Đề án 1 triệu ha, nền móng cho sản xuất xanh ở Đồng bằng sông Cửu Long

Đề án 1 triệu ha lúa đã thay đổi tư duy sản xuất của người dân theo hướng bền vững, giảm phát thải, nâng cao thu nhập và bảo vệ môi trường. Trong quy trình canh tác, người dân đã tiếp cận, áp dụng các quy trình sản xuất tiên tiến như "1 phải 5 giảm","3 giảm 3 tăng", quy trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời chú trọng phương pháp canh tác ngập khô xen kẽ, góp phần giảm phát thải khí nhà kính.

Theo Bộ NN&MT, đề án 1 triệu ha lúa ở ĐBSCL đã chứng minh giảm chi phí sản xuất từ 8,2% đến 24,2% nhờ giảm 30-50% lượng giống, tiết kiệm 30-70 kg phân bón/ha, giảm 1-4 lần phun thuốc bảo vệ thực vật và cắt giảm 30-40% lượng nước tưới. Đồng thời, năng suất tăng đến 7%. Đặc biệt, đề án đã góp phần giảm phát thải khí nhà kính, với mức giảm trung bình 2 – 12 tấn CO₂ ha.

Đề án 1 triệu ha, nền móng cho sản xuất xanh ở ĐBSCL

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, giá cả vật tư nông nghiệp tăng cao, sản xuất nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn là giải pháp giảm chi phí đầu vào, nâng cao hiệu quả kinh tế, đảm bảo phát triển nông nghiệp bền vững. Trong đề án người dân đưa rơm khỏi đồng ruộng để trồng nấm, làm thức ăn chăn nuôi, làm phân hữu cơ hoặc nguyên liệu cho sản xuất năng lượng sinh học.

Theo PGS – TS Nguyễn Văn Công, Giảng viên Đại học Cần Thơ, đề án 1 triệu ha là một trong những giải pháp quan trọng để Việt Nam đạt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính theo cam kết. Tuy nhiên, trong triển khai cần giám sát và thực hiện việc đo đạc một cách công bằng, minh bạch. Từ nghiên cứu và thực tiễn áp dụng trên đồng ruộng đã chứng minh, canh tác theo quy trình ngập khô xen kẽ có thể giảm phát thải khí nhà kính lên đến 41% so với canh tác truyền thống.

"Muốn người dân áp dụng cần lưu ý, trong vụ vụ Đông Xuân người ta thiếu nước người ta phải bơm nước vào vậy hạn chế nước được, vậy mùa khát thì như thế nào. Kêu người ta mình phải lấy rơm ra khỏi đồng khoảng 70% vậy người ta có lấy rơm rạ không, hiện nay người ta đang có những máy cuộn rơm, đem rơm ra để phục vụ cho vấn đề thức ăn cho gia súc, phục vụ cho vấn đề làm phân hữu cơ hoặc là đưa ra làm giá thể sản xuất nấm rơm, đây cũng là nhiều cái mình phải làm nữa", PGS – TS Nguyễn Văn Công nói.

Vùng ĐBSCL có vai trò nòng cốt trong bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và xuất khẩu

Theo đánh giá, nguồn lực đầu tư cho dự án rất lớn, việc khơi thông nguồn tín dụng để người dân, HTX, doanh nghiệp tiếp cận để phục vụ nhu cầu sản xuất sẽ mang lại thành công cho Đề án. Cùng với đó, các địa phương cần chủ động xây dựng kế hoạch và triển khai cụ thể theo từng vùng sinh thái, gắn với điều kiện sản xuất thực tế và tiềm năng thị trường tiêu thụ. Đồng thời tập trung hỗ trợ HTX xã nâng cao năng lực, tăng cường liên kết sản xuất; đẩy mạnh cơ giới hóa các khâu trong quy trình sản xuất; cải thiện hạ tầng kho chứa, logistics để giảm thất thoát sau thu hoạch.

PGS – TS Lê Anh Tuấn, nguyên Phó viện trưởng Viện nghiên cứu Biến đổi khí hậu, Đại học Cần Thơ cho rằng, cần xây dựng các tiêu chuẩn và thương hiệu rõ ràng cho lúa chất lượng cao, nhằm tạo điều kiện cho việc giám sát và đảm bảo chất lượng. Đồng thời, tăng cường sự hợp tác và cam kết của các bên liên quan, bao gồm nhà nước, các nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân.

