Đình Phùng Khoang- chốn linh thiêng giữa lòng Hà Nội

Gắn liền với vị tướng tài ba

Đình làng Phùng Khoang tọa lạc trong một khuôn viên rộng với diện tích hơn 3000 m2. Mặt đình nhìn về hướng Đông Bắc, Tam quan ngoại đồ sộ, có gác chuông xoay về hướng Đông Nam. Cổng có hai cột trụ lớn, trên trụ có 4 rồng cuốn hình búp sen. Chính giữa cổng đắp nổi cuốn thư có đại tự “Tối linh từ”. Đình thờ Đức Thánh Đoàn Thượng (1181-1228), một vị tướng tài sống vào giai đoạn loạn lạc cuối thời Lý. Ngài đã từng làm đến chức thái úy, đứng thứ hai trong triều vua Lý Huệ Tông, nhiều lần giúp vua chống các thế lực phản nghịch nổi dậy khắp nơi hoặc rình rập cướp ngôi ngay trong triều.

Sử cũ ghi lại, sau khi nhà Lý mất ngôi, Ngài đóng binh trấn giữ Hồng Châu chống lại nhà Trần. Cuối cùng, Ngài bị hại chết ngày mùng 8 tháng Giêng âm lịch năm Bính Thân (1228). Dân làng Phùng Khoang lấy ngày kỵ của Ngài làm chính hội và cùng hơn 70 làng khác lập điện thờ.

Phương đình, một kiến trúc độc đáo của đình Phùng Khoang (Ảnh: P.A)

Sau này, các triều Vua khi luận công ban thưởng đều nêu gương Ngài như một trung thần tiết nghĩa, ban cho tiền xây cất đền, miếu thờ phụng và sắc phong Ngài là Đông Hải đại vương Đoàn Thượng – kiến, nghĩa, khiêm, trung phù chính, anh kiên liệt, trao vị Thượng đẳng Phúc thần. Trong dân gian gọi Ngài là Đức Thánh Đông Hải Đại Vương Đoàn Thượng để ghi công trạng và lòng trung của Ngài. Ở đình Phùng Khoang, ngoài bản thần tích còn có nhiều câu đối ca ngợi danh nghiệp của thần:

Bát thập dư chiến hùng uy di tích nhưng lưu cô lũy tại

Thất thập nhị từ hiển thánh tinh thành trường đối bát lăng cao.

Dịch nghĩa:

Hơn tám mươi trận để lại dấu vết oai hùng vẫn còn trơ lũy vắng,

Bảy mươi hai đền, thực bực hiển hách tinh anh, đối diện tám lăng cao

Đình Phùng Khoang đã được trùng tu lớn hai lần vào thời Lê và một lần thời Nguyễn. Sau kháng chiến chống Pháp, làng đã thành lập khu nhà trẻ, mẫu giáo bé và mẫu giáo lớn, tất cả đều đặt tạm trong khuôn viên của đình làng. Khoảng năm 1986, đình được giải phóng mặt bằng và trùng tu khang trang, gần đây lại có cuộc sửa sang tôn tạo lớn. Đình đã được Nhà nước xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia từ năm 1991.

Kiến trúc độc đáo

Đình Phùng Khoang có kiến trúc độc đáo, nhìn từ phía trước mặt đình, trước tiên là một cái hồ lớn, tiếp đó là bức bình phong, rồi đến một sân gạch rộng, trên sân có nghi môn tượng trưng với kiến trúc trụ thẳng đứng ở hai bên. Đi tiếp vào phía trong sân, hai bên là tả vu, hữu vu, đều có ba gian, kết cấu vì kèo đơn giản. Cuối sân là phương đình rồi đến đại đình. Phương đình cao hơn sân đình 20cm, có kiến trúc kiểu chồng diêm 2 tầng, 8 mái. Các bộ vì dựng trên hệ thống cột gỗ lim kê trên chân tảng bằng đá xanh. Các mái lớn ở tầng dưới được đỡ bằng những kẻ dài, ăn mộng vào cột cái qua cột hiên, trên kẻ có đặt một ván gỗ dày để đỡ hoành.

Các mái nhỏ ở tầng trên được đỡ bằng 4 kẻ dài chạy từ cột cái tới nóc mái. Trên các đầu kẻ có chạm chìm hình mây, còn ở các đầu dư dưới xà thượng thì được trang trí hình đầu rồng râu xoắn, mắt lồi, nét chạm cầu kỳ, thanh thoát.

Đình Phùng Khoang còn lưu giữ được nhiều hoành phi, câu đối ca ngợi công tích của Đức thành Hoàng (Ảnh: P.A)

Phía sau phương đình, chỉ cách một khoảng rất hẹp là tòa đại đình. Đại đình nhìn hướng Đông Bắc, nền cao hơn phương đình 40cm, kiến trúc hình chữ “đinh” (chuôi vồ) gồm có tiền tế 5 gian, thiêu hương và hậu cung. Các bộ vì ở 5 gian của đại đình được dựng trên 12 cột, các cột có đường kính 40cm, rất vững chãi. Hầu hết các hạng mục của đình đều được bảo tồn, tu tạo tốt, vừa giữ được yếu tố kiến trúc nguyên gốc vừa đáp ứng yêu cầu phát huy giá trị lâu dài.

Trong đình còn lưu giữ được nhiều di vật quý gồm: Cuốn thần phả; 9 đạo sắc phong từ triều Lê đến triều Nguyễn, sớm nhất là đạo sắc năm Chính Hòa thứ 19 (1698), một bản còn nguyên vẹn đạo là sắc phong đời vua Lê Hiển Tông, năm Cảnh Hưng thứ 44 (1783); 6 tấm bia đá lớn, sớm nhất là bia Chính Hòa 19 (1698), muộn nhất là bia thời Tự Đức 33 (1881). Ngoài ra, còn 2 con rồng đá phong cách thời Lê Trung hưng giữa lối vào thềm đình; 2 tượng Hộ pháp Thiện - Ác ở đầu hiên tiền tế; đỉnh đồng; nhang án và nhiều hoành phi, câu đối...

Lễ hội đình làng Phùng Khoang được tổ chức vào ngày mùng 8 tháng Giêng hàng năm. Mở đầu là đám rước long ngai Ngài thành Hoàng từ đình vòng quanh làng rồi lên chùa Thanh Xuân Tự để làm lễ, đến chiều cùng ngày lại rước về đình. Lễ hội đình làng Phùng Khoang không chỉ là lễ hội văn hóa dân gian, mang đậm phong tục, tập quán cổ truyền của dân tộc mà còn là lễ hội văn hóa tâm linh, đem nguồn ánh sáng trí tuệ và trung nghĩa của Thành Hoàng Đoàn Thượng Đông Hải Đại Vương đến với mọi người.

Ngoài là một địa chỉ mang giá trị văn hóa, tâm linh, đình Phùng Khoang còn gắn với nhiều sự kiện lịch sử trọng đại của địa phương và đất nước. Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đình là nơi tổ chức mít tinh, cướp chính quyền ở xã. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954) và chống Mỹ (1965 - 1975), đình là nơi đóng quân của lực lượng vũ trang cách mạng. Ngày nay, đình Phùng Khoang là một khoảng lặng giữa phố phường, đem lại sự bình yên, thư thái cho du khách đến thăm.

P.A