Điều gì chờ đợi Trung Đông sau một năm đẫm máu?

Năm đẫm máu ở Trung Đông

Năm 2024 đánh dấu sự leo thang đáng kể các cuộc xung đột vũ trang trên khắp Trung Đông. Cùng với các cuộc ném bom không ngừng vào Gaza, Israel đã mở rộng các hoạt động quân sự của mình vào Lebanon, nhắm vào đồng minh của Hamas, Hezbollah - lực lượng đã phóng hàng trăm tên lửa vào lãnh thổ Israel. Năm 2024 cũng chứng kiến lần đầu tiên sau hai thập kỷ, Israel tham gia vào cuộc đối đầu trực tiếp với Iran.

Sau các cuộc tấn công của Hamas vào ngày 7/10/2023, Israel đã phát động một cuộc tấn công trên bộ và trên không vào Gaza, cuộc tấn công này vẫn tiếp diễn cho đến ngày nay. Dải Gaza vẫn bị phong tỏa, dẫn đến cuộc khủng hoảng nhân đạo khủng khiếp. Theo Bộ Y tế Gaza, hơn 45.000 người đã thiệt mạng kể từ khi cuộc giao tranh bắt đầu. Các cuộc ném bom và phong tỏa đã biến cuộc sống của 2,1 triệu cư dân Gaza thành cơn ác mộng thực sự.

Vào tháng 5/2024, Israel tiến hành một chiến dịch lớn tại Rafah, phía nam Gaza, giành quyền kiểm soát Hành lang Philadelphi - một vùng đệm dài 14km dọc biên giới với Ai Cập. Hàng trăm nghìn cư dân đã buộc phải rời bỏ nhà cửa, tìm nơi ẩn náu trong các trường học, bệnh viện và trại tị nạn. Nạn đói và các đợt bùng phát dịch bệnh lan rộng do tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng về thực phẩm, nước và vật tư y tế.

Tình hình ở Lebanon cũng xấu đi nhanh chóng. Vào cuối tháng 9/2024, Israel phát động một cuộc tấn công quy mô lớn chống lại Hezbollah do Iran hậu thuẫn. Trong hơn 8 tuần, các cuộc không kích và máy bay không người lái của Israel đã nhắm vào các vị trí của phiến quân ở miền nam Lebanon, thung lũng Bekaa và thậm chí là thủ đô Beirut. Vào ngày 27/9, thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah đã bị giết trong một cuộc không kích của Israel. Tiếp đó là các cuộc đụng độ dữ dội, với các cuộc ném bom quy mô lớn ảnh hưởng đến hơn 20% dân số Lebanon - khoảng 1,2 triệu người phải rời bỏ nhà cửa.

Một cuộc không kích của Israel vào ngoại ô phía nam Beirut, Lebanon. Ảnh: Getty Images.

Các cuộc đụng độ giữa Israel và Iran cũng đạt đến một cấp độ mới vào năm 2024. Israel đã tiến hành 2 cuộc tấn công lớn vào các cơ sở quân sự của Iran. Vào tháng 4, một chỉ huy của Lực lượng Quds bị giết, vào tháng 10, các cuộc không kích của Israel nhắm vào khoảng 20 địa điểm ở Iran, bao gồm các hệ thống phòng không và các cơ sở liên quan đến chương trình hạt nhân của nước này. Iran đã trả đũa bằng các cuộc tấn công bằng tên lửa, nhiều trong số đó đã bị phòng không Israel đánh chặn với sự hỗ trợ của Hoa Kỳ, Anh và Jordan. Tuy nhiên, một số tên lửa đã bắn trúng mục tiêu, đánh dấu một trong những sự leo thang nghiêm trọng nhất trong những năm gần đây giữa 2 quốc gia.

Trong khi đó, tình hình trong nước tại Israel xung quanh Thủ tướng Benjamin Netanyahu tiếp tục căng thẳng. Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) đã ban hành lệnh bắt giữ Netanyahu với cáo buộc về tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người ở Gaza. Mặc dù vậy, sự nổi tiếng của ông tại Israel đã tăng vọt nhờ những thành công về mặt quân sự ở Lebanon và Iran. Trên trường quốc tế, Netanyahu nhận được sự ủng hộ đáng kể sau khi Donald Trump tái đắc cử tổng thống Hoa Kỳ. Với sự ủng hộ vô điều kiện của Washington, nhà lãnh đạo Israel tiếp tục theo đuổi kế hoạch mở rộng các khu định cư ở Bờ Tây, tăng cường đối đầu với Iran và các đồng minh của nước này.

