Điện mặt trời trong nông nghiệp: Tiềm năng nhưng... còn bỏ ngỏ

Lợi nhuận kép nếu ứng dụng điện mặt trời

Theo ông Mai Văn Trịnh, viện trưởng Viện IAE, nhận định lĩnh vực nông nghiệp là một trong những lĩnh vực có tiềm năng nhất trong việc sản xuất năng lượng sạch vì cùng một diện tích đất có thể mang đến nhiều lợi ích.

Theo Viện trưởng Viện IAE, bằng cách kết hợp sản xuất nông nghiệp và sản xuất điện mặt trời trên cùng một diện tích đất nông nghiệp (mô hình APV), người nông dân có thể thu thêm lợi nhuận từ việc sử dụng điện tự sản tự tiêu, khả năng bán điện cho lưới điện, nhưng vẫn giữ được điều kiện nuôi trồng các loại vật nuôi và cây trồng ưa bóng dưới các tấm pin điện.

Dự án nuôi trồng thủy sản ứng dụng điện mặt trời tại Tây Nam Bộ.

Ông Đỗ Huy Thiệp - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường và thể chế nông nghiệp cũng cho rằng, ngoài ý nghĩa về mặt lợi nhuận, mô hình nông - điện về mặt xã hội còn giúp tạo thêm sinh kế và giảm xung đột giữa nhà đầu tư điện mặt trời và người nông dân.

Ông Thiệp cho biết trung bình 1MW điện mặt trời sẽ cần khoảng 1ha đất, và đất nông nghiệp với giá trị thấp thường là loại đất sẽ bị thu hồi để làm điện mặt trời. Do đó các mô hình trồng trọt và canh tác dưới các tấm pin mặt trời cũng được hướng theo phương thức đáp ứng được các tiêu chuẩn xanh, sạch của Việt Nam cũng như quốc tế, tạo điều kiện tăng trưởng xanh và bền vững cho ngành nông nghiệp, cũng như thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng tái tạo của đất nước.

Từ kinh nghiệm thực tiễn qua các dự án, chia sẻ với VnBusiness, ông Vũ Văn Hải - Chủ Tịch công ty cổ phần công nghệ xanh Hùng Việt, cho rằng, với các điều kiện tự nhiên, và khí hậu của Việt Nam, việc ứng dụng mô hình điện mặt trời trong sản xuất nông nghiệp có rất nhiều thuận lợi.

Theo ông Hải, Việt Nam đi lên từ nông nghiệp, những năm gần đây, việc áp dụng hiệu quả những thành tựu sản xuất trên thế giới đã đem lại những thành công vượt trội, thể hiện qua số liệu xuất khẩu Nông – Lâm - Thủy hải sản tăng mạnh, đa dạng và bền vững. Diện tích mặt đất và mặt nước dùng cho ngành này là rất lớn, khi kết hợp với mô hình điện mặt trời, không chỉ làm gia tăng hiệu quả đầu tư, lợi nhuận cho người nông dân mà trong nhiều trường hợp, điện mặt trời góp phần đáng kể vào việc tạo ra môi trường thuận lợi hơn cho canh tác như: mái che, giảm nhiệt độ, bức xạ cho cây trồng, vật nuôi…; tạo môi trường thuận lợi cho vi sinh vật phát triển.

Việt Nam cũng có rất nhiều diện tích canh tác ở những nơi không thuận tiện (vùng đồi núi, vùng ít dân, các vùng canh tác thủy sản…), việc kết hợp với điện mặt trời giúp cung cấp điện ổn định với giá thành thấp cho các hoạt động nông nghiệp như tưới tiêu, chiếu sáng chuồng trại, hoặc vận hành máy móc với chi phí rất thấp, làm gia tăng hiệu quả đầu tư các dự án nông nghiệp…

Những năm gần đây, Trung Quốc đã trở thành trung tâm nghiên cứu và sản xuất các sản phẩm dùng để lắp đặt các dự án điện mặt trời, là nước láng giềng của Trung Quốc đã giúp Việt Nam có chi phí đầu tư thấp nhất, tiếp cận nhanh nhất với các sản phẩm – công nghệ mới của ngành này, góp phần triển khai nhanh chóng hơn và với giá thành hợp lý hơn so với các quốc gia khác...

“Với hàng loạt điều kiện tự nhiên thuận lợi mà không phải quốc gia nào cũng có, trong khi nhu cầu thực tế ngày càng tăng, nếu điện mặt trời được triển khai bài bản, không chỉ nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn góp phần vào phát triển nông nghiệp xanh, bền vững” – ông Hải nhấn mạnh.

