Đền thờ Tiết nghĩa Đại vương Đàm Thận Huy

Ngôi đền hiện tọa lạc ở xóm Ngõ Tiền, xưa thuộc tổng Nghĩa Lập, huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay là khu phố Hương Mạc, phường Phù Khê, tỉnh Bắc Ninh).

Toàn cảnh phía trước đền thờ Đàm Thận Huy

Đàm Thận Huy tên tự là Mặc Hiên, thụy là Trung Hiến, sinh năm Quý Mùi (1463) niêu hiệu Quang Thuận năm thứ 4. Từ khi còn nhỏ, ông đã tỏ ra là người thông minh, ham học hỏi. Năm Bính Ngọ (1486) Hồng Đức thứ 17, ông thi đỗ Hương Cống. Đến năm Canh Tuất niên hiệu Hồng Đức thứ 21 (1490) đời vua Lê Thánh Tông, ông đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân. Năm Kỷ Tỵ (1509) vì văn hay chữ tốt, ông được nhà vua cử vào hội Tao Đàn nhị thập bát tú.

Ông được vua Lê Thánh Tông khen là “Thiên hạ đệ nhất danh thi nhân” - tức người hay thơ có tiếng trong thiên hạ. Năm 1510, ông làm Hình bộ Thượng thư, sau đó đi sứ Trung Quốc rồi được thăng Lễ bộ Thượng thư và được phong tước Lâm xuyên Bá. Đến năm Mậu Dần (1518), ông được thăng chức Thiếu bảo và được vào điện Kinh Diên giảng sách dạy vua, rồi sau đó về ẩn sĩ và mở trường dạy học tại quê nhà.

Là bậc đại thần, suốt đời tận trung với nhà Lê, ông lên án sự chiếm quyền của nhà Mạc. Năm Nhâm Ngọ (1522), Mạc Đăng Dung tiến bức, vua Lê Chiêu Tông phải trốn ra Mông Sơn để cầu quân cần vương. Ông bấy giờ đã về trí sĩ, nhận được huyết thư của nhà vua, ông hiệp sức với các ông Nghiêm Bá Ký, Hà Phi Bằng, Nguyễn Tự Cường, Nguyễn Hữu Nghiêm chiêu mộ được 38 người trong xã và hơn 6.000 quân ở vùng Đông Ngàn, Bắc Giang dựng cờ khởi nghĩa diệt Mạc phù Lê.

Thời gian đầu nghĩa quân đánh thắng mấy trận, về sau quân Mạc phản công dữ dội, nghĩa quân bị thua phải rút về Thọ Thành, Yên Thế. Biết rõ thời vận nhà Lê đã hết và không thể chống được thế đang lên của nhà Mạc, ông đành một thác để đền ơn trọn nghĩa với nhà Lê. Sau đó ông ngoảnh mặt về hướng Nam Sơn rồi tuẫn tiết, đó là năm Ất Dậu (1525) ông 63 tuổi. Nhân dân địa phương đã mai táng ông ở sườn núi Cóc (Yên Thế) lấy tên thụy là Quả Đạt.

Ban thờ gian giữa tòa Hậu đường

Ghi nhớ công lao của những người đã có công với nhà Lê, năm Bính Ngọ (1666) vua Lê Huyền Tôn đã ban phong cho 13 vị trung trinh nghĩa liệt là Tiết nghĩa, trong đó có cụ Đàm Thận Huy được phong là “Tiết nghĩa Đại vương”. Nhà vua cho bộ Công về dựng đền miếu thờ ông, đồng thời ban cho biển tinh biểu bằng đá quý khắc ba chữ “Tiết nghĩa từ” có mạ vàng rực rỡ đặt tại cổng đền.

Do có nhiều tài năng và công trạng với triều Lê, cụ Đàm Thận Huy được nhà vua phong tặng tước: Kiệt tiết Dực vận, Tán trị công thần, Đặc tiến kim tử vinh lộc Đại phu, Lại bộ Thượng thư kiêm Hàn lâm viện Thị độc, trưởng Hàn lâm viện sự, Thiếu bảo Lâm xuyên hầu, Nhập thị kinh diên. Sau khi tuẫn tiết cụ lại được các triều gia phong là: Thượng đẳng toàn đức, tủng hạnh, cẩm tiết, chính chung, phù nguy, chưởng hoãn Đại vương.

Đền thờ Tiết nghĩa Đại vương Đàm Thận Huy là công trình văn hóa kiến trúc nghệ thuật giá trị. Đền có mặt bằng kiến trúc kiểu chữ Công, gồm các công trình: Tiền tế, nhà Chuyền bồng và Hậu đường, hai bên là nhà Tả vu, Hữu vu... Trong đó tòa Hậu đường còn giữ nguyên kiến trúc sau đợt trùng tu vào năm Khải Định 2 (1917), gồm 3 gian 2 dĩ, khung gỗ lim, vì theo kiểu thượng “chồng rường giá chiêng”, hạ “tiền kẻ hậu bẩy”, tại các cấu kiện gỗ trang trí chạm khắc kênh bong đề tài rồng, hổ phù, vân mây, hoa lá cách điệu, kỹ thuật chạm khắc công phu, tinh xảo mang đậm phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Hiện nay, tại di tích còn bảo lưu được hệ thống tài liệu, hiện vật có giá trị lịch sử và nghệ thuật, niên đại tạo tác thời Lê - Nguyễn, tiêu biểu như: ngai thờ, sắc phong, hoành phi, câu đối... Đặc biệt là tấm bia đá dựng khắc năm Cảnh Trị 8 (1670), nội dung văn bia ca ngợi tài năng, đức độ, công lao của cụ Đàm Thận Huy. Đây là nguồn sử liệu gốc quan trọng góp phần nghiên cứu, tìm hiểu về thân thế và sự nghiệp của Tiết nghĩa Đại vương Đàm Thận Huy nói riêng và dòng họ Đàm Thận nói chung.

Với những giá trị tiêu biểu của di tích, đền thờ Tiết nghĩa Đại vương Đàm Thận Huy đã được Bộ Văn hóa, thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cấp bằng xếp hạng là Đền thờ lưu niệm danh nhân văn hóa cấp Quốc gia, Quyết định số 28 - VH/QĐ, ngày 18/01/1988.

Theo Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh