Điều gì sẽ xảy ra sau khi lệnh thuế của ông Trump bị chặn?

Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) ra phán quyết chặn các chính sách thuế nhập khẩu mà ông Trump công bố dựa trên Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp (IEEPA). Ảnh: Reuters.

Ngày 28/5, Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) tại Manhattan đã giáng một đòn pháp lý mạnh mẽ vào chiến lược thương mại mang dấu ấn của Donald Trump, khi ra phán quyết vô hiệu hóa loạt sắc lệnh thuế nhập khẩu mà Tổng thống Mỹ công bố dựa trên Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp (IEEPA).

Theo phán quyết của hội đồng 3 thẩm phán, ông Trump đã vượt quá quyền hạn được pháp luật liên bang trao khi dùng IEEPA để áp thuế đối với hàng hóa từ Mexico, Canada và Trung Quốc, lấy lý do nhập cư, fentanyl và thâm hụt thương mại.

Chiến lược "thuế để đàm phán" bị chặn đứng

Tòa khẳng định việc điều chỉnh thuế quan vẫn là quyền hiến định thuộc về Quốc hội, điều không thể bị lấn át bởi sắc lệnh hành pháp, kể cả trong hoàn cảnh khẩn cấp kinh tế quốc gia.

"Việc áp thuế không bị bác bỏ vì thiếu hiệu quả hay không khôn ngoan, mà vì không có cơ sở pháp lý", phán quyết nêu rõ.

Ngay sau đó, Nhà Trắng đã nộp đơn kháng cáo, cho rằng nguyên đơn chưa thực sự chịu thiệt hại vì chưa nộp thuế, và rằng chỉ Quốc hội, chứ không phải các doanh nghiệp, mới có thẩm quyền thách thức tình trạng khẩn cấp mà Tổng thống ban bố theo IEEPA, Reuters cho biết.

Tuy nhiên, nhiều người cho rằng vụ kiện sẽ khó bị đảo ngược tại Tòa Phúc thẩm và thậm chí có thể được đưa lên Tòa án Tối cao.

Ông Trump công bố thuế đối ứng với hàng loạt quốc gia vào ngày 2/4 với lý do thâm hụt thương mại đang gây nguy hại với kinh tế Mỹ. Ảnh: Reuters.

Từ khi trở lại chính trường, ông Trump đã tuyên bố sẽ tái áp thuế hàng loạt để "đưa việc làm về Mỹ" và "đàm phán lại các thỏa thuận thương mại bất công". Tuy nhiên, CIT - cơ quan có thẩm quyền chuyên trách trong các vụ kiện dân sự về thương mại - đã tuyên bố rõ: Thâm hụt thương mại không thể được coi là "mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng" như luật định trong IEEPA.

Phán quyết này đánh dấu lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, một tòa án liên bang ngăn cản Tổng thống Mỹ dùng IEEPA để điều chỉnh thuế nhập khẩu - một công cụ mà ông Trump từng ví như "đòn bẩy chiến lược" trong các cuộc đàm phán song phương.

Hệ quả với chính sách tương lai

Phán quyết của CIT đã gây ra những tác động đáng kể đến thị trường tài chính toàn cầu. Theo The Australian, sau khi phán quyết được công bố, thị trường chứng khoán Mỹ và toàn cầu đồng loạt tăng điểm, với chỉ số S&P 500 tăng 1,7%, trong khi giá dầu thô và đồng cũng hưởng lợi, riêng giá vàng suy yếu.

Đối với Mỹ, phán quyết này có khả năng làm vô hiệu hóa công cụ đàm phán quan trọng. Nhưng với các đối tác thương mại của Mỹ, phán quyết này mang lại hy vọng về sự ổn định trong thương mại.

Wall Street Journal cho rằng quyết định của CIT có thể làm phức tạp các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra giữa Mỹ và và hơn 10 đối tác, từ Trung Quốc, EU, cho tới Anh, bởi các thỏa thuận gần đây có thể bị xem xét lại dưới góc độ pháp lý.

