Đề xuất tăng hậu kiểm để nâng cao trách nhiệm đơn vị sản xuất, công bố thực phẩm

Hàng năm, lực lượng quản lý thị trường thu giữ nhiều sản phẩm thực phẩm chức năng kém chất lượng trên thị trường.

Ngày 5/3, Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế đã phối hợp với Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức hội thảo “Lấy ý kiến doanh nghiệp góp ý hoàn thiện Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Luật an toàn thực phẩm”.

HỒ SƠ CÔNG BỐ SẢN PHẨM THỰC PHẨM KHÔNG TRUNG THỰC

Phát biểu tại hội thảo, TS. Chu Quốc Thịnh, Phó Cục trưởng Cục an toàn thực phẩm, Bộ Y tế cho rằng Nghị định 15 triển khai theo cơ chế tương đối thông thoáng, chuyển dần từ tiền kiểm sang hậu kiểm, thủ tục cũng chuyển dần từ đăng ký sản phẩm sang tự công bố sản phẩm.

Tuy nhiên, vì thủ tục hồ sơ thông thoáng nên quy định của hậu kiểm chưa mang tính răn đe. Hơn nữa, Nghị định đang trao quyền công bố cho các nhà thương mại, nên có nguy cơ và dấu hiệu các doanh nghiệp đang cạnh tranh về chất lượng giả để giảm giá thành.

Dẫn chứng cụ thể với ngành thực phẩm chức năng, ông Thịnh cho biết thời gian qua, ngành này phát triển rất mạnh về số lượng. Thống kê trong 4 năm (từ 2021-2024), có tới 55.000 sản phẩm được cấp đưa ra thị trường.

Song trong 4 năm này, có gần 30.000 sản phẩm bảo vệ sức khỏe được đăng ký bản công bố, thì có tới 25.000 thương nhân đứng tên đăng ký. Qua quá trình thanh kiểm tra, cơ quan chức năng không tìm thấy chủ sản phẩm vì đứng tên đều là nhà thương mại.

“Ngày hôm nay có cơ hội thuận lợi kinh doanh thì họ vào ngành kinh doanh, nhưng hôm sau hết cơ hội họ có thể rút ra khỏi ngành, thậm chí khi đến thanh tra không tìm thấy, đóng cửa, hạ biển hết, nhiều trường hợp phải chuyển cơ quan điều tra”, ông Thịnh thông tin.

Thậm chí, doanh nghiệp thương mại đặt sản xuất gia công tại nhà máy 1 lô, còn lại chính nhà thương mại sản xuất. Nhiều nhà sản xuất không dám nhận nguyên liệu của nhà thương mại, vì trong sản phẩm có chất cấm. Không chỉ vậy, nhiều hồ sơ nhà thương mại còn làm giả giấy tờ như tiêu chuẩn kiểm nghiệm, giấy tờ của nhà sản xuất.

Ông Thịnh cho biết thêm để có doanh nghiệp nghiên cứu bài bản công thức sản phẩm ngay từ đầu, như: đánh giá tuổi thọ, hạn dùng, đối tượng sử dụng… có lẽ chỉ tính trên đầu ngón tay. Đây là thực trạng chung của ngành thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

Một thực trạng đáng buồn nữa, nhiều sản phẩm có từ 20-40 thành phần. Nếu cộng các thành phần vào có viên nang mềm nặng tới 1,3 gram (bằng quả bóng bàn) thì không biết uống thế nào. Hay qua kiểm tra hồ sơ, lấy ví dụ như viên cải thiện chức năng gan có 3/20 thành phần có tác dụng bổ gan, còn lại 17 thành phần doanh nghiệp không giải thích được lý do đưa vào.

“Chứng tỏ nhà sản xuất không nghiên cứu, trộn các thành phần vào cũng không biết để làm gì. Câu chuyện này rất phổ biến ở các sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe, gây nguy hại tới sức khỏe của người dùng. Do đó, luật sửa đổi cần kiểm soát vấn đề này một cách chặt chẽ, tránh trường hợp quảng bá phóng đại thực phẩm”, ông Thịnh kiến nghị.

Ông Thịnh cho biết sắp tới sẽ quy định người đứng tên giấy đăng ký công bố phải là nhà sản xuất và chủ sở hữu sản phẩm chịu trách nhiệm toàn bộ quy trình, công thức sản xuất, kiểm soát chất lượng trong nhà máy đó. Và chỉ đơn vị này mới được đứng tên trong phiếu công bố. Nhà thương mại muốn đứng tên phải có giấy ủy quyền và cùng với nhà sản xuất chịu trách nhiệm về công bố, chất lượng sản phẩm. Nếu vi phạm sẽ có chế tài xử phạt mạnh.

DỰ THẢO VẪN TĂNG NẶNG THỦ TỤC, GÂY TỐN CHI PHÍ

Góp ý về dự thảo, ông Nguyễn Văn Chinh, Giám đốc Kim Sơn Farm sản xuất thực phẩm hữu cơ, Ủy Viên Ban Chấp Hành Hiệp Hội Thực Phẩm Minh Bạch (AFT), cho rằng tính hướng dẫn thi hành Luật và sát với thực tế để đảm bảo quyền lợi, nghĩa vụ của doanh nghiệp thì Dự thảo chưa thấy rõ.

Bằng chứng là nội dung thủ tục tự công bố tăng 620%, nội dung thủ tục đăng ký bản công bố tăng 425%, và nhiều điểm nghẽn được tạo ra không cần thiết.

Đồng tình, Luật sư Nguyễn Tuấn Linh, Tiểu ban thực phẩm dinh dưỡng EuroCham cũng cho rằng dự thảo sửa đổi làm tăng nặng thủ tục tự công bố; tăng nặng thủ tục đăng ký bản công bố, có thể gây tốn phí hơn 1616 tỷ/năm.

Dự thảo quy định 15 trường hợp khi có thay đổi phải đăng ký lại, so với Nghị định 15 là 3. Như vậy dự thảo tăng gấp 5 lần, dẫn đến thủ tục hồ sơ giấy tờ tăng lên nhiều lần. Một số trường hợp rất bất hợp lý, cản trở sự tiến bộ của khoa học, như thay đổi phương pháp kiểm nghiệm cũng phải đăng ký lại.

“Không chỉ có tăng nhiều nội dung hồ sơ, nhiều yêu cầu hồ sơ rất khó thực hiện, thậm chí không thể thực hiện. Ví dụ như: thuyết minh sản phẩm phải có “liều dùng/ngày” không thể thực hiện cho các sản phẩm nông sản như bánh đa, nước mắm, trà mạn…”, ông Linh nêu thực tế.

Đại diện AFT cho rằng chuyển sang cách tiếp cận quản lý hiện đại nhiều nước đang áp dụng là cách tốt nhất, ít rủi ro nhất, vừa giảm thủ tục cho doanh nghiệp, vừa giảm gánh nặng cho cơ quan quản lý. Đó là tiếp cận quản lý trên cơ sở các hệ thống tiêu chuẩn phổ quát mà doanh nghiệp phải áp dụng song song với hậu kiểm và quản lý rủi ro.

Chẳng hạn như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản “không yêu cầu công bố hợp quy”, quản lý bằng đăng ký cơ sở, tự tuân thủ và hậu kiểm. Nhật Bản yêu cầu giấy phép kinh doanh với một số loại hình như nhà hàng, cơ sở chế biến.

Trung Quốc cũng “không yêu cầu công bố hợp quy cho tất cả sản phẩm”, quản lý bằng việc cơ sở phải xin giấy phép sản xuất thực phẩm đặc thù như thực phẩm chức năng, thực phẩm trẻ em, nguyên liệu thực phẩm mới. Doanh nghiệp phải đăng ký sản phẩm với Cục Quản lý Thị trường Nhà nước hoặc Ủy ban Y tế Quốc gia trước khi lưu hành, tự tuân thủ và hậu kiểm.

Theo ông Chinh, các quốc gia trên đều tập trung vào hậu kiểm, doanh nghiệp phải tự tuân thủ và tiền kiểm chỉ áp dụng với đăng ký giấy phép sản xuất, sản phẩm đặc thù (Trung Quốc) chứ không cần công bố hợp quy toàn bộ sản phẩm như Việt Nam..

Do đó, ông Chinh đề xuất Nghị định 15 sửa đổi cần có cách tiếp cận mới, phù hợp thông lệ quốc tế, phù hợp xu thế số hóa của thời đại. Quản lý an toàn thực phẩm cần thực hiện theo cách tiếp cận hệ thống, theo đó, tổ chức sản xuất kinh doanh thực phẩm bắt buộc phải áp dụng và được chứng nhận đủ điều kiện bảo đảm an toàn thực phẩm.

Các thông tin của doanh nghiệp, bao gồm nhật ký sản xuất cần được cập nhật trên hệ thống điện tử An toàn thực phẩm quốc gia. Cơ quan quản lý nhà nước tập trung kiểm tra, đánh giá hệ thống, thay vì tập trung vào kiểm tra sản phẩm; chỉ kiểm tra sản phẩm khi phát hiện có hiện tượng không bình thường trên hệ thống online, hoặc kiểm tra ngẫu nhiên, định kỳ…

Vũ Khuê