Đề xuất sửa quy định pháp luật để góp phần bảo vệ động vật hoang dã

Hôm qua (13-6), báo Pháp Luật TP.HCM tổ chức tọa đàm "Bảo vệ động vật hoang dã nhìn từ luật pháp và lương tâm".

Tôi cho rằng, để quản lý, phòng ngừa và bảo vệ tốt động vật hoang dã (ĐVHD) thì cần có các giải pháp đồng bộ, trong đó có giải pháp về pháp luật. Một khi có khung pháp lý hoàn thiện thiện, chặt chẽ và phù hợp sẽ thuận lợi hơn để bảo vệ ĐVHD.

Nhìn lại khách thể của những tội phạm liên quan đến động vật hoang dã

Hiện nay, trong bộ luật Hình sự (BLHS 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017) có hai tội danh liên quan đến động vật hoang dã là tội phạm tại Điều 234 (tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã) liên quan đến động vật thuộc nhóm IIB và Điều 244 (tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm), liên quan đến động vật thuộc nhóm IB.

TS Nguyễn Thị Ánh Hồng, Trưởng bộ môn Hình sự, Khoa luật hình sự, Đại học Luật TP.HCM. Ảnh: THUẬN VĂN

Tuy nhiên, chính sách pháp luật hình sự đối với hai tội danh này khá khác biệt: Động vật thuộc nhóm IIB được xếp vào nhóm tội phạm về trật tự quản lý kinh tế (Điều 234), còn động vật thuộc nhóm IB xếp vào nhóm tội về môi trường (Điều 244). Có thể thấy hai tội danh này đều có cùng khách thể xâm phạm liên quan đến ĐVHD nên sẽ phù hợp hơn nếu xếp chung vào cùng nhóm tội phạm liên quan đến môi trường.

Một điểm đáng chú ý trong chính sách pháp luật hiện nay là trong danh mục hàng hóa cấm kinh doanh chỉ quy định ở nhóm động vật thuộc nhóm IB, còn đối với nhóm IIB không thuộc hàng hóa cấm kinh doanh, vẫn cho phép thực hiện một số hoạt động liên quan.

Điều này chỉ ra một vấn đề rằng đối với nhóm động vật sống trong môi trường hoang dã với số lượng nhất định thì cũng cần phải có biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt hơn ngay từ đầu. Đặc biệt là cần có chính sách bảo vệ đối với nhóm động vật IIB ngay từ sớm để tránh trường hợp khi những động vật này theo thời gian khi được xếp vào nhóm IB thì số lượng lại rất ít, thậm chí là không còn để bảo vệ nữa.

Đề xuất sửa đổi dấu hiệu cấu thành tội phạm

Vấn đề tiếp theo là thực tế phát sinh nhiều trường hợp phát hiện đối tượng vi phạm nhiều lần nhưng trong mỗi lần vi phạm lại không đủ định lượng (số lượng cá thể) để xử lý hình sự. Theo quy định Điều 244 BLHS thì hành vi phạm tội cấu thành khi thỏa mãn về số lượng cá thể, dưới số lượng này không xử lý được.

Về vấn đề này có thể khắc phục được bằng cách chúng ta liệt kê số lượng cá thể của từng loài và bổ sung thêm quy định "xâm phạm từ hai lớp, loài trở lên..." khi đó chỉ cần xâm phạm từ hai loài trở trên (không nhất thiết mỗi loài phải đủ định lượng mới xử lý) là đã có thể xử lý.

Các chuyên gia trao đổi tại tọa đàm "Bảo vệ động vật hoang dã nhìn từ luật pháp và lương tâm". Ảnh: THUẬN VĂN

Hoặc một giải pháp khác là nếu mỗi lần vi phạm chưa đủ số lượng để xử lý hình sự thì chúng ta xử lý hành chính, đối với các lần vi phạm tiếp theo, dựa vào đặc điểm xấu về nhân thân của người vi phạm (đã bị xử phạt hành chính) để làm căn cứ xử lý hình sự.

Vấn đề tiếp theo là dấu hiệu định lượng để cấu thành tội phạm cơ bản của tội phạm tại Điều 234 là trị giá ĐVHD từ 150 triệu đồng trở lên. Tuy nhiên nếu so sánh với giá trị định lượng của hàng hóa cấm thông thường (tội phạm quy định tại Điều 190, Điều 191) chỉ ở mức 100 triệu đồng trở lên là đang có sự bất cập.

Bởi lẽ ví dụ nếu đưa danh mục động vật thuộc nhóm IIB vào danh mục hàng cấm (động vật nhóm IB hiện nay đương nhiên là cấm) thì với loại hàng cấm đặc biệt này trách nhiệm hình sự phải cao hơn hàng cấm thông thường. Hàng cấm là ĐVHD bên cạnh xâm phạm trật tự quản lý kinh tế thì nó còn xâm phạm hoạt động về môi trường. Do đó cũng cần điều chỉnh lại giá trị định lượng của ĐVHD trong cấu thành tội phạm đối với tội danh này.

Tiếp đến là đối với nhóm các hành vi mua bán động vật hoang dã, động vật quý hiếm mà có yếu tố qua biên giới (gọi nôm na là buôn lậu) thường sẽ được áp dụng khoản 2 Điều 244 để xử lý. Tuy nhiên khi đối chiếu với tội buôn lậu thì hình phạt lại thấp hơn so với tội buôn lậu. Vậy nên nên cần điều chỉnh lại trách nhiệm hình sự đối với hành vi này cho phù hợp vì hành vi buôn bán vận chuyển động vật nguy cấp, quý hiếm qua biên giới. Bởi lẽ ngoài việc là buôn bán hàng cấm thì còn xâm phạm đến khách thể liên quan đến môi trường.

Về công tác phòng ngừa, tuyên truyền giáo dục tôi cho rằng cần tập trung nguồn lực, nhân lực cho một nhiệm vụ trọng tâm hơn là dàn trải cho quá nhiều nhiệm vụ. Cụ thể nhiệm vụ cần quan tâm ở đây là xử lý triệt để vấn nạn mua bán, tiêu thụ động vật hoang dã.

Các quốc gia trên thế giới hiện nay bảo vệ ĐVHG rất tốt, ngoài nguồn lực từ ngân sách Nhà nước thì các nước đang tận dụng huy động nguồn lực từ xã hội cũng rất tốt. Rất nhiều các tổ chức phi Chính phủ được thành lập và hoạt động để bảo vệ ĐVHD. Thiết nghĩ tại Việt Nam cũng cần huy động nguồn lực rất lớn này từ xã hội để bảo vệ ĐVHD.

TS Nguyễn Thị Ánh Hồng, Trưởng bộ môn Hình sự, Khoa luật hình sự, Đại học Luật TP.HCM