ĐÔ THỊ DI SẢN VÀ TẦM NHÌN THÍCH ỨNG BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU - Kỳ I: Vật lộn trong lũ dữ

Lũ đã qua đi nhưng với chị Nguyễn Thị Khuyên (52 tuổi) ở xã Khe Tre, nỗi ám ảnh mất mát vẫn còn đó. Khe Tre là xã miền núi ở phía tây TP. Huế, chịu tác động trực tiếp khi lũ quét diễn ra bất ngờ. Nước từ thượng nguồn đổi hướng, xé toạc nhiều cụm dân cư sống dọc thác Trượt ở thôn Xuân Phú, cuốn trôi đường sá, nhà cửa.

Bên căn nhà còn trơ lại vài mảng bê tông, chị Khuyên chưa hết bàng hoàng. Sống ở đây hàng chục năm, chưa bao giờ chị nghĩ con suối hiền lành cạnh nhà lại trở nên hung dữ đến thế. “Trưa 27/10, thấy nước dâng cao, tôi cùng bà con chạy lên đồi cao. Khi trở lại thì nhà cửa, tài sản, vườn tược mấy mươi năm tích cóp... đã bị lũ cuốn trôi” - chị Khuyên nghẹn ngào.

Chỉ tay về phía cánh rừng cách chừng trăm mét, chị Khuyên cho hay, trước kia dòng chảy cũ của thác Trượt ở đó nay sau trận lũ, nước khoét sâu vào cả trăm mét, phá nát bờ kè, đường bê tông, xé toạc nhà cửa. “Chưa bao giờ tôi chứng kiến trận lũ kinh hoàng như vậy” - chị Khuyên nói, mắt không rời nơi căn nhà đã mất.

Sau đợt lũ đầu tháng 11, Khe Tre hiện lên xơ xác, vết tích thiên tai in lên những tên làng: Xuân Phú, Phú Hòa, Thôn 1, Thôn 2… Dọc sông Tả Trạch, lũ ngoạm sâu 20 - 30m, có nơi đến 40m, đẩy mép sông sát vào khu dân cư. Ở Xuân Phú, Phú Nam, Hà An… sạt lở ăn vào đường tới 2m, trơ nền đất yếu. Mưa lớn mang theo bùn đá bóp méo dòng chảy, tiếp tục đẩy áp lực vào bờ.

Ở trung tâm thành phố Huế, lũ dâng nhanh khiến nước chảy xiết tràn qua 10 cửa thành, nhấn chìm các khu phố, bệnh viện. Chiều 27/10, dưới cơn mưa xối xả, khi mực nước sông Hương xấp xỉ báo động 3, các lực lượng chức năng được điều động để đưa 29 bệnh nhân gồm người già, người khuyết tật, ra khỏi vùng nguy hiểm. Thời điểm này, đích thân Chủ tịch UBND TP. Huế lúc đó là ông Phan Thiên Định đã trực tiếp đến Bệnh viện Phục hồi chức năng để chỉ đạo công tác sơ tán, tự tay đẩy xe lăn, đưa bệnh nhân lên ca nô, kịp thoát dòng nước hung hãn.

Tại Bệnh viện Trung ương (BVTW) Huế, hơn 300 bệnh nhân được chuyển lên tầng cao. PGS.TS Nguyễn Thanh Xuân, Phó Giám đốc BVTW Huế, người trực tiếp chỉ huy ứng cứu cho rằng, trong lịch sử 131 năm, BVTW Huế từng trải qua nhiều trận lũ lớn, nhưng chưa năm nào áp lực lại nặng nề như lần này. Hơn 2.000 nhân viên túc trực 24/24 phục vụ hơn 4.000 bệnh nhân nội trú qua các đỉnh lũ.

Với điều dưỡng Vương Dũng, Khoa Chống độc, BVTW Huế, đến nay, anh vẫn chưa quên cuộc giải cứu một sản phụ sinh con giữa dòng nước lũ trên đường đến bệnh viện. Nước xiết bủa vây, trong tiếng hoảng loạn kêu cứu, một lái xe tình nguyện vận chuyển bà mẹ trẻ, anh Dũng theo cùng, bình tĩnh giúp sản phụ vượt cạn. “Tôi chưa từng đỡ đẻ bao giờ, chỉ vận dụng tất cả kiến thức và bản năng nghề y. Có lẽ đây là kỷ niệm không bao giờ quên trong cuộc đời thầy thuốc”, anh Dũng chia sẻ.

