Detox lan tràn - hãy cẩn trọng!

Anh "lên kế hoạch" uống nước cần tây, cà chua, cà rốt vào bữa trưa và tối, sáng ăn hoa quả nhiều chua, ít ngọt, nghèo calo như chanh, cam, ổi, táo, dưa chuột để chống đói. Nhờ vợ chuẩn bị mỗi ngày hai chai 700 ml nước detox mang đi làm, dự định "ăn" 12 ngày như vậy.

Sau ba ngày, anh vui mừng thấy giảm gần 1,6 kg. Ngày thứ 5, anh đau dạ dày nghiêm trọng, hoa mắt, đi loạng choạng, cáu gắt. "Tôi rất nhanh mệt, không đủ sức làm việc, thường xuyên đói và mất ngủ". Sau một tuần "áp dụng", anh bỏ detox…

Thiệt mạng vì detox

Khoa Cấp cứu bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội phải vất vả vì một ông trung niên. Ông này tiêu chảy cấp hai ngày liền, mất nước nghiêm trọng nên tụt huyết áp, chân tay run, đứng không vững. Ông uống detox sau một ngày thì tiêu chảy liên tục, không dứt, có khi không kịp đến bồn cầu và ngồi "lì" trong nhà vệ sinh vì... sợ! Ông nghe nói detox thải độc, thải được sỏi gan nên thử nhịn ăn và uống nước detox… Ông phải nằm viện một tuần, ra viện vẫn rất mệt mỏi, không thiết ăn uống!

Lại có cả một cụ ông 76 tuổi ở Phú Thọ, tiểu đường nhiều năm, nghe mách nên mua thực phẩm chức năng về detox, phải nhập khoa Cấp cứu - Hồi sức tích cực, bệnh viện đại học Y Hà Nội. Cụ ông này đến viện khi tình trạng rất nặng, lờ đờ, chậm chạp, mắt trũng, da khô, mạch nhanh, huyết áp tụt, vô niệu. Uống thuốc, bị tiêu chảy nhiều lần trong ngày nhưng ông không đi khám, chỉ đến khi tiêu chảy khoảng 30 lần/ngày, mệt rũ, ông mới chịu đến viện.

Chẩn đoán sốc giảm thể tích tuần hoàn do tiêu chảy kéo dài, rối loạn điện giải trên bệnh nhân đái tháo đường, suy thận cấp, thể hiện qua các chỉ số xét nghiệm: Creatinin máu 700micromol/lít (bình thường 53 - 106micromol/lít; Ure máu 35 micromol/lít (bình thường 2,5 - 7,5micromol/lít; Natri máu 150micromol/lít (bình thường 145micromol/lít); đường máu 20micromol/lít (đường huyết bình thường lúc đói 5,6micromol/lít). Áp lực tĩnh mạch trung tâm 0 xăngtimet nước, tức mất nước ngoài tế bào rất nặng (đương nhiên kéo theo mất nước tế bào). Bệnh nhân phải đặt lưu catheter (ống nhựa) tĩnh mạch trung tâm (tĩnh mạch cánh tay, ngực, hoặc cổ) để truyền dịch cấp tốc. Sau truyền 6 lít dịch mới có ít nước tiểu…

Một tuần điều trị tích cực, chức năng thận mới cải thiện nhưng phải sau khá lâu mới về mức bình thường. Ca bệnh này, nếu không kịp thời đến viện sẽ dẫn đến sốc trơ (không đáp ứng các loại thuốc, phương pháp chống sốc), suy đa tạng, tăng kali máu, tử vong!

Tháng 7, một phụ nữ 42 tuổi ở quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh, suy thận giai đoạn cuối, tiền sử bệnh Lupus ban đỏ từ 20 tuổi, tự ý bỏ điều trị theo chỉ định y tế, để ăn trái cây, uống nước thanh lọc cơ thể, chết vào đêm thứ 11 sau 10 ngày detox, không kịp đi cấp cứu!

