Điểm chung nghi vấn giữa các thảm kịch máy bay Air India, MH370 và Germanwings

Hiện trường vụ tai nạn máy bay của hãng hàng không Air India tại Ahmedabad, bang Gujarat, Ấn Độ, ngày 13/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Các vụ tai nạn đều cho thấy có lo ngại về sức khỏe tâm thần của cơ trưởng và các chuyên gia cảnh báo chưa có đủ biện pháp hỗ trợ phi công. Khi xem xét vụ rơi chuyến bay 171 của hãng Air India của Ấn Độ, các nhà điều tra đã chuyển hướng sang hồ sơ y tế của cơ trưởng, giữa lo ngại rằng ông có thể gặp vấn đề sức khỏe tâm thần vào thời điểm xảy ra tai nạn.

Cơ trưởng Sumeet Sabharwal là một phi công dày dạn với hơn 15.000 giờ bay. Ông đã điều khiển chiếc Boeing 787 Dreamliner khi nó lao xuống một khu dân cư ở Ahmedabad, khiến 241 trong số 242 người trên máy bay thiệt mạng.

Theo báo cáo sơ bộ của giới chức Ấn Độ, các công tắc điều khiển dòng nhiên liệu dẫn vào hai động cơ đã bị tắt ngay sau khi máy bay cất cánh, dẫn đến mất lực đẩy nghiêm trọng và khiến máy bay rơi xuống đất.

Cuộc điều tra do Cục Điều tra Tai nạn Hàng không Ấn Độ (AAIB) thực hiện cho biết một phi công đã hỏi phi công còn lại về lý do ngắt nhiên liệu và người này trả lời rằng mình không làm điều đó.

Cùng với thông tin rằng ông Sabharwal từng xin nghỉ do có tang và bị trầm cảm sau khi mẹ qua đời, báo cáo trên đã làm dấy lên câu hỏi về việc liệu ngành hàng không đã thực hiện đủ các biện pháp để đánh giá và bảo vệ sức khỏe tâm thần của phi công hay chưa.

Tổng giám đốc hãng Air India cảnh báo cuộc điều tra vẫn còn nhiều giai đoạn phía trước. Trong một bản ghi nhớ nội bộ gửi nhân viên, ông cho rằng không nên vội vàng đưa ra kết luận.

Theo AAIB, báo cáo sơ bộ không phát hiện lỗi cơ khí hay sai sót trong công tác bảo dưỡng, đồng thời xác nhận rằng hãng Air India đã thực hiện toàn bộ hoạt động bảo dưỡng bắt buộc. Tuy nhiên, báo cáo cũng chưa đưa ra kết luận hoặc quy trách nhiệm trong thảm họa xảy ra ngày 12/6.

Mặc dù nguyên nhân chính xác của vụ tai nạn này có thể vẫn chưa rõ trong thời gian tới, nhưng giới hàng không từng xảy ra không ít thảm họa do con người gây ra, bao gồm cả những sự cố liên quan đến khủng hoảng sức khỏe tâm thần.

Theo dữ liệu do Bloomberg công bố năm 2022, nếu được đưa vào thống kê toàn cầu, các vụ tự sát - giết người do phi công gây ra sẽ là nguyên nhân gây tử vong cao thứ hai trong các vụ rơi máy bay do phương Tây sản xuất kể từ năm 2012.

Vụ tai nạn bị quy cho hành vi tự sát mà nhiều người biết tới nhất là thảm họa Germanwings năm 2015 khiến 150 hành khách thiệt mạng khi máy bay lao vào núi tại Pháp.

Một phần hiện trường vụ tai nạn máy bay của Germanwings gần Le Vernet, dãy Alps của Pháp. Ảnh: AFP

Các nhà điều tra kết luận rằng cơ phó Andreas Lubitz đã khóa cửa buồng lái, không cho cơ trưởng vào và cố ý điều khiển máy bay đâm vào sườn núi.

Họ phát hiện Lubitz từng bị trầm cảm trước đây nhưng sau đó vẫn được đánh giá là đủ điều kiện bay. Ông này đã tìm kiếm thông tin trên mạng về cách tự tử, sau đó tra cứu hệ thống an ninh của cửa buồng lái.

Càng điều tra sâu, công tố viên phát hiện Lubitz từng trải qua một đợt trầm cảm nặng trước khi được tuyển dụng. Hãng hàng không tuyển dụng không biết về thông tin này.

Chỉ vài tuần trước tai nạn, một bác sĩ tâm thần đã chẩn đoán Lubitz mắc rối loạn tâm thể và có khả năng loạn thần, nhưng Lubitz đã che giấu các giấy chứng nhận nghỉ ốm.

Các công tố viên tin rằng ông ta bị ám ảnh với nỗi sợ không có cơ sở rằng mình sẽ mất thị lực và điều có thể chấm dứt sự nghiệp phi công.

Các kết luận cuối cùng cho thấy Lubitz đã cố ý lái máy bay lao xuống núi để tự kết liễu mạng sống.

Theo nhà tâm lý học hàng không Marc Atherton, vụ việc đã khiến ông quan tâm đến lĩnh vực sức khỏe tâm thần của phi công - một lĩnh vực mà ông cho rằng bị xem nhẹ.

Ông nói: "Quá rõ ràng rằng ngành hàng không toàn cầu có quy trình rất tốt về an toàn vật lý, vận hành và kỹ thuật, nhưng lại thiếu cách tiếp cận nhất quán về rủi ro sức khỏe tâm thần và hiệu suất làm việc đối với các nhóm nhân sự chịu trách nhiệm an toàn".

Các khảo sát với phi công cho thấy từ 4% đến 8% từng có ý định tự tử. Đây là tỷ lệ tương đương dân số chung.

