Điện ảnh Israel lâm nguy

Bản cam kết tẩy chay

Theo The Guardian, bản cam kết được nhóm Film Workers for Palestine - nhóm chuyên gia làm phim đa quốc gia được thành lập vào năm 2024 - công bố vào ngày 8/9. Ban đầu, cam kết có 1.200 người ký, bao gồm các nhà làm phim Yorgos Lanthimos, Ava DuVernay, Asif Kapadia, Boots Riley và Joshua Oppenheimer... cùng các diễn viên Olivia Colman, Mark Ruffalo, Tilda Swinton, Javier Bardem, Ayo Edebiri, Riz Ahmed, Josh O’Connor, Cynthia Nixon, Julie Christie, Ilana Glazer, Rebecca Hall, Aimee Lou Wood và Debra Winger...

"Là nhà làm phim, diễn viên, nhân công điện ảnh và các tổ chức, chúng tôi nhận thức được sức mạnh của điện ảnh trong việc định hình nhận thức. Trong thời khắc khủng hoảng cấp bách này, khi nhiều chính phủ đang tiếp tay cho cuộc thảm sát ở Gaza, chúng ta phải làm tất cả trong khả năng để giải quyết sự đồng lõa trong nỗi kinh hoàng không ngừng đó", trích bản cam kết.

Lily Gladstone, Jonathan Glazer và Emma Stone nằm trong số nghệ sĩ ký vào cam kết tẩy chay điện ảnh Israel. Ảnh: Getty Images.

Theo tạp chí Variety, tính đến ngày 10/10, văn bản vượt mốc 3.900 chữ ký. Trong số những người ký mới có Joaquin Phoenix, Rooney Mara, Emma Stone, James Schamus, Peter Sarsgaard, Lily Gladstone, Nicola Coughlan, Harris Dickinson, Bowen Yang, Guy Pearce, Jonathan Glazer, Ebon Moss-Bachrach, Fisher Stevens, Abbi Jacobson, Eric Andre, Elliot Page, Payal Kapadia và Emma D’Arcy...

Film Workers for Palestine cho biết bản cảm kết lấy cảm hứng từ cuộc tẩy chay văn hóa đã góp phần chấm dứt chế độ apartheid (phân biệt chủng tộc và áp bức hà khắc) ở Nam Phi vào thế kỷ 20.

Nội dung văn bản yêu cầu người ký không chiếu phim, tham gia hay làm việc với những tổ chức mà họ cho là đồng lõa - bao gồm liên hoan phim, rạp chiếu, đài truyền hình và công ty sản xuất. Cam kết cũng nêu ra biểu hiện của sự đồng lõa là tẩy trắng hoặc biện minh cho tội diệt chủng, chế độ apartheid và/hoặc hợp tác với chính phủ đang thực hiện chúng.

Biên kịch David Farr, một trong những người ký, chia sẻ: “Là hậu duệ của những người sống sót sau Holocaust (Đức Quốc xã thảm sát gần sáu triệu người Do Thái ở châu Âu vào Thế chiến II), tôi đau buồn và phẫn nộ trước hành động của nhà nước Israel, vốn trong nhiều thập kỷ đã áp đặt hệ thống apartheid lên người Palestine, hiện tiếp tục tiến hành tội ác diệt chủng và thanh trừng sắc tộc ở Gaza. Trong bối cảnh này, tôi không thể ủng hộ việc tác phẩm của mình được xuất bản hay trình chiếu ở Israel. Cuộc tẩy chay văn hóa từng có ý nghĩa ở Nam Phi. Lần này nó cũng sẽ có ý nghĩa. Theo tôi, tất cả nghệ sĩ có lương tâm nên ủng hộ".

Film Workers for Palestine không kêu gọi tẩy chay tất cả tổ chức phim ảnh của Israel. Trong cam kết, nhóm này chỉ ra các đài truyền hình công cộng và tư nhân cũng như liên hoan phim lớn - bao gồm Liên hoan phim Jerusalem, Liên hoan phim quốc tế Haifa, Docaviv và TLVFest - vẫn tiếp tục hợp tác với chính phủ Israel.

