Đề xuất thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả

Tại kỳ họp thứ 9, quốc hội khóa XV, Quốc hội sẽ thảo luận, xem xét thông qua Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Một trong những nội dung quan trọng Dự án Luật tập trung đó là đề xuất thành lập Quỹ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên trình bày Tờ trình về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả

Trình bày Tờ trình, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (số 50/2010/QH12) được Quốc hội khóa XII thông qua ngày 17/6/2010 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2011, đã đánh dấu bước tiến quan trọng trong quá trình xây dựng hệ thống pháp luật về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả tại Việt Nam.

Luật đã góp phần thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, xác định sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là chính sách ưu tiên hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế gắn với đảm bảo an ninh năng lượng và bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, sau 15 năm triển khai, luật đã bộc lộ những bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu mới trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng toàn cầu, xu thế kinh tế xanh và các rào cản kỹ thuật, chính sách môi trường ngày càng gia tăng từ các thị trường như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản, ASEAN.

Cụ thể, các chính sách như thuế các-bon (ETS), cơ chế điều chỉnh các-bon xuyên biên giới (CBAM), truy vết dấu vết các-bon... đang tạo áp lực đáng kể lên các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày, nhựa, thép, điện tử, chế biến thủy sản. Các quy định này trực tiếp tác động lên lực lượng lao động trực tiếp của Việt Nam ước khoảng 20/52 triệu lao động trực tiếp (2023) và ảnh hưởng trực tiếp lên GDP của Việt Nam.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp trong nước đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn lực để thực hiện chuyển đổi công nghệ, nâng cao hiệu suất sử dụng năng lượng do thiếu các cơ chế tài chính hỗ trợ. Trong khi đó, nhiều quốc gia đã áp dụng các cơ chế hỗ trợ hiệu quả như thỏa thuận tự nguyện (VA) ở EU, Mỹ, hay mô hình công ty dịch vụ năng lượng (ESCO) tại Hàn Quốc, Thái Lan.

Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, với các công nghệ như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, điện toán đám mây, cũng đang mở ra nhiều cơ hội mới cho việc quản lý, giám sát và sử dụng hiệu quả năng lượng. Do đó, việc sửa đổi luật là cần thiết nhằm tạo hành lang pháp lý phù hợp với trình độ công nghệ hiện đại và phù hợp với Quy hoạch điện VIII.

Việt Nam đã cam kết đưa phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Vì vậy, Luật sửa đổi cần tăng cường các quy định mang tính bắt buộc thay vì chỉ khuyến khích, nhằm thúc đẩy các giải pháp tiết kiệm năng lượng, góp phần thực hiện các cam kết quốc tế, đặc biệt là tại COP26.

Ông Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, mục tiêu của việc sửa đổi, bổ sung luật, đó là: Tăng tính cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trước các rào cản xanh từ các thị trường xuất khẩu. Xây dựng cơ chế tài chính, chính sách ưu đãi về thuế, đất đai, lãi vay, bảo lãnh vay vốn... thông qua việc thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Bảo đảm tính khả thi, đồng bộ với hệ thống pháp luật và tương thích với các cam kết quốc tế. Khuyến khích chuyển đổi công nghệ, giảm cường độ năng lượng trong sản xuất, thúc đẩy phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.

Trình bày báo cáo thẩm tra dự án Luật tại phiên họp Quốc hội chiều ngày 5/5. Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cho biết, quy định về Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, có 2 quan điểm. Quan điểm thứ nhất cho rằng, việc thành lập Quỹ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả cần tiếp tục nghiên cứu và phải được đánh giá thận trọng, cân nhắc kỹ lưỡng; nghiên cứu sử dụng Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia; Luật Ngân sách nhà nước, Bộ luật Dân sự đã có quy định về các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, quỹ xã hội; không nên quy định về Quỹ này trong dự thảo Luật.

Quan điểm thứ hai tán thành với quy định nêu trên nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 55-NQ/TW; góp phần thực hiện các cam kết khi tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP26) và dựa trên tham khảo kinh nghiệm quốc tế.

