Điều trị bệnh gout từ nguồn dược liệu Việt Nam

Dược chất quý trong dược liệu Việt Nam

Nhiệm vụ Nghiên cứu điều chế các dạng chế phẩm từ hoa cây sao nhái hoa vàng (Cosmos sulphureus Cav.) do TS Ngô Kiến Đức, Trung tâm Khoa học công nghệ Dược Sài Gòn làm chủ nhiệm.

SNHV là một loài cây cảnh được trồng nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Đây còn là loại dược liệu ứng dụng trong y học cổ truyền ở Trung Quốc, Malyasia, Thái Lan bởi các chất chiết xuất từ loài cây này được chứng minh có khả năng ức chế vi khuẩn, nấm và vi rút; có tác dụng chống viêm mạnh trong các thí nghiệm động vật trong phòng thí nghiệm với chứng loét dạ dày, gan, viêm, hoặc sưng kiểu viêm khớp,…

Cây sao nhái hoa vàng chứa thành phần hoạt chất điều trị bệnh gout.

Hiện nay, nhu cầu sử dụng chế phẩm hỗ trợ sức khỏe từ dược liệu ngày càng tăng, nhưng các dạng sản phẩm bảo vệ sức khỏe có tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh gout còn rất ít. Trên thị trường mới có một vài sản phẩm nổi bật, nhưng thường kết hợp nhiều dược liệu, khó phát triển thành dạng thuốc điều trị, thiếu đa dạng về các dạng bào chế, giá thành tương đối cao,… Tại Việt Nam cũng chưa xuất hiện chế phẩm nào bào chế từ SNHV, trong khi loài cây này được trồng ở khắp nơi, được biết đến là một dược liệu có nhiều tác dụng sinh học quý, an toàn.

Do vậy, nhóm đã nghiên cứu thành phần hóa học, đánh giá hoạt tính sinh học của cao chiết và nghiên cứu điều chế một số dạng chế phẩm từ hoa cây SNHV (Cosmos sulphureus Cav.).

Nhóm nghiên cứu đã tiến hành các nội dung như mô tả thực vật và định danh loài SNHV, tiêu chuẩn hóa nguyên liệu đầu vào; chiết xuất các cao toàn phần hoa Sao nhái hoa vàng dùng cho thử nghiệm tác dụng sinh học hướng điều trị gout; xây dựng quy trình định lượng Quercetin/Luteolin/Coreopsin trong hoa Sao nhái hoa vàng bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC); nghiên cứu xây dựng và tối ưu hóa quy trình chiết xuất cao định chuẩn theo định hướng sinh học; khảo sát tác dụng hạ acid uric máu và kháng viêm in vivo của cao định chuẩn; xây dựng tiêu chuẩn cơ sở và đánh giá độ ổn định của cao định chuẩn hoa Sao nhái hoa vàng; xây dựng công thức và quy trình sản xuất một số dạng chế phẩm từ cao chiết định chuẩn bao gồm: dạng viên nang cứng, dạng viên nén bao phim và dạng cốm hòa tan ở quy mô phòng thí nghiệm; nâng cấp cỡ lô các quy trình sản xuất, xây dựng tiêu chuẩn và quy trình kiểm nghiệm các dạng chế phẩm, đánh giá độ ổn định chế phẩm.

Nhóm đã xây dựng được quy trình định lượng đồng thời coreopsin và luteolin trong dược liệu SNHV bằng phương pháp HPLC; phương pháp đã được thẩm định đạt và có thể áp dụng để kiểm nghiệm dược liệu SNHV.

Một nghiên cứu khác được thực hiện do TS Trương Ngọc Minh, Học viện Khoa học và Công nghệ trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam thực hiện là đề tài: "Nghiên cứu thành phần hoạt tính chống oxy hóa và ức chế enzym gây bệnh gout từ một số cây dược liệu Việt Nam".

Cây ngô đồng chứa nhiều hoạt chất xanthine oxidase điều trị bệnh gout.