Ngoài ra, phán quyết này cũng có thể khuyến khích các quốc gia khác tìm kiếm các thỏa thuận thương mại không có sự tham gia của Mỹ. Thực tế, nhiều quốc gia, bao gồm cả các đồng minh thân cận của Mỹ, đang ký kết các thỏa thuận thương mại riêng biệt để giảm sự phụ thuộc vào Mỹ.

Thỏa thuận thương mại của Mỹ với Anh cũng như các đối tác khác có nguy cơ phải xem xét lại sau quyết định của CIT. Ảnh: Reuters.

Song, nhìn ở góc độ rộng hơn, vụ việc không chỉ là câu chuyện chính sách, mà là xung đột hiếm có giữa hành pháp và lập pháp xoay quanh quyền lực thuế quan.

IEEPA vốn được ban hành năm 1977 để cho phép Tổng thống phong tỏa tài sản, cấm vận trong tình huống khẩn cấp về an ninh quốc gia, chủ yếu áp dụng với đối thủ như Iran hay Triều Tiên. Việc ông Trump sử dụng đạo luật này để đánh thuế đồng minh và đối tác thương mại là điều chưa từng có tiền lệ.

CIT cảnh báo rằng nếu không có giới hạn, việc trao toàn quyền áp thuế cho Tổng thống là vi hiến và tạo ra nguy cơ lạm quyền nghiêm trọng. Tổng chưởng lý bang New York Letitia James hoan nghênh phán quyết, gọi đây là "chiến thắng lớn cho người lao động, doanh nghiệp và luật pháp Mỹ".

Đây cũng là kết quả đầu tiên trong loạt ít nhất 7 vụ kiện đang chờ xét xử liên quan đến chính sách thuế của ông Trump, trong đó nhiều đơn kiện cho rằng Mỹ không thể coi thâm hụt thương mại - điều nước này đã đối mặt suốt 49 năm là một "tình trạng khẩn cấp".

Ông Trump vẫn còn đường khác, nhưng không dễ đi

Trên AP, các chuyên gia cho rằng hiện tại, ông Trump có thể không đe dọa áp thuế nhập khẩu được nữa, do việc này cần sự phê chuẩn của Quốc hội. Hiện chưa rõ liệu Nhà Trắng có tạm dừng toàn bộ thuế áp dụng theo luật khẩn cấp này hay không.

Dù mất công cụ từ IEEPA, ông Trump vẫn có thể áp thuế tạm thời 15% trong vòng 150 ngày theo Mục 122 Đạo luật Thương mại năm 1974, hoặc dùng Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại 1962 - vốn từng được ông viện dẫn để áp 25% thuế với hầu hết ôtô, linh kiện nhập khẩu, thép và nhôm từ nước ngoài.

Dù không có IEEPA, ông Trump vẫn có thể viện dẫn Đạo luật Mở rộng Thương mại 1962 để áp thuế tạm thời với một số mặt hàng của các quốc gia. Ảnh: Reuters.

Tuy nhiên, các lựa chọn này đều cần thủ tục pháp lý phức tạp hơn và không thể dùng tùy tiện như các sắc lệnh IEEPA. Giới phân tích nhận định nếu phán quyết được giữ nguyên, Nhà Trắng sẽ phải quay lại quy trình điều tra và đàm phán theo các khung luật cũ, khiến chiến lược "dùng thuế làm đòn bẩy" của ông Trump mất đi yếu tố bất ngờ và sức ép tức thời, theo Reuters.

Trong khi đó, nhiều nền kinh tế lớn, từ EU đến Trung Quốc, đang theo dõi sát sao vụ việc để điều chỉnh chiến thuật thương mại với Mỹ.

Dù không trực tiếp đảo ngược hàng rào thuế quan hiện hành, phán quyết của CIT mang ý nghĩa biểu tượng to lớn, đặt ra giới hạn rõ ràng cho quyền lực của Tổng thống trong việc đơn phương thao túng thương mại toàn cầu - điều từng khiến thị trường tài chính chao đảo và các nhà kinh tế phải hạ dự báo tăng trưởng Mỹ trong những năm qua.

Phương Linh