Theo dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Thủ tướng Chính phủ quyết định việc thành lập, tổ chức và hoạt động của Quỹ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả theo hướng xã hội hóa, bảo đảm độc lập về tài chính, không trùng lặp với nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước và hạn chế việc làm tăng chi phí hoạt động, sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh.

Quỹ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả chức năng cho vay lãi suất ưu đãi, tài trợ, hỗ trợ lãi suất cho các chương trình, dự án, các hoạt động và nhiệm vụ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; Hỗ trợ lãi suất hoặc tài trợ không hoàn lại cho các doanh nghiệp đổi mới công nghệ tiết kiệm và hiệu quả năng lượng; Bảo lãnh tín dụng cho các khoản vay từ tổ chức tài chính; Hỗ trợ kỹ thuật thông qua các doanh nghiệp dịch vụ năng lượng (ESCO), đào tạo nhân lực chuyên sâu. Cơ cấu tổ chức, bộ máy quản lý và điều hành của Quỹ gồm có Hội đồng quản lý, Ban Kiểm soát. Chính phủ quy định nguồn vốn của Quỹ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.

Về nguồn vốn hoạt động ban đầu của Quỹ sẽ từ nguồn xã hội hóa theo quy định của pháp luật, dự kiến sẽ thu từ nguồn vốn tài trợ từ các đối tác phát triển như: Ngân hàng Thế giới (WB); Cơ quan hợp tác phát triển Đan Mạch, Liên minh châu Âu… hoặc quỹ từ các tập đoàn đầu tư tư nhân, hoặc có thể lấy từ việc mua bán tín chỉ carbon, trái phiếu xanh...

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy trình bày Báo cáo thẩm tra

Việc thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là bước đi không thể thiếu trong hành trình hướng tới nền kinh tế carbon thấp. Không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh, Quỹ còn là biểu tượng cho sự cam kết mạnh mẽ của Việt Nam với cộng đồng quốc tế trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Đề xuất thành lập Quỹ không chỉ thể hiện nỗ lực cụ thể trong việc hiện thực hóa các mục tiêu chuyển đổi xanh và phát triển bền vững, mà còn là một bước đi chiến lược nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế. Một Quỹ được thiết kế bài bản, vận hành minh bạch và gắn chặt với nhu cầu thực tiễn sẽ là nền móng vững chắc để xây dựng một thị trường năng lượng hiệu quả, linh hoạt và hiện đại tại Việt Nam”, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy.

Phát biểu thảo luận, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao, dự thảo luật đã được chỉnh lý nhằm bảo đảm thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành, phù hợp với cam kết quốc tế của Việt Nam về sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, triển khai năng lượng xanh. Các nội dung sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện cơ chế, chính sách về năng lượng tái tạo, nâng cao trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong tiết kiệm năng lượng, tăng cường vai trò quản lý nhà nước.

Nhấn mạnh việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả là vấn đề được người dân, doanh nghiệp quan tâm, tuy nhiên Chủ tịch Quốc hội lưu ý, vấn đề này chưa được chú trọng tuyên truyền, giáo dục.

"Những lúc cao điểm, chúng ta vẫn thiếu điện. Trong khi đó, các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư tại nước ta quan tâm hàng đầu là đất và điện cho sản xuất. Do vậy, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là hết sức quan trọng, nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước, bảo đảm đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Đặc biệt, Chủ tịch Quốc hội lưu ý, tiếp tục rà soát các quy định liên quan đến Quỹ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, ưu đãi tài chính để bảo đảm phù hợp với Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công, Luật Thuế; ban hành hướng dẫn triển khai chi tiết thông qua nghị định, thông tư để hỗ trợ địa phương và doanh nghiệp; khuyến khích chuyển đổi số như hệ thống giám sát tiêu thụ năng lượng…

Ông Nguyễn Phương Tuấn, Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đưa ra 4 đề xuất để Quỹ hoạt động hiệu quả. Một là mô hình quản trị công khai minh bạch, có sự tham gia của cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, hiệp hội và các chuyên gia độc lập. Các dự án tài trợ phải được công bố công khai, có kiểm toán độc lập hàng năm.

