Đề xuất các tiêu chí, quy trình mới để công nhận xã đảo, xã An toàn khu

Xã An toàn khu Trung Hiệp, huyện Vũng Liêm (cũ), tỉnh Vĩnh Long. (Ảnh BÁ DŨNG)

Dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ ban hành tiêu chí, quy trình, thủ tục công nhận xã đảo, xã An toàn khu (sau đây gọi tắt là dự thảo Quyết định) đã được Bộ Nội vụ xây dựng và gửi Bộ Tư pháp thẩm định

Cần các tiêu chí, quy trình mới để công nhận xã đảo, xã An toàn khu phù hợp sắp xếp đơn vị hành chính

Bộ Nội vụ cho biết, việc công nhận xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu được quy định tại Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 22/4/2014 của Thủ tướng Chính phủ ban hành tiêu chí, điều kiện công nhận xã đảo và Quyết định số 897/QĐ-TTg ngày 27/5/2016 của Thủ tướng Chính phủ ban hành tiêu chí, trình tự, thủ tục công nhận xã An toàn khu, vùng An toàn khu.

Sau khi Quốc hội ban hành Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, đã xác lập mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh, cấp xã). Theo đó các quy định hiện hành về tiêu chí, quy trình, thủ tục công nhận xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu có một số quy định không còn phù hợp với những điểm sau.

Trước hết, thủ tục hành chính thông qua Ủy ban nhân dân cấp huyện không còn được thực hiện.

Tiếp nữa, tiêu chí công nhận xã đảo thuộc đơn vị hành chính cấp huyện được công nhận là huyện đảo và tiêu chí công vùng An toàn khu gắn với cấp đơn vị hành chính cấp huyện không còn phù hợp.

Trước đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 128/2025/NĐ-CP ngày 11/6/2025 quy định về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực nội vụ, trong đó đã phân cấp nhiệm vụ về công nhận xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu, đồng thời điều chỉnh trình tự, thủ tục để triển khai thực hiện trong thời gian chưa sửa đổi, bổ sung được các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Tuy nhiên, Nghị định này không sửa đổi, bổ sung các tiêu chí công nhận xã đảo, xã An toàn khu. Theo đó, cần thiết phải bổ sung, hoàn thiện tiêu chí, điều kiện và quy trình thủ tục công nhận xã đảo, xã An toàn khu, đồng thời không quy định ‘‘vùng An toàn khu’’ cho phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, tạo cơ sở pháp lý để các địa phương triển khai thực hiện thống nhất.

Ngày 12/6/2025, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 202/2025/QH15 về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025 và ngày 16/6/2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành 34 Nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của 34 tỉnh, thành phố năm 2025.

Việc triển khai thực hiện các Nghị quyết nêu trên ở các địa phương đã làm thay đổi địa giới hành chính, quy mô, tên gọi của nhiều đơn vị hành chính đã được công nhận là xã đảo và xã An toàn khu, vùng An toàn khu trước đây.

Cụ thể, một số xã đảo trước đây đã được công nhận nhưng nay sáp nhập với đơn vị hành chính cấp xã khác. Thêm nữa, nhiều xã An toàn khu được mở rộng hoặc thay đổi tên gọi của đơn vị hành chính.

Thực tiễn này đặt ra yêu cầu cần phải rà soát, cập nhật, tiến hành công nhận lại các xã đảo, xã An toàn khu; đồng thời xây dựng các tiêu chí, quy trình mới để công nhận loại hình đơn vị hành chính cấp xã này bảo đảm phù hợp với đơn vị hành chính mới hình thành sau sắp xếp. Qua đó, tránh tình trạng ”khoảng trống pháp lý” gây khó khăn trong tổ chức thực hiện, nhất là áp dụng các chính sách đặc thù đối với các đơn vị hành chính là xã đảo, xã An toàn khu.

Theo đánh giá của Bộ Nội vụ, thực tiễn triển khai các quyết định của Thủ tướng Chính phủ về công nhận xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu trong thời gian qua còn có hạn chế, bất cập.