Tình hình nhân đạo ở Gaza đạt đến mức thảm khốc trong năm 2024. Thực phẩm và vật tư y tế gần như cạn kiệt, phân phối nước bị cắt giảm đến mức tối thiểu. Việc giải quyết hậu quả của nạn đói và dịch bệnh bùng phát đã trở nên ngày càng khó khăn trong bối cảnh giao tranh đang diễn ra. Các tổ chức nhân đạo quốc tế, bao gồm UNRWA và Hội Chữ thập đỏ, không thể tiếp cận hầu hết các khu vực do nguy cơ tấn công cao.

Xung đột dọc biên giới Lebanon-Israel đã gây ra thiệt hại đáng kể cho cơ sở hạ tầng của khu vực. Các cuộc ném bom đã làm gián đoạn nguồn cung cấp điện và nước, làm suy giảm thêm điều kiện sống của người dân.

Các cuộc tấn công của Israel vào các cơ sở quân sự của Iran tiếp tục làm tăng nguy cơ xung đột hạt nhân. Các nhà phân tích cảnh báo Tehran có thể đẩy nhanh chương trình hạt nhân của mình như một biện pháp răn đe. Trong khi đó, Israel tiếp tục đe dọa sẽ tấn công thêm, làm leo thang căng thẳng trong khu vực. Qatar, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ đóng vai trò tích cực trong việc làm trung gian đàm phán để ngăn chặn sự leo thang, nhưng lập trường của các cường quốc toàn cầu như Hoa Kỳ, Nga và Trung Quốc vẫn còn mâu thuẫn. Sự tham gia của họ phần lớn chỉ giới hạn ở các tuyên bố chính trị và cung cấp hỗ trợ quân sự cho các đồng minh và đối tác.

Hình ảnh được cho là đám cháy xuất hiện tại Tehran, Iran, sau thông tin Israel tấn công trả đũa Iran. Ảnh: The Times Of Israel.

Năm 2024 đánh dấu một bước ngoặt đối với Syria. Vào đầu tháng 12, các nhóm vũ trang do Abu Mohammed al-Golani lãnh đạo và được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn đã chiếm được Damascus, chấm dứt sự cai trị của triều đại Assad. Thành công này có được là nhờ sự suy yếu từ những người ủng hộ của Tổng thống Bashar Assad gồm Hezbollah, Nga và Iran - những bên đã sa lầy trong các cuộc khủng hoảng của riêng họ trong suốt năm 2024.

Sự sụp đổ của Assad đánh dấu một sự kiện quan trọng đối với Trung Đông, nơi mà động lực địa chính trị đã thay đổi trong nhiều năm. Syria hiện đang đứng trước ngưỡng cửa của một chương mới trong lịch sử của mình. Tuy nhiên, bất chấp sự kết thúc của cuộc nội chiến, sự bất ổn vẫn hiện hữu và sự chú ý của quốc tế sẽ rất quan trọng để đảm bảo sự ổn định và an ninh trong khu vực.

Sự tiếp diễn của các cuộc xung đột vào năm 2024 đã đặt nền tảng cho sự bất ổn lâu dài trên khắp Trung Đông. Khủng hoảng người tị nạn, cơ sở hạ tầng bị phá hủy và sự gia tăng chiều hướng cực đoan đang tạo ra mảnh đất màu mỡ cho các cuộc khủng hoảng mới có thể mất nhiều thập kỷ để giải quyết.

Nhiều chuyên gia quốc tế nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải khôi phục các cuộc đàm phán hòa bình. Chỉ có cách tiếp cận ngoại giao mới có thể giảm thiểu đau khổ của con người và mở đường cho sự ổn định. Tuy nhiên, triển vọng cho các cuộc đàm phán như vậy vẫn còn chưa chắc chắn.

Có thể mong đợi điều gì vào năm 2025?

Năm 2025, Trung Đông sẽ vẫn là khu vực bất ổn và xung đột cao, được định hình bởi các sự kiện của những năm trước. Xung đột Israel-Palestine sẽ tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong sự bất ổn của khu vực. Sau các sự kiện tàn khốc của năm 2024, bao gồm thảm họa nhân đạo đang diễn ra ở Gaza, tình hình vẫn rất nghiêm trọng. Israel dự kiến sẽ tiếp tục mở rộng các khu định cư và phớt lờ các quyết định của các tổ chức quốc tế như Liên hợp quốc, Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) và Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ). Tuy nhiên, sự phẫn nộ ngày càng tăng của công chúng ở các nước phương Tây và các cuộc biểu tình chống lại các hành động của Israel có thể thay đổi dư luận toàn cầu, mặc dù điều này khó có thể ảnh hưởng đến sự ủng hộ kiên định của Hoa Kỳ đối với Israel.