21giờ30 đêm 29/10, giữa biển nước mênh mông ở thôn Tây Thành của phường Hóa Châu (một trong những xã thấp trũng nhất của Huế), chỉ còn ánh đèn pin loang loáng trên mặt nước đục ngầu. Chiếc ca nô của Công an phường Hóa Châu rẽ sóng tiến vào xóm nhỏ bị nước xiết vây quanh, đưa bà Huỳnh Thị Rỳ, đang nằm bất động trên chiếc giường đã ngập đến chân, ra ca nô để đi bệnh viện.

Gần đó, Công an xã Quảng Điền vượt ngập, đưa cháu Võ Minh Châu (2 tuổi) bị gãy tay đến cơ sở y tế. Ở phường Vỹ Dạ, các chiến sĩ công an lội qua dòng nước lũ cõng một sinh viên bị chấn thương đi điều trị…

Tại xã Lộc An nơi hạ du sông Truồi, trong số hàng trăm hộ dân được di dời khẩn cấp, Phó Chủ tịch UBND TP. Huế Phan Quý Phương cùng lực lượng cứu hộ khiêng cụ bà 75 tuổi và một cụ ông 100 tuổi bị gãy chân ra khỏi vùng nước lũ ngập sâu đến 1,5m.

Đó chỉ là những trong số vô vàn khoảnh khắc sinh tử giữa mưa lũ tràn phố, ngập làng. Cả thành phố Huế chuyển sang tư thế “vào trận”.

Ngày 2/11, khi Huế chưa kịp hồi phục sau đợt lũ thứ 2, từ Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm trực tiếp đến Huế, động viên người dân vùng lũ. Tại xã Quảng Điền (vùng rốn lũ của Huế, nơi có gần 4.000 hộ dân bị ngập, nhiều thôn chia cắt), Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Trong mọi tình huống, an toàn của người dân là mục tiêu cao nhất, là yêu cầu quan trọng hàng đầu của hệ thống chính trị”.

Trước đó, chiều 25/10, khi những trận mưa lớn vượt 1.000mm tiếp tục trút xối xả xuống những cánh rừng đầu nguồn ở Bạch Mã, A Lưới, dự báo thiên tai bất thường, Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự TP. Huế đã có cuộc họp khẩn, triển khai các phương án ứng phó. Từ ngày 26/10, toàn bộ hệ thống phòng chống thiên tai cấp thành phố và cơ sở được kích hoạt, phân công lãnh đạo nào bám địa bàn nấy. Gần 3.000 cán bộ chiến sĩ lực lượng vũ trang, dân quân, đoàn viên thanh niên được điều động về các điểm xung yếu.

Đêm 26/10, Bộ Chỉ huy Quân sự TP. Huế gấp rút huy động gần 2.700 lượt cán bộ chiến sĩ cùng gần 200 phương tiện hành quân về các vùng rốn lũ, giúp dân kê cao tài sản, di dời gần 600 hộ dân với hơn 1.300 nhân khẩu ở 17 xã, phường. Bộ đội đến từng nhà; người già, trẻ nhỏ được cõng lên vai, di chuyển qua từng đoạn nước cuộn xiết trong màn mưa trắng trời.

Một đợt huy động tổng lực hiếm thấy cũng được Công an TP. Huế triển khai, đưa 18.300 lượt cán bộ chiến sĩ; 22.000 lượt lực lượng cơ sở; 5.100 lượt ca nô, xuồng; 4.100 lượt xe ô tô; 660 lượt xe cứu nạn - cứu hộ… tỏa về phường xã. Hơn 3.600 hộ với 9.800 nhân khẩu ở những điểm trọng yếu được đưa đến nơi an toàn với mệnh lệnh: “Không để ai bị cô lập. Không để xảy ra thương vong”.

