Điều hướng dòng vốn vào sản xuất và kích thích đổi mới sáng tạo

Năm 2025, Ngân hàng Nhà nước đặt mục tiêu tăng trưởng tín dụng khoảng 16%, tương đương hơn 18 triệu tỷ đồng. Đây là một con số lớn, mang lại kỳ vọng tạo động lực mới cho phục hồi và tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, nếu dòng vốn này tiếp tục chảy vào các kênh mang tính đầu cơ cao như bất động sản, tiền điện tử hay chứng khoán lướt sóng, nền kinh tế sẽ đối mặt với nguy cơ bong bóng tài sản, mất cân đối nguồn lực và suy giảm chất lượng tăng trưởng. Điều cần thiết hiện nay là định hướng dòng vốn chảy đúng vào sản xuất, đổi mới công nghệ và phát triển bền vững.

Cứ mỗi chu kỳ phục hồi kinh tế, thị trường lại chứng kiến làn sóng vốn đổ vào bất động sản chờ tăng giá

Đầu cơ chèn lấn sản xuất

Trong nhiều năm qua, đầu tư là động lực then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, hệ số ICOR (hiệu quả sử dụng vốn đầu tư) của Việt Nam vẫn ở mức cao so với khu vực, cho thấy nền kinh tế phải bỏ ra nhiều vốn hơn để đạt được mức tăng trưởng tương đương các quốc gia khác. Một trong những nguyên nhân chính là dòng vốn chưa được điều tiết hợp lý, dẫn đến tình trạng vốn chảy vào các lĩnh vực kém hiệu quả hoặc đầu cơ.

Cứ mỗi chu kỳ phục hồi kinh tế, thị trường lại chứng kiến làn sóng vốn đổ vào bất động sản chờ tăng giá, tiền số chưa được pháp luật công nhận, và lướt sóng chứng khoán. Trong khi đó, các doanh nghiệp (DN) sản xuất, đổi mới công nghệ - những lĩnh vực có khả năng tạo giá trị bền vững - lại khó tiếp cận nguồn vốn dài hạn và ưu đãi. Thực tế, nhiều DN đã từ bỏ hoạt động sản xuất để chuyển sang đầu cơ vì nhận thấy lợi nhuận dễ dàng hơn.

Đầu cơ thực chất không tạo ra giá trị thực cho nền kinh tế. Việc tài sản nằm im, chờ tăng giá, khiến dòng vốn bị "đóng băng" thay vì chảy vào các hoạt động tạo ra hàng hóa, dịch vụ, việc làm và công nghệ. Trong bối cảnh nguồn lực tài chính quốc gia vẫn còn hạn chế, việc dòng vốn bị hút về đầu cơ là một sự lãng phí to lớn, làm giảm tiềm năng phát triển dài hạn.

Một ví dụ điển hình là tiền điện tử. Mặc dù chưa được công nhận hợp pháp, Việt Nam lại nằm trong nhóm các quốc gia có tỷ lệ người dân sở hữu tiền số cao nhất thế giới. Đây là dấu hiệu đáng lo ngại, khi một lượng vốn lớn đang bị cuốn vào lĩnh vực phi sản xuất, thiếu kiểm soát và nhiều rủi ro.

Định hướng lại dòng vốn

Muốn nâng cao năng suất và hiệu quả đầu tư, Việt Nam cần thực hiện đồng bộ các chính sách điều hướng dòng vốn theo hướng ưu tiên cho sản xuất, đổi mới và sáng tạo.

Trước hết, cần áp dụng chính sách thuế hợp lý để hạn chế đầu cơ. Những hành vi đầu cơ tài sản như mua đi bán lại bất động sản ngắn hạn, đầu tư tiền ảo, lướt sóng chứng khoán nên bị đánh thuế cao hơn để làm giảm hấp lực so với hoạt động sản xuất kinh doanh. Ngược lại, DN sản xuất, đặc biệt là các DN ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo nên được hưởng thuế suất ưu đãi, tiếp cận tín dụng với lãi suất thấp hơn.

Thứ hai, cần rà soát, cải cách các điều kiện kinh doanh, nhất là trong lĩnh vực sản xuất. Hiện nay, nhiều DN mất rất nhiều thời gian và chi phí để xin cấp phép xây dựng, thẩm định dự án, hoặc đáp ứng các điều kiện kinh doanh chồng chéo giữa các cơ quan quản lý khác nhau. Cải cách hành chính theo hướng đơn giản hóa, hậu kiểm thay vì tiền kiểm, sẽ giải phóng năng lực sản xuất và khơi thông dòng vốn đầu tư.

Đồng thời, cần bãi bỏ yêu cầu vốn pháp định ở những ngành nghề không gây rủi ro tài chính cho nền kinh tế, nhằm thúc đẩy phong trào khởi nghiệp. Nhiều cá nhân có ý tưởng sáng tạo nhưng không thể thành lập DN do không đủ điều kiện vốn pháp định. Nếu chính sách cởi mở hơn, sẽ tạo thêm nhiều mô hình sản xuất - dịch vụ mới, góp phần đa dạng hóa nền kinh tế.

Phát triển hạ tầng và các kênh huy động vốn mới

Ngoài tín dụng ngân hàng, cần phát triển mạnh các kênh huy động vốn phi truyền thống. Đó là các quỹ đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, thị trường trái phiếu DN dành cho ngành sản xuất và nông nghiệp công nghệ cao, các nền tảng gọi vốn cộng đồng minh bạch và đáng tin cậy.

Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế ưu tiên nguồn vốn nhà nước, ODA, vốn tín dụng ưu đãi... để tài trợ cho các dự án sản xuất lớn có tác động lan tỏa, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghiệp phụ trợ, chế biến sâu và xuất khẩu.

Việc điều hướng dòng vốn sẽ không hiệu quả nếu các điều kiện nền tảng chưa được đảm bảo. Đó là hạ tầng logistics, giao thông và hạ tầng số. Hiện nay, chi phí logistics ở Việt Nam chiếm 16 - 17% GDP, cao hơn đáng kể so với mức bình quân khu vực. Điều này làm tăng chi phí sản xuất, làm giảm sức cạnh tranh và hiệu quả đầu tư. Đầu tư mạnh vào hạ tầng sẽ giúp DN an tâm mở rộng sản xuất.

Song song đó, hạ tầng số và chuyển đổi số là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Việc ứng dụng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, tự động hóa... sẽ giúp DN tối ưu hóa hoạt động và tiếp cận thị trường toàn cầu hiệu quả hơn. Cần có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn để DN nhỏ và vừa có thể tiếp cận công nghệ hiện đại.

Ngân hàng Nhà nước cần có cơ chế giám sát và phân luồng tín dụng rõ ràng. Lãi suất cho vay đối với đầu cơ phải cao hơn so với sản xuất. Điều kiện tín dụng cho đầu tư phi sản xuất cần được siết chặt, trong khi DN sản xuất cần được tiếp cận nguồn vốn dễ dàng hơn với lãi suất hợp lý, thủ tục nhanh gọn.

Bên cạnh đó, cần minh bạch hóa thông tin tín dụng, tạo ra các hệ thống xếp hạng tín nhiệm DN để ngân hàng có cơ sở đánh giá và rủi ro cho vay đúng trọng tâm.

Chính sách điều tiết dòng vốn, cải cách thủ tục, ưu đãi sản xuất, khuyến khích công nghệ… chính là bộ công cụ cần được triển khai quyết liệt và đồng bộ, nhằm kiến tạo một nền kinh tế phát triển dựa trên nền tảng đổi mới sáng tạo.

TS. Huỳnh Thanh Điền