Điệp viên kép Alfredo Scappaticci

Vào năm 2003, có thông tin cho rằng Alfredro Scappaticci làm việc cho tình báo Anh, một điệp viên cấp cao của họ ở IRA, người có bí danh “Stakeknife”. Tuy vậy, cả IRA lẫn bản thân Alfredo đều công khai phủ nhận họ có tham gia với tình báo Anh.

Những năm đầu đời

Alfredo (hoặc Freddie) Scappaticci sinh ngày 12/1/1946, là con trai của bà Mary Murray và ông Danny Scappaticci, sinh trưởng tại khu vực Markets của Belfast. Thập niên 1920, cha ông Alfredo là một kiều dân Ý di cư đến đây. Thời báo Ireland viết rằng tên thật của Alfredo là Frederico, nhưng ông khăng khăng cho rằng cái tên “Freddie” chỉ là tên trong giấy khai sinh của mình. Thời trẻ, Alfredo làm nghề đóng gạch.

Năm 1970, Alfredo bị phạt vì liên quan đến các hành vi quấy rối trong sự kiện Xung đột vũ trang ở Bắc Ireland và một năm sau đó ở tuổi 25, ông bị quản thúc mà không đưa ra xét xử ở Long Kesh như là một phần của Chiến dịch Demetrius (do quân đội Anh tiến hành ở Bắc Ireland năm 1971). Trong số những người bị quản thúc với Alfredo có những người mà sau đó trở nên nổi bật trong phong trào Cộng hòa, chẳng hạn như Ivor Bell, Gerry Adams và Alex Maskey. Alfredo là thành viên cấp thấp của IRA lâm thời trong thập niên 1970.

Chân dung điệp viên kép Alfredo.

Lúc được thả, Alfredo làm việc tại một công trình xây dựng, ở đó anh ta bị cảnh sát thẩm vấn do có liên quan đến một vụ lừa đảo thuế và bị cáo buộc có dính líu. Alfredo Scappaticci cưới Sheila Cunningham, vợ chồng họ có 6 người con. Năm 1980, Alfredo là thành viên chính trong ISU trực thuộc Bộ tư lệnh Bắc IRA. ISU là đơn vị chịu trách nhiệm thực hiện hoạt động phản gián và điều tra các vụ rò rỉ ngay bên trong IRA cũng như vạch mặt các điệp viên và người chỉ điểm nằm vùng.

Thông qua ISU, Alfredo tiến hành điều tra những đối tượng chỉ điểm bị hoài nghi, thực hiện điều tra về các hoạt động bị ngờ vực xâm phạm, phỏng vấn các tình nguyện viên IRA được Cảnh sát Hoàng gia Ulster thả cùng sự thẩm vấn của quân đội Anh, đồng thời thẩm tra kỹ những tân binh IRA tiềm năng. ISU cũng được ám chỉ là “đội đập đầu” vì liên quan đến thực tế là nhiều người chỉ điểm đã bị bắn vào đầu từ phía sau.

18 vụ hành quyết là kết quả từ các hoạt động của ISU mà trực tiếp do Alfredo đóng góp, bao gồm 2 vụ giết hại các cảnh sát cấp cao và một người chỉ điểm bị tình nghi có tên là Joe Fenton. Năm 2003, sau khi những cáo buộc ban đầu bị phá vỡ, Alfredo (lúc này đang sống ở khu Riverdale, Tây Belfast) tuyên bố rằng mọi sự liên quan giữa mình với IRA đã chấm dứt từ năm 1990 do vợ bị bệnh.

Alfredo cũng chối rằng mình không hề liên quan gì đến tình báo Anh, bao gồm Đơn vị nghiên cứu lực lượng (FRU). Sau đó, Alfredo rời Bắc Ireland và bắt đầu sống dưới sự bảo vệ nhân chứng. Alfredo được cho là đã sống ở Cheshire hoặc Manchester, nơi người anh trai đã định cư, rồi sau đó chuyển đến một cộng đồng được bảo vệ ở London, nơi ông ta xuất viện trước đó và được Tòa án Westminster cho tại ngoại vì những cáo buộc tội tình dục.

