Doanh nghiệp hướng đến sản xuất xanh để giữ vững thị trường xuất khẩu
Việc chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc đối với doanh nghiệp trong bối cảnh biến đổi khí hậu và các hàng rào kỹ thuật ngày càng siết chặt từ thị trường quốc tế.
Doanh nghiệp hướng đến sản xuất xanh để giữ vững thị trường xuất khẩu.
Nguy cơ bị từ chối hàng hóa nếu không có hồ sơ phát thải
Trước xu thế tiêu dùng xanh đang ngày càng mạnh mẽ, đặc biệt tại châu Âu, nhiều doanh nghiệp Việt đã bắt đầu đối mặt với thực tế bị từ chối hàng hóa xuất khẩu chỉ vì thiếu hồ sơ chứng minh tiêu chuẩn phát thải và sản xuất bền vững.
Bà Vũ Kim Hạnh, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao cho biết, làn sóng tiêu dùng xanh đang định hình lại toàn bộ thị trường toàn cầu, đặc biệt tại châu Âu, nơi các nhà nhập khẩu ngày càng khắt khe không chỉ về chất lượng sản phẩm mà còn yêu cầu rõ ràng về quy trình sản xuất thân thiện môi trường. Theo đó, doanh nghiệp nào thiếu hồ sơ chứng minh tiêu chuẩn phát thải và sản xuất bền vững thì hàng hóa rất khó nhập cảnh.
Tương tự, ông Trần Thanh Tâm, Phó phòng Khoa học công nghệ và Quan hệ đối ngoại, Trường ĐH Tài nguyên và Môi trường TP Hồ Chí Minh cho biết, một doanh nghiệp xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam mới đây bị yêu cầu nộp báo cáo Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) từ nhà nhập khẩu EU. Nếu không đáp ứng, lô hàng sẽ bị từ chối ngay. Đây là thực tế mà doanh nghiệp cần thích ứng, không còn là cảnh báo.
Hiện nay, CBAM đang bước vào giai đoạn hoàn thiện dữ liệu, tiến tới yêu cầu bắt buộc nộp báo cáo carbon từ năm 2026. Tuy nhiên, theo ông Trần Thanh Tâm, nhiều doanh nghiệp Việt vẫn chưa có sự chuẩn bị, thậm chí chưa nắm được các khái niệm về định giá carbon, quy trình kiểm kê khí thải hay cách lập báo cáo phát thải.
"Để đảm bảo khả năng tiếp cận thị trường EU, doanh nghiệp cần xác định được nguồn phát thải, kiểm kê và tính toán lượng khí nhà kính phát sinh trong từng công đoạn sản xuất, xây dựng báo cáo carbon chi tiết cho từng dòng sản phẩm. Ngoài ra, cần đầu tư vào kế hoạch sản xuất xanh và chủ động trao đổi với đối tác nhập khẩu về các yêu cầu CBAM nhằm tránh bị động khi triển khai", ông Trần Thanh Tâm đề nghị.
Khó khăn nhưng không thể trì hoãn
Dù nhận thức được yêu cầu bắt buộc của sản xuất xanh nhưng quá trình chuyển đổi tại các doanh nghiệp vẫn đang gặp nhiều trở lực, từ thiếu kiến thức kỹ thuật đến hạn chế nguồn lực đầu tư.
Ông Lâm Ngọc Tuấn, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) rau Tuấn Ngọc cho biết, đơn vị đã áp dụng nhiều giải pháp như: trồng rau thủy canh trong nhà lồng để giảm phát thải, đầu tư hệ thống điện mặt trời, chuyển phương tiện vận chuyển sang xe điện và tiến tới sử dụng bao bì thân thiện môi trường. Hiện HTX đã đạt khoảng 60% tiêu chuẩn sản xuất xanh.
Tuy nhiên, khó khăn khi chuyển đổi xanh của HTX bởi phần lớn xã viên là người lớn tuổi, khó tiếp cận công nghệ mới; chi phí đầu tư ban đầu lớn làm đội giá sản phẩm trong khi người tiêu dùng trong nước vẫn còn rất nhạy cảm về giá.
“Việc chuyển đổi xanh là tất yếu nhưng nếu không có sự hỗ trợ từ chính sách thì nhiều đơn vị nhỏ như chúng tôi sẽ khó theo kịp xu thế. Việc hỗ trợ từ chính sách là hỗ trợ về vay vốn ưu đãi, chính sách thuê đất, chính sách thuê mặt bằng”, ông Tuấn cho biết thêm.
Việc sản xuất xanh sẽ giúp doanh nghiệp đáp ứng xu thế phát triển của thế giới và được người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn.
Một khảo sát gần đây của Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao cho thấy, có tới 80% doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa có bộ phận chuyên trách về ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) hay hệ thống dữ liệu phát thải. Điều này khiến họ bị động trong việc đáp ứng yêu cầu từ đối tác quốc tế, đặc biệt khi CBAM sẽ chính thức áp dụng việc kê khai và nộp chứng chỉ carbon từ năm 2026.
Trước bối cảnh đó, các chuyên gia kinh tế cho rằng, bên cạnh nỗ lực từ phía doanh nghiệp, vai trò của cơ quan quản lý là vô cùng quan trọng. Ông Trần Thanh Tâm kiến nghị, muốn doanh nghiệp chuyển đổi xanh hiệu quả, trước tiên Nhà nước cần sớm có hướng dẫn chi tiết về cách xác định, tính toán lượng khí thải carbon; xây dựng công cụ hỗ trợ doanh nghiệp lập báo cáo phát thải phù hợp với yêu cầu quốc tế. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần có cơ chế khuyến khích chuyển đổi xanh thông qua ưu đãi về thuế, tài chính, vốn vay…
Theo ông Trần Thanh Tâm, việc xây dựng các trung tâm hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo kiến thức về phát triển bền vững, CBAM, ESG… cũng là yêu cầu cấp thiết, giúp doanh nghiệp, nhất là nhóm vừa và nhỏ, rút ngắn khoảng cách chuyển đổi và tiếp cận tốt hơn các thị trường tiêu chuẩn cao để mở rộng thị trường xuất khẩu.
CBAM (Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon) là công cụ của Liên minh châu Âu (EU) nhằm kiểm soát lượng khí thải carbon từ hàng hóa nhập khẩu vào khu vực này. Cụ thể, từ năm 2026, các nhà nhập khẩu EU sẽ phải kê khai lượng phát thải carbon trong hàng hóa nhập khẩu và mua chứng chỉ phát thải tương ứng. Nếu sản phẩm đã nộp thuế carbon tại quốc gia sản xuất, phần phát thải đó có thể được khấu trừ. CBAM hiện áp dụng với các ngành có mức phát thải cao như thép, xi măng, nhôm, phân bón, điện và hydrogen.