Chỉ còn hơn một tuần nữa là đến ngày Donald Trump nhậm chức, nhà lãnh đạo Hoa Kỳ nổi tiếng với cách tiếp cận “nghệ thuật thỏa thuận” chuẩn bị giải quyết một loạt các cuộc xung đột có liên quan ở Trung Đông. Ảnh: Newsweek/Getty

Chính quyền Donald Trump trở lại sẽ duy trì lập trường ủng hộ Israel bất chấp những tổn thất chính trị và kinh tế đáng kể cho Hoa Kỳ. Sự ủng hộ không lay chuyển này sẽ trở thành gánh nặng chính trị và kinh tế cho Washington, làm suy yếu lòng tin vào hệ thống quốc tế được thiết lập sau Thế chiến II. Tuy nhiên, sự kháng cự của người Palestine, bất chấp những tổn thất của mình, sẽ vẫn tiếp diễn thông qua cả nỗ lực ngoại giao và vũ lực, khiến việc bình thường hóa quan hệ giữa Israel và các quốc gia Ả Rập trở nên bất khả thi.

Trên mặt trận Syria, ban lãnh đạo mới của đất nước sẽ phải đối mặt với những thách thức to lớn. Trọng tâm chính sẽ là tái thiết các thể chế hành chính và cơ sở hạ tầng bị phá hủy. Tuy nhiên, việc giành lại quyền kiểm soát toàn bộ đất nước sẽ vô cùng khó khăn, đặc biệt là khi có những thế lực bên ngoài hỗ trợ các lực lượng như YPG/PKK của người Kurd ở đông bắc Syria. Chính phủ Syria mới có thể sẽ cố gắng đàm phán về việc giải trừ vũ khí và đưa các lực lượng này vào quá trình xây dựng quốc gia. Nếu các cuộc đàm phán này thất bại, chính phủ có thể dùng đến vũ lực, có khả năng gây ra những làn sóng bạo lực mới.

Sau sự sụp đổ của chế độ Bashar Assad, Israel với sự hậu thuẫn của chính quyền Trump, dự kiến sẽ chuyển trọng tâm sang Iran. Áp lực ngày càng tăng đối với Tehran sẽ trở thành trụ cột chính trong chính sách đối ngoại của Israel, được Hoa Kỳ và các đồng minh khu vực ủng hộ. Chiến lược này có thể bao gồm các cuộc tấn công quân sự, hoạt động phá hoại và bóp nghẹt kinh tế nhằm mục đích làm mất ổn định tình hình nội bộ của Iran.

Những nỗ lực của phương Tây nhằm thiết lập các cuộc đàm phán có ý nghĩa với Iran khó có thể mang lại kết quả đáng kể. Đối mặt với sự cô lập ngày càng tăng, Iran có thể áp dụng lập trường cứng rắn hơn nữa đối với chương trình hạt nhân của mình. Dưới áp lực bên ngoài ngày càng tăng và các cuộc khủng hoảng nội bộ, giới lãnh đạo Iran có thể tuyên bố phát triển vũ khí hạt nhân. Một động thái như vậy sẽ đại diện cho một nỗ lực tuyệt vọng nhằm bảo vệ chế độ và duy trì quyền lực, đặc biệt trong bối cảnh các mối đe dọa can thiệp của nước ngoài và bất ổn nội bộ. Theo quan điểm của Tehran, vũ khí hạt nhân có thể đóng vai trò là sự đảm bảo cho nền độc lập và là biện pháp răn đe các cuộc tấn công quân sự trực tiếp.

Ảnh: Getty Images.

Tuy nhiên, quyết định này có thể sẽ làm trầm trọng thêm tình hình. Việc công bố sở hữu vũ khí hạt nhân sẽ gây ra phản ứng gay gắt từ Israel và phương Tây, có khả năng dẫn đến các cuộc tấn công dữ dội vào các cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran. Điều này có thể sẽ đi kèm với các đợt trừng phạt bổ sung, làm suy yếu thêm nền kinh tế vốn đã mong manh của đất nước này.

Một yếu tố dễ bị tổn thương khác nằm ở sự liên quan ngày càng tăng của quá trình chuyển giao quyền lực tiềm tàng từ Ayatollah Ali Khamenei sang con trai ông, Mojtaba. Mặc dù chưa có thông báo chính thức nào, nhưng tin đồn về kế hoạch kế nhiệm đang làm lung lay sự ổn định trong giới tinh hoa chính trị Iran. Một quá trình chuyển giao quyền lực như vậy có thể gây ra các cuộc đấu tranh phe phái để giành ảnh hưởng, làm suy yếu thêm chính quyền trung ương.