TS Trương Ngọc Minh cho biết, xanthine oxidase được biết đến như là enzym chính gây ra hội chứng tăng axit uric trong máu và bệnh gout. Enzym này đóng vai trò quan trọng trong việc xúc tác quá trình oxy hóa xanthine và hypoxanthine thành axit uric. Khi lượng acid uric máu tăng cao dẫn tới hiện tượng kết tủa tinh thể urat, chủ yếu tập trung ở các khớp của tay, chân gây ra những đợt viêm khớp cấp (cơn gout cấp). Do đó, một trong những phương pháp điều trị gout là làm ức chế hoạt động của enzym xanthine oxidase và ngăn chặn quá trình oxy hóa để giảm thiểu sự hình thành axit uric trong máu.

Trong quá trình nghiên cứu, các nhà khoa học đã lựa chọn ra ba đối tượng dược liệu bao gồm cây ngô đồng (Jatropha podagrica), cây chút chít (Rumex acetosa) và cây chùm ngây (Moringa oleifera). Cả ba loại dược liệu này đều phổ biến ở Việt Nam, có hàm lượng các chất có hoạt tính sinh học cao.

Cây ngô đồng có tên khoa học là Jatropha podagrica thuộc họ Thầu dầu Euphorbiaceae, ở Việt Nam còn được gọi bằng các tên khác là dầu lai có củ, sen lục bình hay dầu lai lá sen. Ngô đồng có nguồn gốc từ châu Mỹ nhiệt đới, nhưng hiện đã được trồng rộng rãi ở các nước nhiệt đới trên toàn thế giới.

Cây chút chít còn có tên gọi khác là lưỡi bò, dường đề, đại hoàng, tên khoa học là Rumex acetosa thuộc họ Rau Răm (Polygonaceae). Loài này được tìm thấy phổ biến trên các bãi đất hoang, là một loại cỏ dại xâm lấn nghiêm trọng đất nông nghiệp, được tìm thấy trên hầu hết các loại đất, ngoại trừ đất có tính axit cao.

Cây Chùm ngây Moringa oleifera (MO) là chi duy nhất trong họ Chùm ngây (Moringaceae) bao gồm 13 loài và phổ biến nhất là chùm ngây. Cây có nguồn gốc ở Ấn Độ, Arabia, châu Phi, vùng Viễn Tây châu Mỹ; được trồng và mọc tự nhiên ở vùng nhiệt đới châu Phi, nhiệt đới châu Mỹ, Sri Lanka, Ấn Độ, Mexico, Malabar, Malaysia và Philippines. Ở Việt Nam, từ lâu, cây đã được trồng ở Nha Trang, Phan Thiết, Phú Quốc.

Kết quả nghiên cứu của nhóm cho thấy thân vỏ cây ngô đồng Jatropha podagrica, thân rễ cây chút chít (Rumex acetosa L.) và cành chùm ngây (Moringa oleifera) có thể được sử dụng để điều trị bệnh gout và đóng góp vào các đặc tính y học của 3 loại cây dược liệu nghiên cứu. Các thành phần chống oxy hóa có nguồn gốc từ 3 bộ phần của 3 loại cây này chủ yếu hiện diện trong chiết xuất ethyl acetate. Các hợp chất phân lập được có hoạt tính chống oxy hóa mạnh hơn đối chứng dương BHT như fraxetin và tomentin trong vỏ cây ngô đồng và 7 hợp chất chrysophanol, physcion, nepalenside A, nepalenside B, torachrysone, emodin và citreorosein trong thân rễ cây chút chít.

Hỗ trợ điều trị hiệu quả bệnh gout

Kết quả đề tài cũng chiết xuất được các cao chiết SNHV và sơ bộ sàng lọc định hướng điều trị gout. Đồng thời tối ưu hóa quy trình chiết xuất cao định chuẩn Sao nhái hoa vàng dựa trên kết quả sàng lọc và định hướng theo tác dụng sinh học. Quy trình đề xuất có thể tạo được cao định chuẩn với hiệu suất 40% tính trên dược liệu khô. Cao thu được có hàm lượng flavonoid và hoạt tính ức chế xanthine oxidase tốt nhất.

