Để không làm biến dạng di tích sau khi trùng tu

Lâu nay, di tích được hiểu là dấu vết của quá khứ còn lưu lại trong lòng đất, hoặc trên mặt đất, có ý nghĩa nhất định về mặt văn hóa, lịch sử. Được ví như hồn cốt, là tiếng nói của các thế hệ cha ông đi trước trao truyền lại, vì vậy, đối với hậu thế, việc gìn giữ, tôn tạo di tích mang nhiều ý nghĩa, trong đó thể hiện thông điệp không được lãng quên lịch sử, cội nguồn...

Công tác trùng tu Điện Thái Hòa - công trình di tích nổi tiếng và quan trọng bậc nhất ở khu vực Hoàng cung Huế (Thừa Thiên Huế) luôn được tiến hành cẩn trọng. Ảnh: TTBTDTCĐ Huế

Có một thực trạng đáng ngại gần đây, có nhiều di tích được quan tâm, đầu tư kinh phí để tôn tạo, tu bổ nhưng khi xong, lại nhận được nhiều ý kiến trái chiều.

Theo KTS Vũ Quang Hùng, Ủy viên Ban thường vụ Hội kiến trúc sư Việt Nam, thuật ngữ “bảo tồn phục hồi” có thể được định nghĩa là để sửa chữa một cấu trúc và làm cho nó có thể sử dụng lại được trong khi vẫn bảo tồn những phần hoặc đặc điểm của tài sản có ý nghĩa lịch sử và văn hóa.

“Tuy nhiên, để phục hồi thành công, chẳng hạn như đối với một tòa nhà lịch sử, điều quan trọng là phải biết nhiều hơn chứ không chỉ là câu chữ định nghĩa. Mặc dù mỗi dự án sẽ có những nhu cầu và giải pháp khác nhau, nhưng tôi nghĩ rằng nếu lưu ý các nguyên tắc cơ bản sau đây sẽ giúp các bên có liên quan bắt đầu dự án phục hồi chức năng của mình một cách đúng đắn”, KTS Vũ Quang Hùng bày tỏ.

Trước hết, hãy cố gắng hết sức để sử dụng tòa nhà cho mục đích ban đầu của nó, khi có thể. Với nguyên tắc đầu tiên này, nếu không thể, hãy đảm bảo rằng việc sử dụng mới yêu cầu thay đổi tối thiểu đối với các tính năng lịch sử ban đầu. Chúng ta cũng có thể muốn suy nghĩ về cách để nhận ra hoặc tưởng nhớ chức năng ban đầu của tòa nhà (ví dụ: một tấm bảng đặc biệt, những bức ảnh lịch sử được đóng khung hoặc một dấu hiệu thông tin nhỏ).

Thứ hai, đừng phá hủy các tính năng ban đầu đặc biệt. Xác định những yếu tố độc đáo và lịch sử xác định tính cách của tòa nhà và nỗ lực hết sức để bảo tồn và bảo vệ chúng. Tránh loại bỏ hoặc thay đổi các yếu tố quan trọng để duy trì kết cấu lịch sử ban đầu của tòa nhà.

Một trong những nhóm tháp cổ ở Thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam) sau trùng tu.

Thứ ba, cần lưu ý rằng tất cả các tòa nhà đều là sản phẩm vật chất của một thời đại riêng, cụ thể. Mỗi người kể một câu chuyện độc đáo về con người, địa điểm và những thứ xung quanh họ khi chúng được xây dựng. Tránh những thay đổi có thể tạo ra cảm giác sai lầm về sự phát triển lịch sử.

Thứ tư, cần nhận biết và tôn trọng những thay đổi đã diễn ra theo thời gian. Giống như một lớp vỏ có được trong những năm qua, các tài sản lịch sử có thể thay đổi theo những cách làm tăng thêm giá trị lịch sử của chúng. Tôn trọng và giữ lại những thay đổi đã xảy ra theo thời gian và đã đạt được ý nghĩa lịch sử theo đúng nghĩa của chúng.

Thứ năm, cần xử lý một cách nhạy cảm và bảo tồn các đặc điểm phong cách đặc biệt hoặc các ví dụ về công việc thủ công lành nghề. Cẩn thận lưu trữ và bảo quản các vật liệu, tính năng, hoàn thiện và các ví dụ về nghề thủ công đặc trưng cho tài sản.

Thứ sáu, bất cứ khi nào có thể, hãy sửa chữa thay vì thay thế các đặc điểm kiến trúc đã mòn. Và khi cần thay thế, vật liệu mới phải phù hợp với thiết kế, bố cục và màu sắc cũ. Có một kinh nghiệm hay về nguyên tắc này đó là khi xây dựng một vật thay thế, hãy tìm kiếm bằng chứng vật lý trong và xung quanh tài sản hoặc nghiên cứu các tài liệu lịch sử để tìm hiểu tính năng ban đầu trông như thế nào.

Thứ bảy, lưu ý làm sạch mặt tiền bằng các phương pháp nhẹ nhàng nhất có thể, tránh phun cát và các phương pháp gây hại khác. Đặc biệt thận trọng khi sử dụng các phương pháp điều trị hóa học hoặc vật lý, và luôn kiểm tra vật liệu trước.

KTS Vũ Quang Hùng, Ủy viên Ban thường vụ Hội kiến trúc sư Việt Nam.

Thứ tám, cần bảo vệ và bảo tồn tài nguyên khảo cổ học, giữ nguyên các khu vực khảo cổ xung quanh. Tuy nhiên, nếu một khu vực phải bị xáo trộn, hãy thực hiện mọi bước cần thiết để giảm thiểu bất kỳ tác hại nào.

Thứ chín, những thay đổi đương đại tương thích có thể chấp nhận được nếu chúng không phá hủy kết cấu lịch sử hoặc kiến trúc quan trọng. Khi thực hiện một thay đổi đáng kể (như bổ sung mới, thay đổi bên ngoài hoặc xây dựng mới khác), hãy lưu ý cách nó sẽ ảnh hưởng đến giao diện của tài sản. Tìm cách phân biệt sự thay đổi với cấu trúc cũ, đồng thời sử dụng các vật liệu tương thích và chính xác về mặt lịch sử càng nhiều càng tốt.

Cuối cùng, việc xây dựng các bổ sung mới để chúng có thể được loại bỏ mà không làm suy yếu cấu trúc cơ bản. Bằng cách này, nếu chúng bị loại bỏ trong tương lai, cấu trúc lịch sử thiết yếu sẽ vẫn còn nguyên vẹn.

Thái Bình (lược ghi)