Làm việc cho Tình báo Anh

Năm 2017, Alfredo quay lại Belfast để dự đám tang người cha 99 tuổi. Người vợ của Alfredo vẫn ở Belfast. Từ năm 2004 trở đi, vợ chồng họ sống tách biệt nhau dù thỉnh thoảng họ có đi nghỉ mát cùng nhau và vẫn giữ liên lạc đến khi bà qua đời vào năm 2019. Khoảng thời gian này, Alfredo được cho là sống trong một ngôi nhà biệt lập ở Guildford và lái xe Mercedes. Năm 1978 được cho là lần đầu tiên Alfredo dính líu đến tình báo Anh, tức chỉ 2 năm trước khi Đơn vị nghiên cứu lực lượng (FRU) được thành lập trong năm 1980.

Vai trò của FRU là tập trung Tình báo Quân đội dưới quyền Quân đoàn tình báo. Alfredo được cho là làm việc như một điệp viên của Nhánh đặc biệt thuộc Cảnh sát Hoàng gia Ulster (RUC); trước đó Alfredo từng chạm mặt với người của RUC do liên quan đến những cáo buộc lừa đảo thuế ngành xây dựng. Sợ cảnh “bóc lịch”, Alfredo đề nghị làm người cung cấp tin cấp thấp cho RUC.

Cựu đặc vụ FRU đã biến thành người thổi còi bằng cách dùng tên nặc danh Martin Ingram (như Alfredo nói trong cuốn sách phát hành năm 2004 mang tựa đề Stakeknife thì cuối cùng ông tự gầy dựng mình thành người có giá trị với bí danh Điệp viên 6126) do tình báo Quân đội Anh sử dụng thông qua FRU. Martin Ingram nói rằng các hoạt động của Alfredo Scappaticci là một nguồn tình báo cao cấp khiến ông chú ý trong năm 1982, sau khi Alfredo bị giam giữ vì tội lái xe lúc say rượu. Martin Ingram tô vẽ nên con người Alfredo Scappaticci tại thời điểm này là điệp viên có tài do FRU sử dụng, và mức thù lao nhận được lên tới 80.000 bảng Anh/năm.

Martin Ingram cũng cáo buộc rằng Alfredo Scappaticci đã hé lộ thông tin cho tình báo Anh về những hoạt động của IRA trong thời kỳ đó, bao gồm vụ các thành viên IRA tham gia vào vụ bắt cóc trùm siêu thị giàu sụ người Ireland, Ben Dunne, năm 1981. Ingram cho rằng Alfredo có ảnh hưởng trong việc xác định những kẻ bắt cóc với chính quyền; hay nỗ lực bắt cóc Galen Weston, trùm kinh doanh người Canada sinh năm 1983. Weston làm chủ một dinh thự ở ngoại ô Dublin cũng là nơi diễn ra vụ bắt cóc. Và vụ bắt cóc ông chủ siêu thị Don Tidey tại tư gia ở Rathfarnham tại Dublin.

Martin Ingram cáo buộc rằng chính Alfredo Scappaticci đã cảnh báo cho FRU những chi tiết về vụ bắt cóc mà cuối cùng dẫn đến vụ sát hại thực tập sinh Garda Siochana (hay Gary Sheehan) và một lính người Ireland (binh nhất Patrick Kelly). Bên cạnh việc cung cấp tình báo cho FRU, Alfredo Scappaticci còn bị cáo buộc làm việc kề cận các sếp của FRU trong suốt 2 thập niên 1980 và 1990 nhằm bảo vệ và thúc đẩy vị trí của mình ở IRA. Nhiều tranh luận đồn đoán rằng cáo buộc của Martin Ingram liên quan đến những cá nhân bị FRU sát hại có lẽ dính dáng đến việc chỉ điểm của Alfredo.

"Stakeknife" là ai?