Doanh nghiệp chỉ mong “chính sách rõ ràng”

Tuy nhiên, điện mặt trời trong nông nghiệp hiện vẫn chưa có chính sách rõ ràng nhằm phân biệt với các hình thức phát triển điện mặt trời khác. Theo ông Mai Văn Trịnh, việc mở rộng các mô hình điện mặt trời trong sản xuất nông nghiệp còn gặp nhiều thách thức như chi phí đầu tư lớn (ước tính công suất 1MWp cần chi phí trên 10 tỷ đồng), chưa có quy định về việc sử dụng đất đa mục đích, thiếu bằng chứng khoa học về các loại cây trồng phù hợp, hiểu biết của các bên liên quan về điện năng lượng mặt trời chưa đầy đủ, chưa có cơ chế phù hợp để xác định và xử lý các trường hợp trục lợi chính sách,...

Ngoài ra, theo Nghị định 135/2024/NĐ-CP của Chính phủ, quy định cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ, các trang trại chỉ có thể bán tối đa 20% sản lượng điện lên lưới, gây khó khăn trong việc thu hồi vốn.

Chia sẻ về những khó khăn, trở ngại, ông Hải cho rằng, việc này đã được nói đến nhiều trong các diễn đàn những năm qua, ngay cả trong nghị định 135 cũng như Luật Điện lực mới được ban hành cũng chưa có cơ chế cụ thể cho ngành này. Các thông tin chính thống cho thấy Chính Phủ đang nghiên cứu một giải pháp đồng bộ và hiệu quả, tránh tình trạng lợi dụng chính sách như FIT2 vừa qua.

“Cá nhân tôi hi vọng rằng chính sách này có thể ban hành và có hiệu lực trong năm 2025. Với tôi, chỉ cần chính sách rõ ràng là đủ, chưa cần các hỗ trợ gì khác cũng đủ mạnh để thúc đẩy việc triển khai điện mặt trời trong nông nghiệp” – Chủ tịch công ty Hùng Việt bày tỏ.

Ông Phan Ngọc Ánh, Giám đốc Công ty TNHH Công nghệ Năng lượng Alena nói rằng ông mong các cơ quan chức năng tăng cường tuyên truyền và phổ biến kiến thức về điện mặt trời trong nông nghiệp, đặc biệt là ở các vùng nông thôn; hỗ trợ các trang trại và hộ nông dân tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi để đầu tư hệ thống điện mặt trời, xây dựng các mô hình trình diễn điện mặt trời trong nông nghiệp để người dân có thể tham quan và học hỏi...

Trên thực tế, thời gian qua, nhiều dự án điện mặt trời nông nghiệp đã được phát triển tại Việt Nam, bao gồm cả các dự án điện mặt trời tập trung hoặc điện mặt trời áp mái. Các phương thức kết hợp bao gồm: Điện mặt trời kết hợp cùng trồng trọt, phương thức này thường được áp dụng với nhóm cây trồng hàng năm, một số loại cây trồng lâu năm và các loại cây dược liệu (điển hình là cây đinh lăng) hoặc kết hợp với trồng nấm ăn và nấm dược liệu.

Hay như điện mặt trời kết hợp cùng chăn nuôi, các mô hình điện mặt trời nông nghiệp thường kết hợp với các trang trại chăn nuôi công nghiệp (gà, heo), nuôi bán chăn thả, nuôi thả, và một số loại động vật đặc thù như dế, trùn quế. Còn với điện mặt trời kết hợp cùng nuôi trồng thủy sản, các mô hình điện mặt trời nông nghiệp thường được triển khai tại các trang trại nuôi trồng thủy sản thâm canh tại ĐBSCL. Các tấm năng lượng mặt trời này có thể được lắp đặt tại bờ bao của các ao nuôi (đối với ao nuôi cá tra) hoặc lắp trên các ao lắng (đối với các trang trại nuôi tôm thâm canh).

Rõ ràng, hiệu quả kinh tế được chứng minh từ các dự án kể trên cho thấy mô hình điện mặt trời nông nghiệp mở ra nhiều tiềm năng và cơ hội phát triển cho kinh tế nông nghiệp tại Việt Nam. Khi mô hình điện mặt trời nông nghiệp được triển khai một cách đồng bộ, đây sẽ là một đổi mới cho nông nghiệp bền vững và năng lượng tái tạo, góp phần vào các mục tiêu quốc gia về phát thải ròng bằng không.

Hồng Hương