Đề xuất thành lập Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo, do Thủ tướng làm Chủ tịch

Mới đây, Bộ Tư pháp đã công bố hồ sơ thẩm định dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) và dự kiến luật này sẽ được thông qua tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV.

Đây là một dự án luật hoàn toàn mới trong bối cảnh AI đang bùng nổ ở tất các các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Quản lý AI dựa trên rủi ro

Trước khi soạn thảo dự án luật này, ngày 14-6-2025, Quốc hội đã thông qua Luật Công nghiệp công nghệ số (có hiệu lực kể từ 1-6-2026) cũng đã có Chương IV quy định về AI.

Tuy nhiên, các nội dung này chưa hình thành một hành lang pháp lý toàn diện, đủ thông thoáng để tạo thuận lợi cho việc nghiên cứu, phát triển, triển khai và sử dụng trí tuệ nhân tạo.

Các diễn giả tại hội thảo "AI và Pháp Luật" do báo Pháp Luật TP.HCM phối với Trường ĐH Kinh tế - Luật tổ chức vào tháng 10-2025. Ảnh: THUẬN VĂN

Một trong những nguyên tắc cốt lõi của dự thảo Luật là quản lý dựa trên rủi ro. Điều này thể hiện qua việc Nhà nước áp dụng biện pháp quản lý tương xứng với cấp độ rủi ro, chỉ quy định quản lý bắt buộc đối với hệ thống có nguy cơ gây hại rõ ràng.

Có 4 mức rủi ro là: Thứ nhất, rủi ro không chấp nhận được là hệ thống AI có khả năng gây tổn hại nghiêm trọng, không thể khắc phục đối với quyền con người, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội hoặc được sử dụng để thực hiện các hành vi bị pháp luật nghiêm cấm.

Thứ hai, rủi ro cao là hệ thống có khả năng gây tổn hại đến tính mạng, sức khỏe, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức hoặc lợi ích công cộng quan trọng khác.

Thứ ba, rủi ro trung bình là hệ thống không thuộc hai trường hợp trên, trong quá trình sử dụng có nguy cơ gây lừa dối, nhầm lẫn hoặc thao túng người sử dụng do không nhận biết được bản chất AI của hệ thống hoặc nội dung do hệ thống tạo ra, trừ trường hợp hiển nhiên trong bối cảnh sử dụng.

Cuối cùng là rủi ro thấp, là hệ thống không thuộc các trường hợp nêu trên.

Trước khi đưa ra thị trường hoặc triển khai, nhà cung cấp hoặc bên triển khai có trách nhiệm tự phân loại hệ thống AI theo tiêu chí được quy định và chịu trách nhiệm trước pháp luật về kết quả tự phân loại.

Đối với các hệ thống AI có rủi ro không chấp nhận được này bị cấm phát triển, cung cấp, đưa ra thị trường hoặc đưa vào sử dụng dưới bất kỳ hình thức nào tại Việt Nam.

Đối với hệ thống AI có rủi ro cao, yêu cầu phải thực hiện đánh giá sự phù hợp trước khi lưu hành hoặc đưa vào sử dụng và kết quả này là điều kiện pháp lý để được phép lưu hành. Cơ chế này nhằm cân bằng giữa việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo với việc bảo vệ an toàn và quyền lợi của người dân.

Đối với hệ thống AI có rủi ro trung bình thì phải tuân thủ quy định về minh bạch, gắn nhãn, Nhà nước áp dụng cơ chế kiểm tra, giám sát . Doanh nghiệp, tổ chức nước ngoài cung cấp cho người sử dụng tại Việt Nam phải chỉ định đại diện pháp lý hoặc đầu mối liên hệ tại Việt Nam để thực hiện nghĩa vụ phối hợp, báo cáo và chịu trách nhiệm pháp lý.

Đối với hệ thống AI có rủi ro thấp thì tổ chức, cá nhân phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng được khuyến khích áp dụng các quy tắc ứng xử tự nguyện, tiêu chuẩn mở và cơ chế kiểm soát nội bộ.

Dự thảo cũng thiết lập cơ chế thử nghiệm có kiểm soát cho phép triển khai các hệ thống AI đổi mới, sáng tạo trong môi trường thực tế nhưng có giới hạn về phạm vi, thời gian, đối tượng và có biện pháp giám sát chặt chẽ.

Thành lập Ủy ban Quốc gia về trí tuệ nhân tạo

Để quản lý, vận hành và điều phối các hoạt động trong lĩnh vực AI, cơ quan chủ trì soạn thảo đã đề xuất thành lập Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo do Thủ tướng Chính phủ làm Chủ tịch.

Ủy ban này sẽ định hướng chiến lược, hoàn thiện thể chế, đánh giá rủi ro và giải quyết các vấn đề chồng lần về thẩm quyền liên quan đến AI.

Ngoài ra, Cổng thông tin điện tử một cửa về AI cũng được thành lập và vận hành bởi Bộ Khoa học và Công nghệ để cung cấp dịch vụ công trực tuyến, hỗ trợ quản lý nhà nước và tạo thuận lợi cho tổ chức, cá nhân.

Cổng dịch vụ công này sẽ tiếp nhận, theo dõi, trả lời tham vấn liên quan đến phân loại, quản lý rủi ro và các nghĩa vụ tuân thủ; Tiếp nhận, chuyển xử lý và trả kết quả đối với hồ sơ đăng ký hệ thống AI, hồ sơ đánh giá sự phù hợp/tiền kiểm và các thủ tục liên quan; Tiếp nhận đăng ký tham gia thử nghiệm có kiểm soát...

Một Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo Quốc gia cũng sẽ được lập ra và hoạt động theo mô hình quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, để huy động và sử dụng nguồn lực phát triển khoa học và công nghệ, hạ tầng, nguồn nhân lực và ứng dụng AI.

Nguồn tài chính của quỹ được hình thành từ vốn điều lệ được cấp từ ngân sách nhà nước; Đóng góp tự nguyện, tài trợ của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài và các nguồn hợp pháp khác.

HỮU ĐĂNG