Bản cam kết cũng lưu ý rằng có một số ít tổ chức điện ảnh Israel không đồng lõa, đồng thời nhấn mạnh không cấm hợp tác với các cá nhân đến từ quốc gia này.

Đây là một trong những nỗ lực tẩy chay văn hóa nổi bật nhất chống lại Israel kể từ khi cuộc tấn công Gaza bắt đầu, diễn ra gần một năm sau khi hơn 1.000 nhà văn công bố cam kết tương tự. Gần đây nhất, cuộc biểu tình ủng hộ Palestine tại Liên hoan phim quốc tế Venice 2025, thu hút khoảng 10.000 người tham gia

Đầu tháng, The Voice of Hind Rajab, bộ phim về cô bé 5 tuổi bị lực lượng Israel sát hại ở Gaza năm 2024, nhận được màn vỗ tay đi vào lịch sử với 23 phút sau buổi công chiếu tại LHP Venice. Brad Pitt, Jonathan Glazer, Phoenix, Rooney Mara và Alfonso Cuarón nằm trong số các nhà sản xuất điều hành của bộ phim.

Đám đông biểu tình tại LHP Venice, mang theo các dòng tiêu ngữ: "Trên thảm đỏ, hãy gieo mầm hòa bình", "Giải phóng Palestine, hòa bình không biên giới"... Ảnh: AP.

Đại diện điện ảnh Israel lên tiếng

Trước làn sóng tẩy chay, Hiệp hội Nhà sản xuất Israel tuyên bố những người ký vào bản cam kết đang nhắm sai đối tượng.

“Trong nhiều thập kỷ, chúng tôi - nghệ sĩ, người kể chuyện và nhà sáng tạo Israel - là những tiếng nói chủ đạo cho phép khán giả được lắng nghe và chứng kiến sự phức tạp của cuộc xung đột, bao gồm cả những câu chuyện từ người Palestine và sự phê phán đối với chính sách của nhà nước Israel. Chúng tôi hợp tác với các nhà sáng tạo Palestine, kể những câu chuyện chung và thúc đẩy hòa bình, chấm dứt bạo lực thông qua hàng nghìn bộ phim, loạt phim truyền hình và phim tài liệu.

Lời kêu gọi tẩy chay này hoàn toàn sai lầm. Khi nhắm vào chúng tôi, những người ký tên đang phá hoại chính mục tiêu của họ và tìm cách làm câm lặng chúng tôi. Hành động thiển cận này tìm cách loại bỏ chính những nỗ lực hợp tác nhằm chấm dứt bạo lực và đạt được hòa bình. Chúng tôi sẽ không để điều này xảy ra và tiếp tục nỗ lực nhằm chấm dứt bạo lực, mang lại nền hòa bình công bằng cho khu vực của chúng ta, vì lợi ích của tất cả mọi người", trích tuyên bố gửi cho tờ The Guardian.

Vào ngày 9/9, Nadav Ben Simon, chủ tịch Hiệp hội biên kịch Israel, cũng nhận định hành động đang diễn ra là đáng lo ngại và phản tác dụng.

Ông tuyên bố trong những năm qua, tổ chức của ông đã hợp tác với các đồng nghiệp Palestine trong phim điện ảnh, truyền hình và tài liệu nhằm khuyến khích đối thoại, hiểu biết lẫn nhau, hòa bình và chấm dứt bạo lực. Việc gạt bỏ họ ra khỏi dòng chảy chung của điện ảnh thế giới không chỉ không thúc đẩy sự nghiệp hòa bình, mà còn gây tổn hại cho những người cam kết xây dựng cầu nối giữa các dân tộc, khiến họ nản lòng với sứ mệnh hòa giải và thấu hiểu.