“Chị cố lên, gần tới bệnh viện rồi. Chị đừng ngủ nhé”, đó là những lời động viên của Thiếu tá Nguyễn Tấn Phước, Trưởng Công an phường An Cựu khi đưa một người phụ nữ bị huyết áp cao dẫn đến vỡ mạch, chảy máu mũi, vượt màn đêm đến cơ sở y tế tối 28/10. “Tình hình mưa lớn khiến lũ lên nhanh, chúng tôi đã phối hợp cùng với các lực lượng khác tập trung di dời người dân ở vùng thấp trũng cũng như hỗ trợ những trường hợp ốm đau, bệnh tật đi cấp cứu”, Thiếu tá Nguyễn Tấn Phước chia sẻ.

Tại cổng làng Đức Bưu (phường Hương An), nhận tin báo có hai người dân bị trôi ghe lạc giữa dòng nước, các chiến sĩ thuộc Đội Phòng cháy chữa cháy và Cứu hộ cứu nạn Khu vực 2 lập tức có mặt tại hiện trường. Tiếng gọi “bà con ơi, bám chặt vào” vang lên như thanh âm yêu thương dẫn đường cho cuộc giải cứu trong đêm tối.

Đại tá Dương Văn Thoan, Phó Giám đốc Công an TP. Huế cho biết: “Ban Giám đốc Công an thành phố đã chủ động triển khai phương án phòng, chống thiên tai ở cấp độ cao nhất. Công an các đơn vị, địa phương đã được chủ động phân công cụ thể, đi từng ngõ, gõ từng nhà, rà từng hộ dân, hỗ trợ bà con kịp thời”.

Cũng như những người lính trên trận địa thiên tai, vừa trở về từ đợt cứu hộ miền Bắc, Đội 0 đồng SOS 75 lại lao ngay vào tâm lũ quê nhà. Các đội SOS từ Hà Tĩnh, Quảng Trị, Thái Nguyên… cũng vượt hàng trăm cây số đến Huế, tỏa về làng quê hỗ trợ các vùng ngập sâu bị cô lập.

Dồn dập tiếp cận và ứng cứu những cuộc gọi của người dân trong lũ, ám ảnh nhất đối với anh Nguyễn Ngọc Nhật Hoàng, Đội trưởng SOS 75 là tình huống một sản phụ ở phường Mỹ Thượng tự sinh con ngay tại nhà. “Thuyết phục rất lâu, cuối cùng chúng tôi cũng đưa được hai mẹ con sản phụ lên viện an toàn”, Hoàng kể.

Tiếng động cơ ca nô át tiếng lũ réo; ngâm mình trong dòng nước giá buốt suốt đêm để cứu dân… Sự hiện diện của họ - những người chiến sĩ, những tình nguyện viên chọn đi về phía hiểm nguy, đã giữ mạch sống cho Huế giữa thiên tai khốc liệt.

Nằm cuối thượng nguồn sông Hương, Hóa Châu được xem như rốn lũ của Huế. Giữa những ngày mưa lũ dồn dập, câu chuyện hai người dân bị lũ cuốn trôi từ xã Quảng Điền về khiến Bí thư Đảng ủy phường Hóa Châu Trần Ngọc Dương vẫn còn “lạnh gáy’’ mỗi khi nhớ lại.

Nhận tin báo vào lúc nước đang xiết, ông Dương lập tức chỉ đạo thuyền cứu hộ băng qua dòng lũ đục ngầu. Khi đưa được hai người dân vào trụ sở, một trong số họ đã bất tỉnh, phải cấp cứu tại chỗ.

Bốn trận lũ liên tiếp cùng mực nước vượt đỉnh lịch sử năm 2020 khiến toàn bộ 23/23 tổ dân phố của Hóa Châu chìm sâu trong nước với 79% nhà dân bị ngập 1 - 1,5m, việc tiếp cận vô cùng khó khăn. “Chủ động sớm - cảnh báo nhanh - lực lượng mạnh - phối hợp chặt chẽ” là bốn từ khóa mà Chủ tịch UBND phường Hóa Châu Phan Trọng Nghĩa nhắc lại nhiều lần khi nhìn lại bài học kinh nghiệm ứng phó lũ dài ngày.

Clip cán bộ Hóa Châu trực chiến dài ngày trong mưa lũ

Cách Hóa Châu chừng 10km, phường An Cựu - nơi có hơn 4.000 hộ dân bị ngập, trong đó 600 hộ chìm trong vùng nước xiết - công tác ứng phó được vận hành như một trung tâm phản ứng nhanh giữa tâm lũ. Nước bắt đầu lên, phường kích hoạt trực chiến 24/24, chia lực lượng theo từng cụm dân cư. Những kiệt hẻm nhỏ, khu trọ sinh viên, nhà có phụ nữ mang thai, người già yếu, người khuyết tật đều được đưa vào danh sách theo dõi liên tục.