TS Ngô Kiến Đức cho biết, qua thử nghiệm tính an toàn bao gồm độc tính cấp và độc tính bán trường diễn, đã xác định cao đinh chuẩn không có độc tính cấp, với liều 250 - 500 mg/kg cao định chuẩn không gây độc tính bán trường diễn trên chuột thử nghiệm. Xác định được tác dụng hạ acid uric máu của cao chiết Sao nhái hoa vàng liều 250 mg/kg tương đương thuốc đối chiếu allopurinol liều 10 mg/kg thể trọng chuột.

Tác dụng kháng viêm của cao chiết Sao nhái hoa vàng liều 250 mg/kg tương đương thuốc đối chiếu celecoxib liều 25 mg/kg thể trọng chuột. Với mức liều này, có thể xác định liều sử dụng cho người trong một ngày là khoảng 900 mg cao khô Sao nhái hoa vàng dùng để hỗ trợ điều trị gout.

TS Ngô Kiến Đức cho biết, các sản phẩm chính của đề tài đạt được gồm: cao định chuẩn; viên nén có thành phần cao hoa SNHV và tá dược, đóng trong chai thủy tinh (30 viên/lọ/1 hộp); cốm hòa tan chứa thành phần cao hoa Sao nhái hoa vàng và tá dược, đóng trong vỉ nhôm; viên nang có thành phần cao hoa Sao nhái hoa vàng và tá dược, đóng trong chai thủy tinh (30 viên/lọ/1 hộp).

Công thức và quy trình điều chế các sản phẩm viên nén, viên nang và cốm phân tán chứa cao SNHV cũng được hoàn thành và kiểm tra tính ổn định qua 3 lô thử nghiệm ở mỗi quy trình: điều chế cốm hòa tan từ cao bán thành phẩm quy mô 500 - 1000 gói; điều chế viên nang cứng từ cao bán thành phẩm quy mô 5000 - 10000 viên; điều chế viên nén bao phim từ cao bán thành phẩm quy mô 5000 - 10000 viên. Sản phẩm tạo ra đạt tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V.

Theo TS Trương Ngọc Minh, nghiên cứu phân lập các hoạt chất từ ba mẫu dược liệu đã lựa chọn gồm vỏ cây ngô đồng, cây chút chít và chùm ngây tiến hành trong đề tài này sẽ góp phần bổ sung dữ liệu hóa học và có tiềm năng phát triển thành các sản phẩm thuốc. Hoạt tính chống oxy hóa và ức chế enzym xanthine oxidase của các cây dược liệu cũng như hoạt chất phân lập được là cơ sở khoa học tin cậy để định hướng sản xuất và phát triển thực vật này theo hướng hỗ trợ điều trị gout một cách hiệu quả. Kết quả từ nghiên cứu này có thể định hướng cho việc sản xuất thuốc hoặc thực phẩm chức năng từ thực vật Việt Nam.

Nghiên cứu này cung cấp thông tin thiết thực về phân lập các hợp chất bằng các phương pháp hiệu quả và đơn giản. Tuy nhiên, cần có những nghiên cứu tiếp theo nhằm thiết lập, tối ưu hóa các điều kiện và hệ thống dung môi hiệu quả hơn để tinh chế các hợp chất hoạt tính sinh học trong 3 loại cây nghiên cứu. Ngoài ra, cần tiến hành các thử nghiệm in vivo để khẳng định hoạt tính sinh học của các hợp chất phân lập được, phát triển các chất phụ gia thực phẩm và chất bổ sung nhằm giảm nguy cơ mắc bệnh gout.

Theo TS Ngô Kiến Đức, đề tài này được xây dựng để nghiên cứu tác dụng điều trị gout từ hoa SNHV, kết quả đạt được có thể tiếp tục phát triển quy trình sản xuất ở quy mô công nghiệp, tạo ra các sản phẩm đa dạng từ hoa Sao nhái hoa vàng, có khả năng thương mại hóa trên thị trường.

PV