong khi các hệ thống trí tuệ nhân tạo thường liên quan rất nhiều đến rất nhiều các quy định của pháp luật khác có liên quan.

Đại biểu nêu ví dụ việc thử nghiệm AI trong phương tiện tự lái sẽ liên quan nhiều đến các điều cấm trong Luật Trật tự an toàn đường bộ, Luật bảo vệ dữ liệu cá nhân...

Chẳng hạn như một cơ chế thử nghiệm AI trong máy bay tự lái chở khách ở Nhật Bản được miễn trừ một số quy tắc hàng không.

Vì vậy, ông đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, chỉnh lý theo hướng xác định rõ tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm có kiểm soát được miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ tuân thủ quy định tại Luật này và các luật khác có liên quan.

Một vấn đề khác, đại biểu cho rằng hệ thống AI không chỉ đơn thuần là vấn đề liên quan đến công nghệ, thuật toán... mà còn là vấn đề đa ngành, liên ngành. Với những hệ thống AI chuyên biệt thì tính liên ngành rất cao.

Đại biểu đề nghị chỉnh lý theo hướng: "Cơ quan quản lý nhà nước về trí tuệ nhân tạo chủ trì và phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan tổ chức tiếp nhận, thẩm định và xử lý hồ sơ tham gia hoạt động thử nghiệm có kiểm soát".

Bên cạnh đó, để tạo điều kiện thuận lợi, khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo, đại biểu cho rằng cần nghiên cứu, bổ sung cơ chế hỗ trợ các tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm để phòng chống rủi ro.

Đơn cử như cơ chế hỗ trợ bảo hiểm trách nhiệm trước khi tiến hành thử nghiệm hoặc nhà nước có thể hỗ trợ một phần ngân sách (qua các loại Quỹ) để khuyến khích sự tham gia thử nghiệm.

"Không có cơ chế chính sách này, các doanh nghiệp phát triển các hệ thống AI rủi ro cao (như xe tự lái) và đang trong giai đoạn khởi nghiệp sẽ rất ngại thử nghiệm, vì chỉ một tai nạn cũng đủ dẫn đến phá sản", ông nói.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Ảnh: Media Quốc hội.)

Cùng vấn đề, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn Tp.HCM)đề nghị cân nhắc mở rộng phạm vi thử nghiệm cho doanh nghiệp khởi nghiệp và viện nghiên cứu theo cách tiếp cận "cơ chế thử nghiệm linh hoạt", trong đó kết quả thử nghiệm được xem như tiêu chí rút gọn khi đánh giá sự phù hợp.

"Cách làm này giúp rút ngắn vòng đời phát triển sản phẩm, khuyến khích đội ngũ kỹ sư và doanh nghiệp Việt Nam cạnh tranh được với các tập đoàn công nghệ quốc tế", ông Hùng nói.

Nguyễn Thu Huyền