Đề xuất sử dụng một bộ sách giáo khoa trên toàn quốc, bỏ bằng tốt nghiệp trung học cơ sở

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, sáng 22/10, Quốc hội đã nghe báo cáo tóm tắt thẩm tra 3 dự án luật về lĩnh vực giáo dục (Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục; Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) và Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi)).

Nêu quan điểm thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh tán thành sự cần thiết, mục tiêu và quan điểm sửa đổi, bổ sung một số điều 3 dự thảo luật trên. Việc sửa đổi luật nhằm kịp thời thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng, nhất là Nghị quyết số 71 ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo và các nghị quyết chuyên đề mà Bộ Chính trị vừa ban hành; đồng thời, hoàn thiện hành lang pháp lý về hệ thống giáo dục quốc dân, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục; phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 02 cấp; nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng nhu cầu học tập của Nhân dân và yêu cầu phát triển đất nước; khắc phục một số hạn chế, bất cập của Luật hiện hành.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh

Theo Ủy ban Văn hóa và Xã hội, việc sửa đổi Luật Giáo dục tập trung vào hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân, tăng cường liên thông giữa giáo dục phổ thông và đào tạo nghề, đồng thời đảm bảo phù hợp với Khung trình độ quốc gia. Ủy ban tán thành định hướng thiết kế lại vị trí bậc “trung học nghề”, coi đây là cấp học tương đương trung học phổ thông nhưng có định hướng nghề nghiệp rõ ràng. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ căn cứ pháp lý, chuẩn đầu ra, tiêu chí đánh giá để tránh chồng chéo giữa hai loại hình đào tạo. Việc xác định chuẩn đầu ra cũng là cơ sở để phân luồng, liên thông thuận lợi giữa các trình độ, đặc biệt trong bối cảnh lao động kỹ năng đang trở thành yêu cầu cấp thiết của nền kinh tế.

Một nội dung đáng chú ý khác là việc bỏ bằng tốt nghiệp trung học cơ sở, chỉ còn xác nhận hoàn thành chương trình học. Ủy ban cho rằng, quy định này giúp giảm thủ tục hành chính, phản ánh đúng bản chất đánh giá năng lực người học. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra lưu ý cần quy định cụ thể về mẫu xác nhận, giá trị sử dụng và cách thức lưu trữ học bạ điện tử, bảo đảm thống nhất và minh bạch.

Về sách giáo khoa và tài liệu giáo dục địa phương, Ủy ban tán thành chủ trương một bộ sách giáo khoa sử dụng thống nhất toàn quốc. Song với các tỉnh, thành có đặc thù văn hóa, ngôn ngữ, Ủy ban đề nghị trao thẩm quyền biên soạn tài liệu riêng cho cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, đồng thời giao Chủ tịch UBND tỉnh phê duyệt để đảm bảo quyền chủ động của địa phương. Cách tiếp cận này giúp bảo tồn bản sắc văn hóa vùng miền nhưng vẫn thống nhất trong chương trình quốc gia.

Liên quan đến quản lý cơ sở giáo dục, Ủy ban đề nghị nghiên cứu hoàn thiện khung pháp lý chuyển đổi loại hình trường, nhất là trong bối cảnh ngày càng nhiều trường tư thục, quốc tế, liên kết giáo dục được thành lập. Cần quy định cụ thể về điều kiện, chế tài xử lý vi phạm, đình chỉ hoặc giải thể cơ sở giáo dục, bảo đảm quyền lợi của người học và người lao động.

Các đại biểu Quốc hội Đoàn TPHCM tại hội trường

Thẩm tra Dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), Ủy ban tán thành việc trao quyền tự chủ toàn diện, không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính, đúng tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị. Tuy nhiên, cần giao Chính phủ ban hành văn bản hướng dẫn riêng về tự chủ đại học, xác định rõ các mức độ tự chủ dựa trên năng lực quản trị, chất lượng được kiểm định và năng lực tài chính của từng cơ sở. Cùng với đó, dự thảo cần làm rõ quyền hạn và trách nhiệm các bên liên quan khi hội đồng trường chấm dứt hoạt động, tránh khoảng trống pháp lý ảnh hưởng đến hoạt động điều hành.

Về nguồn lực đầu tư, Ủy ban tán thành quy định ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong phát triển giáo dục đại học, bảo đảm chi ngân sách cho giáo dục đại học đạt ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm, phân bổ theo sứ mạng, chất lượng và hiệu quả đào tạo. Đồng thời, cần quy định cụ thể cơ chế đặt hàng đào tạo, khoán chi và sử dụng nguồn thu hợp pháp ngoài ngân sách để các trường chủ động hơn trong phát triển.

Trong lĩnh vực bảo đảm chất lượng và kiểm định giáo dục, Ủy ban ủng hộ chuyển hướng quản lý từ cấp phép mở ngành sang quản lý chương trình đào tạo theo chuẩn, giao cơ quan quản lý nhà nước quy định ngưỡng đầu vào, tiêu chí đánh giá, cơ chế hậu kiểm theo kết quả đầu ra. Đặc biệt, đối với các ngành đặc thù như sư phạm, y dược, luật học và đào tạo tiến sĩ, cần có cơ chế giám sát độc lập, đánh giá năng lực tổ chức kiểm định để bảo đảm uy tín và chất lượng.

Về hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Ủy ban đồng thuận xác định cơ sở giáo dục đại học là tổ chức khoa học và công nghệ, có quyền tự chủ trong nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, cần bổ sung cơ chế liên kết Nhà nước – nhà trường – doanh nghiệp, quy định cụ thể về xác lập, định giá và phân chia lợi ích từ tài sản trí tuệ, kết quả nghiên cứu, thúc đẩy thương mại hóa sản phẩm khoa học.

Đối với dự án Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), Ủy ban Văn hóa và Xã hội nhận định đây là bước đi quan trọng để cơ cấu lại nguồn nhân lực, khắc phục tình trạng “thừa thầy thiếu thợ”, thúc đẩy liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp. Ủy ban tán thành sửa đổi theo hướng bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa cung – cầu lao động với giáo dục nghề nghiệp, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số trong đào tạo nghề.

Về chương trình và văn bằng, chứng chỉ, Ủy ban đề nghị xác định rõ vị trí của trình độ trung học nghề trong Khung trình độ quốc gia Việt Nam, làm rõ quy định tích hợp giữa kiến thức cốt lõi của THPT và kiến thức nghề, cũng như chuẩn đầu vào – chuẩn đầu ra – thời gian đào tạo để bảo đảm tính liên thông.

Về mô hình trường trung học nghề, Ủy ban đề nghị sắp xếp lại hệ thống trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên thành trường trung học nghề, tiến tới thống nhất mạng lưới và tăng tính chuyên nghiệp trong quản lý. Cùng với đó, cần bổ sung mô hình đào tạo cao đẳng trong các cơ sở giáo dục đại học, nhất là các khối ngành kỹ thuật – công nghệ.

Một điểm mới nữa là, dự thảo luật đã tăng vai trò của doanh nghiệp trong đào tạo nghề. Ủy ban cho rằng đây là bước chuyển mạnh từ mô hình đào tạo khép kín sang mô hình “song hành – doanh nghiệp cùng tham gia”, phù hợp với xu thế thế giới. Cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đào tạo lại, nâng cao kỹ năng nghề cho lao động, đồng thời được hưởng ưu đãi về thuế, hỗ trợ kinh phí.

Thanh Hòa