Khởi xướng detox từ đâu?

Từ năm 1940, detox thải độc (master cleanse) được Stanley Burroughs (1903 - 1991), một người Mỹ không phải là bác sĩ, ăn chay, làm việc nhiều năm ở một trung tâm vật lý trị liệu đưa ra để chữa loét dạ dày. Năm 1976 ông xuất bản sách "Master Cleanse", trình bày phương pháp này, không chỉ để chữa loét dạ dày, mà còn thanh lọc cơ thể, giảm cân và điều trị "mọi bệnh tật" do khả năng "điều chỉnh mọi rối loạn cơ thể" của phương pháp. Sách viết rất khó hiểu và ít người biết.

Năm 2004, Peter Glickman, một fan trường phái ăn kiêng, người chống y học cổ truyền và "mọi hoạt động không tự nhiên của thuốc, kháng sinh", biên soạn lại nên dễ hiểu hơn, mô tả cách thanh lọc cơ thể, giảm cân trong 10 ngày bằng nước chanh (nên còn gọi là Lemon detox). Những điểm chính của phương pháp là: Dùng nước chanh tươi, siro cây phong (Maple, Chi phong, Thích phong), ớt bột hòa trong nước. Một ngày uống ít nhất 1.800mililit, chia làm 6 - 12 lần (đói có thể uống thêm), tối uống một tách trà thảo mộc nhuận tràng, sáng uống 1 lít nước muối loãng; uống ít nhất 10 ngày, tối đa 40 ngày. Không hút thuốc; uống café, rượu; không ăn bất cứ thứ gì trong những ngày detox. Nói rõ rằng có thể tiêu chảy vài lần trong ngày nhưng làm sạch đường ruột và khuyên luôn ở gần toilette, mua nhiều… giấy vệ sinh...; có thể chóng mặt, nôn mửa, đau nhức xương khớp và suy nhược cơ thể, nếu vượt qua được giai đoạn này sẽ bước vào "trạng thái hạnh phúc và bình yên lạ lùng".

Thực ra, uống detox đến ngày thứ 2, do thiếu nguồn cung nên não bị cắt giảm năng lượng, suy nghĩ chậm lại, người detox thấy "thanh thản" nhưng đó là giả! Sách nêu điển hình nữ ca sĩ Mỹ Beyonce Knowles và nam ca sĩ Mỹ Jared Leto áp dụng phương pháp thành công vang dội, nhưng không nói rõ những người bệnh tim mạch, huyết áp, tiểu đường, thần kinh… có được dùng thuốc đang điều trị hay không?

Công thức pha chất liệu nước detox sau này có rất nhiều "biến thể", nhưng hầu hết đều rất nghèo calo, chỉ duy nhất có một công thức uống nước detox với ăn nhiều chất đạm, nhưng thừa đạm làm tăng axit Uric gây suy thận, gan, nhẹ nhất là Gout! Người ta "sáng tạo" cả detox da, mỡ bụng, mụn…, có nhiều loại trà detox, còn thực phầm chức năng detox thì vô số!

Bột ớt Cayenne (nguồn gốc Trung, Nam Mỹ) - một nguyên liệu chế nước detox.

Có tin cậy được không?

Nhịn ăn nhiều ngày có thể dẫn tới tử vong, nhanh nhất do thiếu nước và điện giải, chậm hơn chút ít là thiếu năng lượng. Nhưng có khi thiếu năng lượng tử vong còn sớm hơn cả rối loạn điện giải, do khả năng chuyển hóa của gan thấp, lượng Glucoza tạo ra không đủ mức tiêu hao, gây ra cơn hạ đường huyết cấp với tình trạng toan Ceton máu do hậu quả của chuyển mỡ thành năng lượng để bù đắp thiếu hụt.

