Đề xuất thành lập cơ quan chuyên trách về năng suất lao động quốc gia
Việt Nam cần nghiên cứu thành lập cơ quan chuyên trách về năng suất lao động quốc gia giai đoạn 2026 – 2030 để thúc đẩy và điều phối xử lý các vấn đề liên ngành đối với năng suất lao động.
Sáng 29.11, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức hội thảo Thúc đẩy năng suất lao động cho tăng trưởng bền vững ở Việt Nam. Hội thảo trong khuôn khổ thực hiện nhiệm vụ “nghiên cứu, triển khai Chương trình quốc gia về tăng năng suất lao động” được phân công tại Nghị quyết số 01/NQ-CP, với sự hỗ trợ của Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) thông qua Dự án Tăng cường năng lực cạnh tranh khu vực tư nhân Việt Nam (IPS-C).
Năng suất lao động vẫn thấp
Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương cho biết, sau hơn 35 năm Đổi mới, Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trong phát triển kinh tế - xã hội. Ngay cả trong thời kỳ khó khăn do dịch Covid-19, kinh tế Việt Nam vẫn duy trì tăng trưởng dương. Quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng đã đạt được những kết quả bước đầu quan trọng theo hướng cải thiện chất lượng tăng trưởng.
Cụ thể, tăng trưởng kinh tế đã giảm dần sự phụ thuộc vào khai thác tài nguyên thiên nhiên, xuất khẩu thô, lao động nhân công giá rẻ và mở rộng tín dụng, từng bước chuyển sang dựa vào ứng dụng mạnh mẽ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đáng chú ý hơn, ở Việt Nam, thành quả tăng trưởng kinh tế đã đi đôi với công bằng thay vì phải đánh đổi công bằng để tăng trưởng nhanh, Thứ trưởng Trần Quốc Phương nhấn mạnh.
Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, chính những thành công trong quá khứ đã thúc đẩy Việt Nam hướng tới các mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống cao hơn. Việt Nam cũng xác định các trụ cột chính để hiện thực hóa khát vọng vươn cao, trong đó, nhấn mạnh duy trì tăng trưởng cao dựa trên thúc đẩy năng suất lao động, nuôi dưỡng nền kinh tế đổi mới sáng tạo, để nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế gắn với độc lập, tự chủ.
Trong giai đoạn vừa qua, năng suất lao động của Việt Nam đã được cải thiện đáng kể. Tốc độ tăng năng suất lao động bình quân giai đoạn 2016 - 2020 đạt khoảng 5,8%/năm, cao hơn mức 4,3%/năm của giai đoạn 2011 - 2015. Năm 2021, tốc độ tăng năng suất lao động của Việt Nam khoảng 4,7%, cao nhất trong các nước ASEAN. Mặc dù vậy, Việt Nam vẫn là nước có mức năng suất lao động thấp và khoảng cách khá xa so với các nước trong khu vực và trên thế giới, Thứ trưởng Trần Quốc Phương xác nhận.
Lý giải rõ hơn nguyên nhân khiến năng suất lao động của Việt Nam còn thấp, theo ông Đặng Đức Anh, Phó Viện trưởng CIEM, do ứng dụng công nghệ trong sản xuất nông nghiệp còn hạn chế, chưa tác động tăng cao năng suất nội ngành. Thiếu đồng bộ trong phát triển chuỗi giá trị các ngành công nghiệp. Công nghiệp chế biến chế tạo ở các công đoạn có giá trị gia tăng thấp, sử dụng nhiều tài nguyên, lao động, tiếp nhận chuyển giao công nghệ còn hạn chế.