"Chúng ta biết ĐBSCL có rất nhiều dạng canh tác lúa khác nhau, theo thời vụ, theo mùa mưa, mùa nắng. Chúng ta áp dụng khô, ướt xen kẽ, rất nhiều thí nghiệm chứng minh đây là phương pháp tốt giảm phát thải nhưng làm sao người nông dân không áp dụng, bởi vì họ nghiêng về an toàn trong tiêu dùng của họ. Ví dụ bây giờ đang mùa biển mặn họ căn lúc nào có nước họ bơm dư chút xíu, và không đợi khi nào khô hết, xuống dưới 15cm người ta bơm, như vậy nhỡ cần nước nước mặn thì sao, thì người nông dân khi nào cũng chọn lựa cái an toàn", PGS – TS Lê Anh Tuấn chia sẻ.

Trong canh tác, người dân đã áp dụng phương thức tưới ngập khô xen kẽ để giảm phát thải khí metan. Sử dụng phân bón hữu cơ và giảm lượng phân bón hóa học để hạn chế phát thải. PGS - TS Nguyễn Ngọc Đệ, Khoa phát triển nông thôn, Đại học Cần Thơ cho biết, người dân sẽ có thêm thu nhập khi thu gom rơm khỏi đồng ruộng, điều này sẽ góp phần rất lớn trong đóng góp vào giảm phát thải khí nhà kính. Tuy nhiên, việc làm hiện nay là phải cải thiện hạ tầng tưới tiêu, giao thông để thuận lợi cho sản xuất; đồng thời xây dựng hệ thống giám sát, báo cáo và đánh giá lượng phát thải để có thể tham gia vào thị trường tín chỉ carbon.

GS Nguyễn Ngọc Đệ nhấn mạnh: "1 triệu ha trồng lúa ở ĐBSCL vậy thì điều kiện hạ tầng chưa phải đáp ứng đầy đủ yêu cầu nếu chúng ta sản xuất. Dựa trên cái đó thì trước hết nếu mà chúng ta có được 4 nhóm giải pháp, có được gói kỹ thuật một cách đồng bộ, hợp lý rồi tổ chức được sản xuất, liên kết và cải thiện hạ tầng thì chúng ta sẽ đạt được mục tiêu giảm chi phí, tăng được năng suất, tăng được chất lượng, góp phần giảm phát thải khí nhà kính".

Theo TS Lê Văn Bảnh, nguyên Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL, vùng ĐBSCL có vai trò nòng cốt trong bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và xuất khẩu, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế, ổn định xã hội, nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam trên thị trường thế giới. Đề án 1 triệu ha mang tính đột phá trong tổ chức lại sản xuất ngành hàng lúa gạo, nâng cao giá trị gia tăng trong toàn chuỗi, bảo đảm phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, đóng góp vào tăng trưởng xanh và góp phần thực hiện các cam kết về giảm phát thải.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, giá cả vật tư nông nghiệp tăng cao, sản xuất nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn là giải pháp giảm chi phí

Tuy nhiên, TS Lê Văn Bảnh cũng cho rằng, để Đề án đạt được mục tiêu điều quan trọng là phải tổ chức lại sản xuất giữa các tổ hợp tác, HTX, các doanh nghiệp. Cùng với đó, áp dụng các biện pháp như quản lý nước tiết kiệm, bón phân hợp lý, sử dụng giống chất lượng cao, cơ giới hóa đồng bộ, tiến tới sản xuất xanh, bền vững, giảm phát thải khí nhà kính.

"Chúng ta cần phải tổ chức lại sản xuất, và tổ chức lại khâu thương lái, hiện nay nói nông dân lãi 40 -50% nhưng mà có hiện tượng bẻ kèo, bỏ cọc. Người ta đặt hàng thấy giá lên bẻ kèo người ta chạy, nếu mà giá cao quá thì bỏ cọc, thành ra rất là khó, làm cách nào đó chúng ta tổ chức lại khâu này", TS Lê Văn Bảnh nói.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đang định hình lại ngành hàng lúa gạo theo hướng hiện đại, bền vững, thân thiện với môi trường, trách nhiệm với cộng đồng và xã hội và khẳng định vị thế gạo Việt Nam trên trường quốc tế. Để đạt được mục tiêu 1 triệu ha vào năm 2030 theo kế hoạch, Bộ NN&MT, các địa phương đang triển khai, nhân rộng các mô hình hiệu quả, tập trung liên kết giữa người dân, HTX, doanh nghiệp để hình thành chuỗi giá trị bền vững, đây được coi là “mắt xích” quan trọng sẽ quyết định đến sự thành, bại của đề án.

Phạm Hải/VOV-ĐBSCL