Theo Phó Chủ tịch UBND phường An Cựu Lê Thăng Long, chính quyền địa phương 2 cấp với cơ chế phân quyền rõ ràng là yếu tố tạo nên sự chủ động ấy. “Không chờ chỉ đạo từng bước như trước đây. Thấy nguy là xử lý lập tức, điều phối di dời, triển khai cứu hộ”, ông Long nói.

Ở các xã miền núi phía tây, mưa lũ dồn dập đặt 50 điểm vào nguy cơ sạt lở, sụt lún, ảnh hưởng đến 780 hộ dân, trong đó có hơn 100 hộ dân ở xã Khe Tre. Nhìn lại thời điểm khẩn cấp, Chủ tịch UBND xã Khe Tre Dương Thanh Phước cho hay, điều khiến chính quyền địa phương lo nhất là tính mạng của người dân, bởi địa bàn Khe Tre có nhiều khu dân cư nằm dọc sông suối, taluy cao, nguy cơ sạt lở rất lớn.

“Áp lực đến khi mưa to ban đêm, nước sông Tả Trạch dâng nhanh, dòng chảy đổi hướng, sạt lở xảy ra ngay sát nhà dân ở Xuân Phú, Phú Nam, Đa Phú, Hà An… Lúc đó, chúng tôi phải đưa ra quyết định rất nhanh, là di dời người dân khỏi các "điểm nóng", ông Phước nhớ lại.

Ngay trong đêm 27/10, dưới cơn mưa rừng xối xả, toàn bộ lực lượng tại chỗ được huy động gấp rút di dời 120 hộ dân với trên 400 nhân khẩu ở các điểm xung yếu đến các trường học, nhà văn hóa, trụ sở cơ quan. “Đến hôm nay nhìn lại, dù thiệt hại về tài sản rất lớn, nhưng điều quan trọng nhất là Khe Tre không xảy ra thiệt hại về người”, Chủ tịch UBND xã Dương Thanh Phước thở phào, như đã trút được gánh nặng.

Hồi tưởng những ngày lũ kinh hoàng, Chủ tịch UBND xã Lộc An Võ Đại Thắng và Bí Thư Đảng ủy xã Nguyễn Ngọc Anh chưa thể quên cuộc di dân lịch sử tối 27/10: 350 hộ với hơn 1.000 khẩu được sơ tán khẩn cấp, trong đó có 13 hộ ở vùng sạt lở trước khi mực nước sông Truồi vượt báo động 3.

Tại địa bàn xung yếu, để bảo đảm an toàn tài sản và tính mạng cho người dân, lãnh đạo xã đã lên phương án chi tiết cho từng khu vực, nơi nào nguy cơ lũ quét sạt lở đất; nơi nào di dời tập trung, nơi nào di dời xen ghép… Liên tục nhận tin, liên tục kiểm tra hiện trường, điều chỉnh phương án theo diễn biến mưa lũ từng giờ, bám sát từng hộ dân, vừa vận động, vừa hỗ trợ, Lộc An đã trải qua những đêm thức trắng cùng dân.

Tối 28/10, đáp chuyến bay từ Hà Nội đến Huế để trực tiếp chỉ đạo ứng phó lũ bất thường, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà yên tâm khi nghe báo cáo, toàn thành phố có 4.500 người dân ở 32 xã, phường đã được sơ tán.

Tại buổi làm việc, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đánh giá: “Đây là giai đoạn thử thách năng lực của mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Cần đánh giá lại khả năng thích ứng, từ đó xây dựng tư duy phát triển bền vững và sống chung an toàn với thiên tai”.

Những ngày dài trải qua mưa lũ cực đoan cũng là khoảng thời gian đầy thử thách. Không chỉ người dân Huế, cả hệ thống chính quyền phải đối mặt với những thời khắc cam go, trong đó có cả những quyết định cân não…

>>>Bản đồ khảo sát điểm ngập lụt thành phố Huế

Kỳ 2: Không để lặp lại đại hồng thủy năm 1999