“Trong thời điểm như thế này, với tư cách là người sáng tạo, chúng ta phải cống hiến hết mình để khuếch đại ánh sáng chứ không phải làm sâu sắc thêm bóng tối", ông nói.

Một cảnh trong Ahed's Knee, bộ phim Israel đoạt giải Cannes năm 2021. Ảnh: LHP Cannes.

Tzvika Gottlieb, CEO Hiệp hội các nhà sản xuất phim & truyền hình Israel, đồng ý với quan điểm lời kêu gọi tẩy chay là sai lầm. Ông nhấn mạnh ngành điện ảnh Israel nhiều năm hợp tác với cả người Palestine và Israel để thúc đẩy đối thoại, thường xuyên chỉ trích chính sách chính phủ, kêu gọi chấm dứt bạo lực cũng như thả con tin.

Ông lên án những người ký tên đang phá hoại chính mục tiêu mà họ hướng đến và cố gắng làm câm lặng những tiếng nói nỗ lực xây dựng hòa bình.

Đáp lại, Film Workers for Palestine ra thông cáo gửi cho Associated Press, trong đó nhấn mạnh sáng kiến của họ bắt nguồn từ những cuộc đấu tranh lịch sử, đặc biệt là phong trào quốc tế thành công nhằm chấm dứt chế độ apartheid ở Nam Phi.

“Tổ chức điện ảnh Israel nào muốn tiếp tục hợp tác với những người ký cam kết thì lựa chọn đã rõ ràng: chấm dứt việc đồng lõa trong tội ác diệt chủng và apartheid của Israel, đồng thời công nhận đầy đủ các quyền của người Palestine theo luật pháp quốc tế, phù hợp với các hướng dẫn của xã hội dân sự Palestine. Cho đến nay, hầu như chưa có tổ chức nào làm vậy", thông cáo viết.

Các rạp chiếu phim ở Israel hiện nay ước tính tạo ra khoảng 80 triệu USD doanh thu phòng vé, trong đó phần lớn đến từ các bom tấn Hollywood. Bên cạnh đó, một số phim nội địa thu hút khán giả trong năm nay là phim chính kịch cổ trang Soda và phim kinh dị Highway 65.

Những bộ phim đột phá có sức hút quốc tế ít hơn nhưng không phải là không đáng kể. Các tác phẩm từng nhận được lời khen ngợi tại các liên hoan phim quốc tế bao gồm Late Marriage, Turn Left at the End of the World và Synonyms của Nadav Lapid - giành giải Gấu Vàng tại Liên hoan phim quốc tế Berlin năm 2019. Hai năm sau, tác phẩm tiếp theo của ông, Ahed’s Knee, đồng đoạt giải thưởng của ban giám khảo tại Cannes.

Năm 2011, Israel giành Oscar cho phim tài liệu ngắn xuất sắc nhất với Strangers No More. Năm 2013, cả The Gatekeepers và 5 Broken Cameras (hợp tác giữa Palestine - Israel - Pháp) đều được đề cử cho Phim tài liệu xuất sắc nhất.

The Band’s Visit (2007) của Eran Kolirin và Waltz With Bashir (2008) của Ari Folman cũng nhận được nhiều lời khen từ giới phê bình cả ở Israel và trên toàn thế giới.

Đáng chú ý, No Other Land, bộ phim hợp tác Israel - Palestine, ghi lại việc người Palestine bị cưỡng chế di dời khỏi nhà ở Masafer Yatta, khu vực tại Bờ Tây bị Israel chiếm đóng, giành Oscar cho Phim tài liệu xuất sắc nhất hồi đầu năm nay. Đạo diễn gốc Israel của tác phẩm này là Yuval Abraham và Rachel Szor được loại trừ khỏi danh sách tẩy chay.

Hamdan Ballal, một trong bốn đạo diễn của bộ phim tài liệu đoạt giải Oscar No Other Land. Ảnh: Getty Images.

Tú Oanh