Để doanh nghiệp Việt vươn tầm

Niêm yết cổ phiếu là phương tiện chiến lược để doanh nghiệp vươn tầm

Niêm yết cổ phiếu là phương tiện chiến lược để doanh nghiệp vươn tầm

Yêu cầu tất yếu của thời đại hội nhập

Lớn hóa không chỉ là mở rộng nhà xưởng hay tăng quy mô vốn, đó là một quá trình toàn diện: chuyển từ quản trị gia đình sang quản trị minh bạch; từ vốn tự có sang vốn thị trường; từ tư duy ngắn hạn sang tầm nhìn thế hệ. Một doanh nghiệp nhỏ có thể nuôi sống một gia đình, nhưng chỉ khi lớn hóa, doanh nghiệp mới đủ sức tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động, đóng góp vào ngân sách nhà nước và nâng cao vị thế quốc gia.

Không có quốc gia thịnh vượng nào mà thiếu những tập đoàn tư nhân hùng mạnh. Hàn Quốc có Samsung, LG, Hyundai; Nhật Bản có Toyota, Sony, Mitsubishi; Trung Quốc có Huawei, Alibaba, Tencent… Các tập đoàn này đều có điểm khởi đầu là xưởng sản xuất nhỏ hay cửa hàng gia đình, rất giống các doanh nghiệp Việt Nam hôm nay. Nhưng chính nhờ quyết tâm “lớn hóa”, họ đã trở thành trụ cột của nền kinh tế, góp phần nâng tầm dân tộc.

Ông Nguyễn Minh Hạnh, Giám đốc Khối Phân tích Công ty Chứng khoán SHS

Vì sao doanh nghiệp Việt phải chuyển từ kinh doanh tự phát sang phát triển bài bản?

Hiện Việt Nam có khoảng 930.000 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó 98% là doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME). Khu vực này đang đóng góp khoảng 45% GDP, 60% việc làm và 30% ngân sách nhà nước, tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp vẫn ở quy mô nhỏ, dựa vào nguồn lực gia đình và quản trị cảm tính. Nhiều doanh nghiệp “không chịu lớn” vì ngại minh bạch, sợ mất quyền kiểm soát doanh nghiệp, khiến nền kinh tế thiếu những đầu tàu đủ tầm.

Bối cảnh hội nhập hiện nay đang đặt SME trước ba sức ép chuyển đổi: Thứ nhất, hội nhập quốc tế buộc doanh nghiệp phải đáp ứng chuẩn mực quản trị, tài chính, môi trường và lao động toàn cầu. Thứ hai, chính sách hỗ trợ của Nhà nước đang tạo cơ hội lớn. Chỉ thị 10/CT-TTg (3/2025) đặt mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam có 2 triệu doanh nghiệp, khu vực tư nhân đóng góp 60 - 65% GDP. Thứ ba, chuyển đổi số và chuyển giao thế hệ đang thúc đẩy tư duy quản trị mới: thế hệ lãnh đạo trẻ (8x, 9x) hướng đến minh bạch, chuyên nghiệp, ứng dụng công nghệ và sẵn sàng niêm yết.

Bài học từ khu vực

Sau chiến tranh, nền kinh tế Hàn Quốc khởi đầu với hàng loạt doanh nghiệp gia đình nhỏ. Nhờ chính sách hỗ trợ tín dụng, định hướng ngành nghề và khuyến khích sáp nhập, nhiều công ty đã vươn lên thành các chaebol (tập đoàn) như Samsung, Hyundai, LG. Điểm mấu chốt là họ biết tách bạch quản trị khỏi gia đình, thuê CEO chuyên nghiệp, niêm yết và minh bạch tài chính. Nhờ đó, Hàn Quốc xây dựng được các tập đoàn tư nhân hùng mạnh - các tập đoàn này đóng góp gần 80% kim ngạch xuất khẩu của quốc gia.

Trong khi đó, nền kinh tế Đài Loan (Trung Quốc) phát triển dựa trên hàng triệu SME. 75% doanh nghiệp niêm yết tại Đài Loan có nguồn gốc là công ty gia đình, nhưng họ đã chuyển đổi thành công nhờ cổ phần hóa, liên kết chuỗi cung ứng và quản trị hiện đại. Họ giữ bản sắc gia đình ở tầm định hướng, nhưng vận hành theo chuẩn mực toàn cầu - kết hợp tinh thần khởi nghiệp với kỷ luật thị trường.

Cả hai mô hình đều cho thấy, muốn lớn hóa, doanh nghiệp phải minh bạch hóa, chuyên nghiệp hóa và dám mở cửa ra thị trường vốn.

Với các quy định mới được ban hành, IPO và niêm yết cổ phiếu trở nên đơn giản với doanh nghiệp Việt Nam. Việc IPO và đưa cổ phiếu lên sàn sẽ mang lại các lợi ích căn bản cho doanh nghiệp.