"Stakeknife" là bí danh của một gián điệp cấp độ cao mà giờ đây được xác định chính là Alfredo Scappaticci, người đã thành công trong việc xâm nhập vào Quân đội Cộng hòa Ireland lâm thời (IRA) trong lúc vẫn đang làm việc cho Đơn vị nghiên cứu lực lượng (FRU) - một đơn vị tình báo quân đội Anh. Stakeknife bị cáo buộc làm việc với tư cách là người chỉ điểm cho FRU suốt 25 năm. Stakeknife bị cáo buộc đóng vai điệp viên kép - người dính líu tới việc tra tấn và hạ sát những người chỉ điểm bị tình nghi của IRA lúc đang làm việc cho FRU.

Chính phủ Anh khởi động Chiến dịch Kenova nhằm điều tra những lời tuyên bố rằng Cảnh sát Hoàng gia Ulster đã thất bại trong việc điều tra 18 vụ giết người chỉ vì muốn danh tính của Alfredo không bị bóc trần. Hồi tháng 1/2018, Alfredo Scappaticci bị bắt giữ trong bối cảnh có những lời cáo buộc rằng ông là Stakeknife, nhiều người công nhận tính xác thực của tuyên bố này.

Alfredo Scappaticci luôn công khai phủ nhận mình là Stakeknife. Người ta cho rằng Stakeknife khá quan trọng đến nỗi MI.5 lập hẳn một văn phòng chỉ để dành riêng cho ông. Nhiều lời đồn đãi cho rằng ông hưởng mức lương ít nhất là 80.000 bảng Anh/ năm và có cả tài khoản ngân hàng ở Gibraltar. Có một số ý kiến cáo buộc rằng các sếp tình báo của Stakeknife cho phép Đơn vị an ninh nội bộ (ISU) của IRA giết tới 40 người nhằm che đậy danh tính thực của ông.

Năm 1987, Sam McCrory (một thành viên của Hiệp hội phòng thủ Ulster/ Các chiến sĩ tự do Ulster - UDA/UFF) đã hạ sát Francisco Notarantonio, 66 tuổi, tại nhà riêng ông ta ở Ballymurphy (Tây Belfast). UDA/UFF quyết định “thanh trừng” cảm tình viên đảng Cộng hòa, người này (Francisco) không hề hay biết mình là mục tiêu của FRU nhằm đánh lạc hướng sự chú ý nhằm vào Alfredo Scappaticci. Người ta cho rằng chính điệp viên Brian Nelson của FRU đã cung cấp tên Francisco Notarantonio cho UDA/UFF nhằm bảo vệ danh tính cho Stakeknife.

Ngày 11/5/2003, Alfredo được réo tên là Stakeknife (gián điệp Anh hoạt động ở IRA suốt hơn 20 năm tại Bắc Ireland) bởi tờ Sunday Herald (đặt trụ sở ở Glasgow, ấn bản tiếng Ireland của tờ People) cùng các tờ báo Ireland khác như Sunday Tribune và Sunday World. Alfredo Scappaticci (sinh ra ở Belfast, có cha mẹ là người gốc Ý) đã phủ nhận mọi tuyên bố và khởi động một hành động dù không thành công nhằm buộc chính phủ Anh phải công khai tuyên bố ông không làm gián điệp cho họ.

Một báo cáo có từ tháng 2/2007 trên ấn phẩm Belfast News Letter đã trưng ra một băng ghi âm được cho là Alfredo nói về số lượng các vụ giết người mà mình nhúng tay vào cũng như làm điệp viên cho quân đội. Băng ghi âm được nộp cho Cục cảnh sát Bắc Ireland (PSNI) năm 2004 và tiếp đó chuyển cho Ủy ban điều tra Stevens năm 2005. Một cựu điệp viên tình báo Anh có tên nặc danh là Martin Ingram từng làm việc cho FRU đã viết một cuốn sách mang tựa đề Stakeknife kể từ khi các cáo buộc ban đầu bị lôi ra ánh sáng, và khẳng định Alfredo Scappaticci chính là điệp viên bị điều tra.

Bia tưởng niệm cho các tình nguyện viên IRA bị thiệt mạng.