Thứ hai, nên tập trung hỗ trợ tài chính cho các dự án lớn hoặc các doanh nghiệp cung cấp giải pháp sử dụng năng lượng hiệu quả, nhằm tạo ra mô hình ứng dụng rộng rãi trong cả nước. Tiếp đến, đa dạng cơ chế tài chính như tài trợ, bảo lãnh tín dụng, hỗ trợ lãi suất để thúc đẩy ngân hàng thương mại tham gia.

Ngoài ra, Quỹ nên tham gia hỗ trợ tổng thể các hoạt động liên quan như triển khai tư vấn, đào tạo, kỹ thuật và truyền thông. Đồng thời, hình thành cơ sở dữ liệu về các mô hình giải pháp an toàn năng lượng, tiết kiệm năng lượng.

Bà Nguyễn Thị Lâm Giang - Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công, Bộ Công Thương thông tin: “Quỹ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả dự kiến sẽ được sử dụng để hỗ trợ cho các doanh nghiệp cũng như các công ty dịch vụ năng lượng để có thể vay vốn với lãi suất ưu đãi hoặc là bảo lãnh vốn vay để thực hiện các dự án về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, để thay đổi công nghệ cũng như lắp đặt thiết bị để làm tăng hiệu suất năng lượng tại các cơ sở sử dụng năng lượng”.

Việc thành lập và triển khai Quỹ thúc đẩy Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được kỳ vọng sẽ giảm áp lực ngân sách bởi hệ thống ngân sách công hiện chưa đủ linh hoạt để tài trợ các dự án hiệu suất năng lượng quy mô vừa và nhỏ. Bên cạnh đó, hỗ trợ doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhóm chịu áp lực lớn về tuân thủ tiêu chuẩn năng lượng trong xuất khẩu nhưng thiếu vốn đầu tư công nghệ. Cùng với đó, việc triển khai Quỹ này cũng sẽ góp phần thúc đẩy thị trường ESCO, khi có Quỹ làm vai trò bảo lãnh, hỗ trợ kỹ thuật và đồng tài trợ, các doanh nghiệp ESCO sẽ mạnh dạn mở rộng dự án, tăng chất lượng dịch vụ. Đồng thời đẩy mạnh việc thực hiện cam kết quốc tế. Việc cải thiện hiệu suất năng lượng là con đường nhanh, ít tốn kém và hiệu quả nhất để đạt mục tiêu này.

Thực tế quốc tế cho thấy, mô hình Quỹ tiết kiệm năng lượng đã và đang phát huy hiệu quả tại nhiều quốc gia. Tại Thái Lan, Quỹ ENCON vận hành bằng nguồn thu từ thuế nhiên liệu, hỗ trợ đa tầng từ doanh nghiệp đến cộng đồng. Tại bang California (Hoa Kỳ), các quỹ năng lượng sạch hoạt động theo cơ chế đồng tài trợ và hoàn vốn từ phần tiết kiệm được; Các quỹ được ủy quyền cho tổ chức phi lợi nhuận điều hành độc lập. Đức cũng có mô hình phối hợp hiệu quả giữa ngân hàng tái thiết KfW và các cơ quan kỹ thuật trong việc cung cấp gói tín dụng xanh kèm giám sát đầu tư.

Dù vậy, để mô hình này thành công tại Việt Nam, cần nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý về thành lập và vận hành Quỹ, xây dựng hệ thống đo lường - báo cáo - xác minh hiệu quả tiết kiệm năng lượng minh bạch. Đồng thời, cần thiết kế cơ chế huy động vốn tư nhân đủ hấp dẫn, tránh lặp lại tình trạng “thiếu đầu vào, kẹt đầu ra” của nhiều Quỹ hiện nay.

Nội dung: Thục Quyên | Thiết kế: Linh Anh