Phi công hàng không bắt buộc phải trải qua khám sức khỏe định kỳ để duy trì giấy phép hành nghề và đây là một trong số ít nghề yêu cầu nhân viên phải công khai toàn bộ thông tin sức khỏe khi làm việc.

Cơ trưởng Mohan Ranganathan - chuyên gia hàng đầu về an toàn hàng không tại Ấn Độ - nói với tờ Telegraph rằng ông đã nghe nhiều phi công Air India nói rằng cơ trưởng Sabharwal có một số vấn đề sức khỏe tâm thần.

Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng cơ trưởng chắc chắn đã được bác sĩ của hãng cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện bay.

Nếu phi công phát sinh vấn đề sức khỏe tâm thần giữa các kỳ khám mà không khai báo, họ có thể bị đình chỉ bay.

Theo các chuyên gia, điều này khiến nhiều người giấu thông tin sức khỏe hoặc tránh khám tâm lý vì lo sợ bị mất việc.

Một nghiên cứu năm 2022 phát hiện 56,1% trong số 3.765 phi công Mỹ tham gia khảo sát cho biết họ từng có hành vi tránh chăm sóc y tế vì lo bị thu hồi giấy phép bay.

Sau thảm họa Germanwings, một ủy ban tại Mỹ cảnh báo rằng chưa có bằng chứng thuyết phục nào cho thấy việc sàng lọc xu hướng tự sát sẽ ngăn được những thảm họa tương tự.

Một biện pháp khác được đề xuất là thay đổi thiết kế cửa buồng lái để ngăn phi công tự khóa cửa và kiểm soát máy bay một mình.

Vụ rơi máy bay Mozambique năm 2013 tại Namibia cho thấy cơ trưởng Hermino dos Santos Fernandes đã khóa mình trong buồng lái, không cho cơ phó vào và thực hiện một loạt thao tác cố ý khiến máy bay rơi.

Tuy nhiên, giới chức cảnh báo không nên thay đổi thiết kế cửa, vì cần có khóa an toàn phức tạp để ngăn xâm nhập buồng lái và khủng bố.

Phi công tự sát cũng là một trong vô số giả thuyết được đặt ra liên quan đến vụ mất tích chuyến bay MH370 năm 2014.

Một phần của cánh máy bay MH370 được bày tại sự kiện tưởng niệm các nạn nhân mất tích ngày 3/3/2024. Ảnh: Hằng Linh - P/v TTXVN tại Kuala Lumpur

Chiếc máy bay của Malaysia Airlines khởi hành từ Kuala Lumpur đến Bắc Kinh chở 239 người trên khoang và mất tích, trở thành một trong những bí ẩn lớn nhất trong lịch sử hàng không.

Không có dấu vết nào xuất hiện trong vùng tìm kiếm rộng lớn trên Ấn Độ Dương và cuộc tìm kiếm lớn nhất lịch sử do Australia dẫn đầu đã bị đình chỉ vào tháng 1/2017.

Năm 2020, cựu Thủ tướng Australia Tony Abbott tuyên bố rằng giới chức cấp cao Malaysia tin rằng chiếc máy bay biến mất do cơ trưởng Zaharie Ahmad Shah cố ý điều khiển máy bay lao xuống.

Ông nói với đài Sky News: "Theo hiểu biết rất rõ ràng của tôi từ cấp cao nhất của chính phủ Malaysia, họ nghĩ ngay từ đầu rằng đây là vụ tự sát - giết người của cơ trưởng. Không tiện nói ai nói gì với ai, nhưng tôi xin nhấn mạnh một cách rõ ràng: giới chức cấp cao đã hiểu rằng rất có thể đây là vụ tự sát - giết người hàng loạt của phi công".

Gia đình cơ trưởng Zaharie từ lâu đã bác bỏ những cáo buộc này là vô căn cứ, trong khi Thủ tướng Malaysia thời điểm đó cũng cho biết không có bằng chứng kết luận.

Cơ trưởng Dave Fielding - Chủ tịch Liên minh Hàng không Hỗ trợ Đồng nghiệp Quốc tế (IPAAC) - từ lâu đã vận động tăng cường giám sát sức khỏe tâm thần cho toàn bộ lực lượng lao động ngành hàng không, từ phi công đến tiếp viên và kỹ sư.

Ông nói trong một cuộc phỏng vấn với Hội đồng An toàn Anh vào tháng 9/2024: "Xét tổng thể, sức khỏe tâm thần và hiệu suất của phi công là mặt trận mới của an toàn bay, và đó là nơi chúng ta nên tập trung nỗ lực".

Năm 2024, Hiệp hội Hàng không Hoàng gia Anh (RAeS) đã công bố một báo cáo về thách thức sức khỏe tâm thần và thiếu hỗ trợ trong ngành hàng không toàn cầu.

Tổng giám đốc RAeS David Edwards khi công bố báo cáo cho biết: "Dù ngành đã có nhiều biện pháp hỗ trợ nhân viên đang đối mặt với vấn đề sức khỏe tâm thần, nhưng vẫn thiếu các hệ thống quản lý rủi ro tâm lý – xã hội nhằm ngăn chặn từ sớm các vấn đề này".

Dù báo cáo đã nhận được hưởng ứng mạnh mẽ từ khắp nơi trên thế giới, nhưng các chuyên gia cho rằng còn nhiều việc phải làm để khuyến khích phi công và nhân viên hàng không khác cởi mở chia sẻ khi có dấu hiệu bất ổn.

Cơ trưởng Fielding nói với MailOnline: "Thế giới đã có nhiều nỗ lực tích cực trong lĩnh vực này, nhưng mọi thứ vẫn còn ở giai đoạn đầu và cần làm thêm rất nhiều".

Thùy Dương/Báo Tin tức và Dân tộc