Một ngày, nam giới trưởng thành cần khoảng 2.500calo/kg cho "vận hành" các chức năng sinh tồn (trong đó não tiêu thụ khoảng 18% năng lượng) và làm việc; nữ cần khoảng 2.000calo. Năng lượng này do "đốt cháy" Glucoza trong máu; nếu đường máu giảm thấp sẽ huy động đường dự trữ dưới dạng Glycogen trong gan (lượng nhiều) và cơ (lượng ít) chuyển thành Glucoza. Khi Glycogen cạn kiệt, cơ thể sẽ dùng đến "kho dự trữ" thứ 2 là mỡ. Khi "đốt cháy" mỡ (Triglycerid, axit béo…) sẽ sinh ra những sản phẩm chuyển hóa dở dang (không hoàn toàn) gọi là Ketonic (Keton), gồm 3 chất chính yếu có tính axit, là Aceton Aceton acetic, axit Beta hydroxybutyric. Aceton acetic và axit Beta hydroxybutyric lại nhanh chóng chuyển thành Aceton.

Ở người khỏe mạnh lượng ít Keton tạo ra ở gan được chuyển hóa hoàn toàn (kết hợp với Glycerin để thành Glucoza). Ở người tiểu đường rất dễ xảy ra tình trạng nồng độ Aceton quá cao gây axit hóa máu (toan Ceton), làm hôn mê, tử vong. Không chỉ với tiểu đường, toan Ceton còn xảy ra ở người nhịn đói; chán ăn; ăn chế độ quá nghèo tinh bột hay giàu chất béo; nôn ói kéo dài; rất nhiều bệnh cảnh; chấn thương; tinh thần căng thẳng hay hoạt động quá mức; dùng một số thuốc…

"Kho dự trữ" thứ hai cạn kiệt, cơ thể phải huy động protein ở cơ để chuyển thành năng lượng và cả những mô quan trọng nhất như cơ tim, não cũng không được "miễn trừ", làm suy chức năng nhiều cơ quan dẫn đến tử vong!

Năm 2014, bệnh viện Thanh Nhàn, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội, tiếp nhận một thanh nữ 18 tuổi, với tình trạng mạch không bắt được, huyết áp không đo được… Do to béo, cao 1,6m, nặng hơn 80kg, cô đã thử nhiều cách giảm cân nhưng không hiệu quả. Nghe bạn bè, cô làm theo phương pháp "12 ngày thanh lọc cơ thể" đang lan truyền chóng mặt trên mạng xã hội khi đó. Biết con có ý định nhịn ăn, bố mẹ phản đối, nhưng cô không nghe. Cô dùng thêm một loại thực phẩm chức năng giảm cân khi nhịn ăn. Trong mười ngày, cân nặng giảm còn 76kg, nhưng ngay sau đó cô ngất xỉu... Bệnh viện không giúp được gì ngoài xác định cô đã chết não.

Ở Mỹ, thống kê được hơn 60 ca tử vong do giảm cân bằng thanh lọc cơ thể, nhiều nước khác cũng có tử vong, nhưng vì tự detox nên pháp luật không can thiệp. Hiếm hoi, năm 2008, ở Anh, Tòa án buộc một "chuyên gia dinh dưỡng" bồi thường 800.000 Bảng, vì chỉ định detox, làm bà Dawn Page, 52 tuổi, tổn thương não vĩnh viễn.

Khẩu phần ăn đủ với tỷ lệ thích hợp đạm, đường, mỡ, vitamin, khoáng chất, nguyên tố vi lượng trong bữa ăn hàng ngày cung cấp đủ năng lượng cho hoạt động sống, nguyên liệu sinh mới hoặc duy trì mô các cơ quan, sản xuất hàng tá những chất quan trọng (enzym, hormon, chất dẫn truyền thần kinh…). Cắt giảm đột ngột dinh dưỡng "nhập khẩu" như những kiểu detox nói trên thực chất là bỏ đói tất cả tế bào cơ thể và người càng nặng cân thì số lượng tế bào càng nhiều hơn, càng nguy hiểm hơn.