Bên cạnh đó, hạ tầng cho phát triển dịch vụ hiện đại kém phát triển. Phần lớn doanh nghiệp có quy mô nhỏ và siêu nhỏ, hạn chế về tiếp cận ứng dụng công nghệ; liên kết khu vực FDI với khu vực trong nước còn yếu…
Thúc đẩy năng suất lao động các vùng trọng điểm
Với mục tiêu trở thành nước đang phát triển, công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và trở thành nước nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần tiếp tục duy trì tăng trưởng cao và liên tục trong những thập niên tới. Trong bối cảnh dư địa cho tăng trưởng theo phương thức truyền thống, dựa chủ yếu trên mở rộng quy mô lao động giá rẻ và/hoặc vốn, hoặc gia tăng khai thác tài nguyên thiên nhiên, đã trở nên hạn hẹp, năng suất lao động chính là yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, từng địa phương và của khu vực doanh nghiệp.
Thực tế, trong giai đoạn 2011 - 2021, khung chính sách nền tảng cho cải thiện năng suất lao động đã được ban hành theo nhiều nhóm hướng tới ổn định kinh tế vĩ mô và nâng cao năng lực cạnh tranh; nâng cao năng suất dựa trên nền tảng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và các chính sách cụ thể hỗ trợ ngành nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. Quan trọng hơn cả, tư duy chính sách về mô hình, hoạt động kinh tế mới đã bước đầu hoàn thiện, nhấn mạnh đến năng suất lao động, đổi mới sáng tạo và động lực cho doanh nghiệp.
Tuy vậy, thể chế, chính sách vẫn chưa hoàn thiện, chưa đồng bộ, chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả phối hợp thực hiện các giải pháp và chưa xác định rõ ràng vai trò, trách nhiệm của Bộ, ngành, địa phương trong đảm bảo thực hiện thực chất và hiệu quả.
Theo các chuyên gia, để nâng cao năng suất lao động, Việt Nam cần thúc đẩy năng suất lao động của các vùng kinh tế trọng điểm, các cực tăng trưởng dựa trên hạ tầng kết nối, cơ chế đặc thù, phân cấp quản lý; thúc đẩy ứng dụng công nghệ mới, bao gồm công nghệ số, và phát huy đổi mới sáng tạo. Bên cạnh đó, cần đẩy nhanh quá trình chính thức hóa hoạt động kinh tế ở khu vực phi chính thức. Đặc biệt, cần nghiên cứu thành lập cơ quan chuyên trách về năng suất lao động quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 để thúc đẩy và điều phối xử lý các vấn đề liên ngành đối với năng suất lao động.
Tại hội thảo, các đại biểu cũng thống nhất và nhận định việc xây dựng Chương trình quốc gia về tăng năng suất lao động là một nhiệm vụ quan trọng, vừa có ý nghĩa thời sự nhằm sớm thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững, vừa là trọng tâm chiến lược nhằm góp phần cơ cấu lại nền kinh tế, nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế và giúp Việt Nam “bắt kịp, tiến cùng và vượt lên” các quốc gia trong khu vực.
Theo đó, Chương trình quốc gia về tăng năng suất lao động hướng tới mục tiêu coi năng suất lao động là động lực, nền tảng cho tăng trưởng nhanh, bền vững; trên cơ sở tận dụng hiệu quả các cơ hội của Cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số và thông qua thúc đẩy liên kết vùng và phát triển vùng; từ đó góp phần gia tăng khả năng cạnh tranh, mức độ độc lập, tự chủ và sức chống chịu của nền kinh tế.
Chương trình quốc gia về tăng năng suất lao động dự kiến đặt ra một số chỉ tiêu như: Tốc độ tăng năng suất lao động bình quân từ 6,5-7%/năm; tốc độ tăng năng suất lao động của các vùng kinh tế trọng điểm và 05 thành phố lớn cao hơn trung bình cả nước; nâng cao tỷ trọng đóng góp của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo vào tăng trưởng; phấn đấu nằm trong nhóm hàng đầu của ASEAN về tốc độ tăng năng suất lao động vào năm 2030; năng lực Đổi mới sáng tạo (của WIPO) thuộc nhóm 40 nước đứng đầu; Chính phủ điện tử (của Liên hợp quốc) thuộc nhóm 60 nước đứng đầu.