Thứ nhất, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn quy mô lớn và chi phí thấp, thay vì phụ thuộc vào nguồn vốn tín dụng ngân hàng. Đây là “dòng máu mới” để doanh nghiệp đầu tư mở rộng, hiện đại hóa sản xuất, hay tài trợ các dự án chiến lược. Thị trường vốn cũng mở ra cơ hội thu hút cổ đông chiến lược và nhà đầu tư quốc tế, nâng cao vị thế và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Thứ hai, gia tăng giá trị doanh nghiệp và thanh khoản cho chủ sở hữu. Doanh nghiệp niêm yết được định giá công khai và thường cao hơn so với doanh nghiệp chưa niêm yết. Chủ doanh nghiệp có thể thoái vốn một phần, đa dạng hóa tài sản, hoặc chuyển hóa thành tiền mặt mà vẫn giữ quyền kiểm soát, việc này giúp họ “giải phóng” giá trị đã tích lũy, đồng thời củng cố niềm tin của nhà đầu tư.

Thứ ba, nâng cao uy tín, thương hiệu và thu hút nhân tài. IPO là bước ngoặt nâng tầm thương hiệu. Sự minh bạch tài chính và công khai thông tin khiến doanh nghiệp được đối tác, khách hàng và nhà cung cấp tin tưởng hơn. Đồng thời, môi trường công ty đại chúng hấp dẫn nhân sự chất lượng cao - nơi người tài được làm việc minh bạch, có cơ hội sở hữu cổ phần và gắn bó lâu dài.

Thứ tư, tăng “tuổi thọ” doanh nghiệp và đảm bảo kế thừa bền vững. Thống kê toàn cầu cho thấy, chỉ 3% doanh nghiệp gia đình tồn tại đến thế hệ thứ tư. Nguyên nhân chính là thiếu cơ chế kế thừa và quản trị minh bạch. Khi niêm yết, doanh nghiệp buộc phải có hội đồng quản trị, kiểm soát nội bộ, phân tách quyền sở hữu và điều hành, giúp công ty “sống lâu hơn chủ”.

Niêm yết cũng giảm xung đột nội bộ: mọi thành viên đều được hưởng lợi theo tỷ lệ cổ phần, giá trị minh bạch theo thị trường, tránh được tranh chấp như nhiều vụ kiện giữa các gia tộc lớn.

Thứ năm, giảm rủi ro pháp lý và tài chính cá nhân. Doanh nghiệp niêm yết phải tách bạch tài sản cá nhân và tài sản công ty, có kiểm toán độc lập và tuân thủ quy định của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Nhờ đó, chủ doanh nghiệp được bảo vệ khỏi rủi ro pháp lý, thuế và trách nhiệm vô hạn. Mô hình công ty cổ phần đại chúng còn phân tán rủi ro, giúp doanh nghiệp vượt qua khủng hoảng bằng cách huy động vốn mới, thay vì “tự gồng” như trước.

Lựa chọn chiến lược

Niêm yết không phải “vương miện” cho sự thành công, mà là phương tiện chiến lược để doanh nghiệp lớn hóa. Doanh nghiệp nên tránh “ảo tưởng niêm yết” - chỉ tập trung tô vẽ cho ngày IPO mà quên chặng đường dài sau đó. Ngược lại, nếu coi niêm yết là một hành trình chuyển đổi, doanh nghiệp sẽ chuẩn bị kỹ lưỡng: tái cấu trúc, chuẩn hóa tài chính, xây dựng đội ngũ quản trị, chọn thời điểm thị trường thuận lợi.

Để “sống khỏe” sau niêm yết, doanh nghiệp cần đảm bảo ba yếu tố: Củng cố nền tảng quản trị (thiết lập hội đồng quản trị độc lập, kiểm toán nội bộ, quy trình ra quyết định rõ ràng); duy trì minh bạch thông tin (báo cáo định kỳ, truyền thông chủ động, bảo vệ lợi ích cổ đông nhỏ lẻ); xây dựng chiến lược tăng trưởng bền vững (tập trung vào năng lực lõi, phát triển sản phẩm - dịch vụ có giá trị gia tăng và liên tục đổi mới công nghệ).

Sau niêm yết, doanh nghiệp cần coi thị trường chứng khoán là một kênh giám sát thông minh và sức khỏe doanh nghiệp sẽ được phản ánh qua giá cổ phiếu. Do đó, doanh nghiệp phải duy trì hiệu quả kinh doanh, bảo toàn niềm tin thị trường và chủ động trong quan hệ nhà đầu tư.

Khi hàng nghìn doanh nghiệp tư nhân chuyển mình thành công ty đại chúng, Việt Nam sẽ hình thành những tập đoàn tầm cỡ khu vực, những thương hiệu quốc gia mạnh mẽ.

Niêm yết, đại chúng hóa doanh nghiệp không phải con đường dễ đi, vì nó đòi hỏi đánh đổi quyền kiểm soát lấy sự minh bạch, đánh đổi tính khép kín để hội nhập nhưng phần thưởng sẽ là một tương lai bền vững, tự chủ và đủ tầm vươn ra thế giới.