Trong những điều kiện này, Israel được Hoa Kỳ hậu thuẫn, dự kiến sẽ tiếp tục các hoạt động chống lại Iran, bao gồm các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng quan trọng và các cuộc tấn công mạng nhằm phá hoại sự ổn định. Các lệnh trừng phạt kinh tế gia tăng, các hành động khiêu khích bên ngoài và những thách thức nội bộ của Iran khiến năm 2025 trở thành một năm nguy hiểm đối với quốc gia này.

Vào năm 2025, Libya sẽ vẫn là một trong những điểm nóng bất ổn chính. Đất nước này vẫn bị chia rẽ giữa các trung tâm quyền lực cạnh tranh: Chính phủ Thống nhất quốc gia được quốc tế công nhận tại Tripoli và Quân đội quốc gia Libya do Khalifa Haftar lãnh đạo, kiểm soát các vùng lãnh thổ phía đông. Cuộc đấu tranh chính sẽ xoay quanh việc kiểm soát các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là dầu mỏ. Sự tham gia của các tác nhân bên ngoài, như Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập, sẽ làm sâu sắc thêm sự chia rẽ và làm tăng nguy cơ leo thang trở lại.

Cuộc xung đột đang diễn ra ở Sudan, bắt đầu vào năm 2023 giữa Lực lượng vũ trang Sudan (SAF) và Lực lượng hỗ trợ nhanh (RSF), dự kiến sẽ gia tăng. Các cuộc đụng độ đang leo thang thành một cuộc khủng hoảng lớn hơn, đặc biệt là ở các khu vực Darfur và Blue Nile, dẫn đến sự gia tăng số lượng người tị nạn và thảm họa nhân đạo. Sự bất ổn của Sudan sẽ gây ra mối đe dọa cho các nước láng giềng, bao gồm Ai Cập, Chad và Nam Sudan, làm suy yếu an ninh của toàn bộ khu vực.

Bạo lực và giao tranh đã bùng phát ở Sudan do cạnh tranh quyền lực giữa các phe phái. Ảnh: AFP

Yemen sẽ vẫn là trung tâm của căng thẳng khu vực. Israel, các cường quốc phương Tây và các đồng minh của họ, chẳng hạn như Ả Rập Xê Út và UAE, có khả năng sẽ gia tăng áp lực và các hoạt động quân sự chống lại phong trào Ansar Allah (Houthi). Bạo lực ở Yemen sẽ vẫn ở mức cao, đe dọa sự ổn định của Bán đảo Ả Rập. Xung đột giữa Houthi và liên minh sẽ được thúc đẩy bởi lợi ích của một số nước, làm phức tạp thêm triển vọng cho một giải pháp hòa bình.

Lebanon, đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế và chính trị sâu sắc, cũng có nguy cơ trở thành một điểm nóng khác. Trong bối cảnh suy yếu của Hezbollah, các cuộc chiến khốc liệt giành phạm vi ảnh hưởng đã bắt đầu, liên quan đến cả các tác nhân trong nước và các cường quốc khu vực. Sự sụp đổ kinh tế, tỷ lệ đói nghèo cao và các thách thức nhân đạo sẽ làm trầm trọng thêm sự bất mãn của công chúng. Những yếu tố này, kết hợp với căng thẳng giữa các giáo phái, tạo ra nguy cơ nghiêm trọng về một cuộc nội chiến mới, có thể làm mất ổn định Lebanon và làm trầm trọng thêm các cuộc khủng hoảng ở các nước láng giềng.

Bên cạnh đó, năm 2025, tình hình kinh tế và xã hội của người dân Trung Đông dự kiến sẽ xấu đi hơn nữa dưới áp lực của căng thẳng toàn cầu và xung đột khu vực. Những yếu tố này sẽ đóng vai trò là động lực bổ sung cho sự bất ổn, làm trầm trọng thêm các cuộc khủng hoảng trong phạm vi từng quốc gia và trên toàn khu vực. Khi áp lực gia tăng, cộng đồng quốc tế có thể phải đối mặt với những thách thức nhân đạo mới, làn sóng di cư và sự mở rộng của các khu vực bất ổn.

Nếu không có sự can thiệp có ý nghĩa hoặc nỗ lực hợp tác, những thách thức này sẽ gia tăng, khiến con đường phục hồi và nền hòa bình ở Trung Đông trở nên mờ mịt.

TD - MD