Báo cáo Cook

Năm 1993, Alfredo Scappaticci đã tiếp cận chương trình ITV mang tựa đề “Báo cáo Cook” và đồng ý thực hiện phỏng vấn về những hoạt động của ông tại IRA và vai trò bị cáo buộc của Martin McGuinness trong tổ chức này. Buổi phỏng vấn đầu tiên diễn ra vào ngày 26/8/1993 tại bãi đậu xe Culloden Hotel ở Cultra (hạt Down). Buổi phỏng vấn này đã được ghi âm nhưng Alfredo không hề hay biết. Dường như Alfredo đã cung cấp các tình tiết thân mật về cách thức hoạt động của Bộ Tư lệnh miền Bắc của IRA, cáo buộc việc Martin McGuinness đã tham gia vào việc sát hại Frank Hegart: một tình nguyện viên của IRA làm người chỉ điểm cho tổ chức này và bị giết vào năm 1986.

Chắc chắn Alfredo biết rõ vì sao Hegarty bị giết vì ông từng làm việc ở ISU, từng tham gia thẩm vấn và hành quyết Hegarty liên quan đến một kho vũ khí lớn của Lybia. Martin Ingram lưu ý rằng Hegarty là một điệp viên FRU và cũng như các đồng đội khác của FRU, họ đều muốn được thăng tiến và giành lấy lòng tin từ các thành viên cấp cao của IRA.

Những cuộc điều tra chưa từng có

Tháng 10/2015, có thông báo rằng Alfredo Scappaticci sẽ bị Cục cảnh sát Bắc Ireland (PSNI) tiến hành điều tra đối với ít nhất 24 vụ giết người. Tháng 6/2016, có thông báo rằng cuộc điều tra này sẽ được thực hiện bởi cảnh sát Bedfordshire, xem xét những hoạt động bị cáo buộc của Stakeknife cùng những tội ác có thể xảy ra của các thành viên IRA và các cơ quan an ninh Anh. Alfredo Scappaticci bị bắt giữ trong Chiến dịch Kenova trong tháng 1/2018. Tháng 1/2018, Alfredo bị cảnh sát bắt liên quan đến các tội trạng bao gồm giết người và bắt cóc nhưng cho được tại ngoại.

Ngày 5/12/2018, Tòa thẩm phán Westminster tuyên 3 tháng tù với Alfredo và hoãn thi hành án 1 năm sau khi ông nhận tội “giữ những hình ảnh khiêu dâm nóng bỏng” (gồm những hình ảnh động vật). Ngày 29/10/2020, Tòa công tố Bắc Ireland quyết định không đủ bằng chứng thuyết phục để điệu Alfredo ra tòa về tội khai man. Ông Stephen Herron, giám đốc công tố trong khu vực cũng loại trừ việc truy tố những cựu thành viên của cơ quan an ninh (được cho là cấp trên của Alfredo).

Điều này có nghĩa là có ít cơ hội để Alfredo ra tòa vào những năm cuối đời, bất chấp cuộc điều tra tiêu tốn hàng triệu bảng Anh chống lại vai trò của ông với tư cách là gián điệp nhà nước nằm vùng ở IRA. Sir John Wilsey từng là chỉ huy quân đội Anh ở Bắc Ireland giai đoạn 1983-1990 mô tả Stakeknife là “quả trứng vàng” của tình báo Quân đội trong cuộc xung đột vì “Stakeknife đã cứu hàng trăm sinh mạng”. Alfredo bị tình nghi đã cảnh báo cho các quan chức an ninh Anh về hoạt động của IRA ở Gibraltar năm 1988 khiến 3 thành viên IRA bị giết.

Ngày 11/4/2023, có nguồn tin cho rằng ông Alfredo Scappaticci đã từ trần vào tuần trước ở tuổi 77. Báo The Guardian đưa tin rằng sức khỏe của cựu điệp viên suy yếu do một loạt các cơn đột quỵ. Trong tháng 8/2024, ông Iain Livingstone (cựu giám đốc Chiến dịch Kenova) nói rằng MI.5 đã không công bố chi tiết về Stakeknife trước khi Chiến dịch Kenova công bố báo cáo đầu tiên trong năm 2024. Ông Iain nói rằng mình và ông Jon Boutcher (cựu giám đốc Kenova) tin rằng hai ông đã tiếp cận toàn bộ các hồ sơ của MI.5 có liên quan đến Stakeknife.

Phan Bình (Tổng hợp)