Cơ thể thiếu năng lượng sẽ mệt mỏi, kiệt sức, ngất; rối loạn sản xuất men và hormon do lượng dinh dưỡng quá ít; uống quá nhiều nước detox (trên 2,5 lít/ngày) làm mất cân bằng điện giải thêm trầm trọng, giảm khối lượng cơ bắp. Các loại tế bào cơ thể cần đạm, mỡ làm nguyên liệu sinh mới và "bảo dưỡng", vì thế nguồn "cung cấp" không còn sẽ gián đoạn sinh tế bào mới ở gan, da, tủy xương… và các loại tế bào không sinh sản khác sẽ không có "vật liệu" để duy trì sự sống. Cộng đồng hai hậu quả này rất nguy hiểm vì dẫn đến suy không hồi phục lượng rất nhiều tế bào và không có những tế bào mới thay thế ở những bộ phận có nhiều tế bào chết hàng ngày như gan, da...

Đơn giản là mọi "con" - người, vật, thực vật đều phải ăn hàng ngày để sống, ở người "ăn" là thứ tiêu hao vật chất, tiền bạc, thời gian nhiều nhất trên đời, nhưng không chống lại được nó. Nhỏ nhặt nhất là ăn thiếu chất xơ đã ảnh hưởng rất xấu đến sức khỏe và gây ra nhiều phiền toái sinh hoạt, dù nó có không đáng kể dinh dưỡng.

Lịch sử ghi nhận rất nhiều ca bệnh "bội thực" theo cách hiểu của người Việt xưa. Nhiều người qua được nạn đói dài ngày, sau bữa ăn lại đầu tiên xuất hiện chướng bụng, đi ngoài ra máu, tử vong nhanh chóng (hội chứng Pigbel - tên đặt cho bệnh cảnh sau một bữa ăn thịt lợn (pig), có nhiều người mắc phải, ở Papua New Guinea năm 1966). Sau này biết rằng, chế độ "ăn" detox dẫn đến thiểu sản niêm mạc ruột và làm tụy ngừng tiết men Trypsin (tiêu đạm). Khi ăn lại sẽ không tiêu hóa được protein do thiếu Trypsin (ức chế vi khuẩn Clotridium perfringens type C đường ruột), làm vi khuẩn này tăng sinh, độc tố của nó gây viêm ruột (vốn đã mỏng niêm mạc) hoại tử, đưa đến tử vong!

Hiện không có bất kỳ tài liệu y học nào nói detox bằng nước rau, quả hay thực phẩm chức năng…, chưa có nghiên cứu nào về tác dụng "thần kỳ" của nước detox từ Peter Glickman đến vài chục loại đang rùm beng trên mạng hiện nay. Nhưng đây là thị trường hốt bạc nên đang bùng nổ mạnh như kiểu spa, filler dởm… đang tràn lan và "sống" được là nhờ vào sự nhẹ dạ của số đông! Bởi liên tục không ngừng, quá trình chuyển hóa trong cơ thể đều đặn sinh ra những sản phẩm độc như Amoniac, axit Lactic, Aceton, axit Acetic, Cacbonic… Những chất độc nội sinh này và ngoại lai (rượu, bia, chất tăng trọng, bảo quản…) cũng đều đặn được gan khỏe mạnh xử lý và đào thải theo đường tiết niệu, mồ hôi, hô hấp, không "mượn" đến những nước detox kiểu lang vườn nói trên - cả khi gan thận bình thường hay bị bệnh - vì thực chất nước detox không làm được "việc" này!

Hiệp hội bác sĩ tâm thần Mỹ khảo sát thấy, hơn 2/3 số giảm cân bằng detox tăng cân lại như cũ hoặc hơn trong vòng 2 tháng, cho thấy người detox hiểu sai. Detox là thải mọi chất độc ra khỏi cơ thể không phải là ăn kiêng để giảm cân, giảm béo và cách tốt nhất là ăn nhiều rau, không thừa đạm, mỡ, đường; luyện tập đủ cường độ ngày ngày để giúp cơ thể detox.