Thứ nhất, việc đồng thời quy định cả tiêu chí và điều kiện công nhận xã đảo dẫn đến chồng chéo, dễ nhầm lẫn trong triển khai thực hiện.

Thứ hai, việc quy định phạm vi công nhận xã đảo bao gồm cả các đơn vị hành chính cấp xã ở cù lao không còn phù hợp thực tiễn do một số đơn vị hành chính đã có sự phát triển kinh tế-xã hội đến nay đã có kết nối giao thông đường bộ thuận lợi với đất liền và có sự trùng lắp với các xã được công nhận là xã bãi ngang ven biển và hải đảo trong thực hiện chính sách.

Thứ ba, quy trình, thủ tục công nhận xã đảo, xã An toàn khu chưa được đơn giản hóa, chưa thể chế hóa đầy đủ chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tạo sự chủ động cho chính quyền địa phương.

Thứ tư, việc triển khai thực hiện chính sách đối với xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu (đặc biệt là việc thực hiện chính sách với vùng An toàn khu) trong thời gian qua còn chưa được các bộ, ngành, địa phương quan tâm thích đáng do chưa phân công trách nhiệm cụ thể.

Bộ Nội vụ cũng nêu rõ, các xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu đã được công nhận là địa bàn có ý nghĩa quan trọng về quốc phòng, an ninh và giá trị lịch sử cách mạng. Theo số liệu thống kê, tính đến 31/12/2024, cả nước có 84 đơn vị hành chính cấp xã được công nhận là xã đảo; có 533 đơn vị hành chính cấp xã được công nhận là xã An toàn khu và có 23 vùng An toàn khu.

Trên cơ sở các Quyết định công nhận của Thủ tướng Chính phủ, Đảng và Nhà nước đã và đang triển khai một số chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu tư phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao đời sống của người dân và bảo đảm an ninh, quốc phòng.

Do vậy, nếu không kịp thời ban hành quy định mới thay thế, làm căn cứ cho việc rà soát, công nhận lại các xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu do thay đổi địa giới hành chính, tên gọi của đơn vị hành chính sau sắp xếp có thể dẫn đến gián đoạn thực hiện chính sách, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi chính đáng của người dân và sự ổn định phát triển tại các địa phương này.

Từ căn cứ chính trị, pháp lý và thực tiễn đã nêu, việc xây dựng dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ ban hành tiêu chí, quy trình và thủ tục công nhận xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu là cần thiết.

Dự thảo này nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý về công nhận xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu; bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật; phù hợp với thực tiễn của đơn vị hành chính sau sắp xếp và tổ chức mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp; đồng thời tạo căn cứ cho việc thực hiện chính sách một cách liên tục, thống nhất, góp phần giữ vững ổn định quốc phòng-an ninh và phát triển kinh tế-xã hội tại các xã đảo, xã An toàn khu, vùng An toàn khu.

Không quy định về Vùng An toàn khu

Dự thảo Quyết định này được xây dựng hoàn thiện quy định của pháp luật về tiêu chí, quy trình, thủ tục công nhận xã đảo, xã An toàn khu phù hợp việc sắp xếp đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (không quy định về Vùng An toàn khu); làm căn cứ để các địa phương rà soát, lập hồ sơ công nhận các xã đảo, xã An toàn khu trên địa bàn. Đồng thời, quy định các nội dung chuyển tiếp đối với các xã đảo, xã An toàn khu không thay đổi về địa giới hành chính và việc áp dụng chế độ, chính sách đối với người dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động tại các xã đảo, xã An toàn khu và vùng An toàn khu đã được công nhận trước thời điểm vận hành tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp là ngày 1/7/2025.

Dự thảo Quyết định gồm 6 điều, với một số nội dung cơ bản sau.

Về tiêu chí, quy định việc công nhận xã đảo theo hướng gộp tiêu chí và điều kiện thành một nội dung thống nhất, khắc phục tình trạng trùng lặp, đồng thời giới hạn rõ phạm vi đơn vị hành chính được công nhận xã đảo so với trước đây.

Theo đó, xã đảo phải đáp ứng đủ 2 tiêu chí: (1) Có toàn bộ diện tích tự nhiên hoặc một phần diện tích tự nhiên là đảo, quần đảo theo quy định tại Luật Biển Việt Nam; (2) Có người dân thường trú hoặc có lực lượng vũ trang đóng quân tham gia quản lý, bảo vệ quốc phòng, an ninh và chủ quyền biển, đảo.

Về thẩm quyền, dự thảo quy định Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xem xét, quyết định công nhận xã đảo trên cơ sở thẩm định của Sở Nội vụ để tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương.

Quy trình, thủ tục được thực hiện đơn giản hóa quy trình thủ tục theo hướng Ủy ban nhân dân cấp xã lập hồ sơ, Sở Nội vụ chủ trì thẩm định trình Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh ra quyết định công nhận. Trong trường hợp hồ sơ chưa đầy đủ, cơ quan thẩm định phải có văn bản trả lời và hướng dẫn bổ sung.

Các xã đảo được công nhận được hưởng đầy đủ các cơ chế, chính sách ưu đãi do Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quy định; đồng thời, căn cứ khả năng cân đối ngân sách, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trình Hội đồng nhân dân dân cùng cấp quyết định chính sách hỗ trợ bổ sung nhằm phát huy tiềm năng, thế mạnh kinh tế biển, thu hút dân cư, góp phần phát triển kinh tế-xã hội gắn với củng cố quốc phòng, an ninh và bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo quốc gia.

Dự thảo Quyết định cũng quy định cụ thể về tiêu chí, quy trình, thủ tục công nhận xã An toàn khu.

Về tiêu chí, dự thảo Quyết định kế thừa cơ bản quy định tại Quyết định số 897/QĐ-TTg, đồng thời sửa đổi, bổ sung để phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

Theo đó, xã An toàn khu là đơn vị hành chính cấp xã đáp ứng ít nhất 3 trong 5 tiêu chí về giá trị lịch sử cách mạng, gồm: (1) nơi được cấp ủy từ Khu ủy, Quân khu ủy trở lên chỉ đạo xây dựng An toàn khu cách mạng; (2) nơi ở, làm việc, hoạt động lãnh đạo của cán bộ cấp cao của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể chính trị-xã hội trong kháng chiến; (3) nơi diễn ra các sự kiện, quyết sách chiến lược, có trụ sở cơ quan, đơn vị cấp Khu, Quân khu trở lên hoặc cơ quan ngoại giao, chỉ huy mặt trận; (4) nơi đóng quân, huấn luyện, tập kết, kho tàng của lực lượng vũ trang từ cấp đại đội trở lên; (5) nơi có phong trào cách mạng vững mạnh, diễn ra những trận đánh thắng lợi quan trọng bảo vệ cơ quan lãnh đạo cách mạng.

Đồng thời, dự thảo Quyết định đề xuất không quy định việc công nhận vùng An toàn khu để phù hợp với việc không còn tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện khi tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Dự thảo nêu quy định Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xem xét, quyết định công nhận xã An toàn khu trên cơ sở thẩm định của Sở Nội vụ và ý kiến của Ban Thường vụ cấp ủy cùng cấp.

Cùng với đó, đơn giản hóa quy trình thủ tục theo hướng Ủy ban nhân dân cấp xã lập hồ sơ khoa học, báo cáo Ban Thường vụ Đảng ủy cấp xã, gửi Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Sở Nội vụ chủ trì thẩm định trình Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xem xét, quyết định công nhận xã An toàn khu. Trong trường hợp hồ sơ chưa đầy đủ, cơ quan thẩm định phải có văn bản trả lời và hướng dẫn bổ sung.

Các xã An toàn khu được hưởng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển kinh tế-xã hội và bảo tồn giá trị lịch sử cách mạng theo quy định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và pháp luật hiện hành.

Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm xây dựng, trình Hội đồng nhân dân cùng cấp ban hành các chính sách bổ sung nhằm nâng cao đời sống nhân dân tại địa bàn các xã này, đồng thời thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp bảo tồn, tôn tạo di tích lịch sử, phát triển giáo dục, y tế, văn hóa, quốc phòng và an ninh tại địa phương.

NGÂN ANH