Doanh nghiệp Mỹ lúng túng vì DEI

Tổng thống Trump ký sắc lệnh áp thuế với thép, nhôm nhập khẩu vào Mỹ trong sáng nay (11-2). Ảnh: Bloomberg

Sau cái chết của George Floyd vào tháng 5-2020 do bị cảnh sát dùng chân đè lên cổ làm nghẹt thở, hàng loạt vụ bạo động phản kháng nổ ra khắp nước Mỹ. Môi trường văn hóa doanh nghiệp nhanh chóng thay đổi để thích ứng với sức ép xã hội; nhiều công ty thành lập bộ phận DEI để bảo đảm công ty họ tuân thủ tính đa dạng (tức tuyển người da màu, người gốc Mỹ Latinh, người châu Á), bình đẳng (cân bằng số lượng nam nữ trong nhân sự, nhất là trong bộ máy lãnh đạo) và dung hợp (không phân biệt đối xử với nhân viên đồng tính, người chuyển giới).

Các doanh nghiệp liên tục tổ chức các lớp tập huấn cho giới quản lý để bảo đảm họ luôn phát ngôn đúng đắn, biết tôn trọng sự lựa chọn cách xưng hô của nhân viên (như một người là nữ nhưng chọn cách dùng đại từ trung tính). Tính chung các doanh nghiệp lớn nhất nước Mỹ đã cam kết hơn 50 tỉ đô la Mỹ để giải quyết bất bình đẳng chủng tộc trong năm 2021 sau vụ George Floyd.

Đích nhắm của ông Trump sau khi đắc cử ở lĩnh vực này không phải là doanh nghiệp Mỹ mà là các cơ quan liên bang cùng các chương trình đa dạng hóa của họ. Chẳng hạn, năm ngoái Bộ Ngoại giao Mỹ tuyển dụng đến 13 nhân sự chuyên trách một văn phòng đa dạng hóa; Bộ này cũng dành ra một ngân sách 2,9 triệu đô la Mỹ để huấn luyện nội bộ về đa dạng hóa. Nay các bộ phận như thế bị xóa sổ, nhân sự bị sa thải, các hợp đồng với bên ngoài bị cắt giảm.

Thế nhưng doanh nghiệp Mỹ rất nhạy bén, tự mình cắt giảm các hoạt động DEI ngay từ lúc ông Trump đắc cử. Các tập đoàn lớn như Walmart, Amazon, Target hủy bỏ các chương trình đa dạng hóa, thậm chí cho người rà soát các văn bản nội bộ để xóa hẳn từ DEI và các cụm từ liên quan. Trước đó nhiều người phê phán chuỗi siêu thị Target đã ủng hộ DEI quá đáng như bán đồ tắm nữ nhưng thiết kế để dành cho người chuyển giới mặc.

Mark Zuckerberg lên podcast của Roe Rogan than phiền sự thiếu vắng “năng lực nam tính” trong môi trường làm việc. McDonald’s cho biết sẽ từ bỏ mục tiêu đa dạng hóa lực lượng nhân sự, đổi tên bộ phận đa dạng hóa thành bộ phận hòa hợp. Target cũng đổi khái niệm, “sự đa dạng của nhà cung cấp” đã lỗi thời, thay bằng “sự tham gia của nhà cung cấp”. Chuỗi bán lẻ nói họ muốn theo kịp môi trường bên ngoài đang thay đổi.

Điều khá cay đắng cho doanh nghiệp là trước đây họ phải chứng tỏ họ có tuân thủ các yêu cầu về DEI để được tham dự các gói thầu của Chính phủ Mỹ. Nay họ phải làm điều ngược lại, chứng minh đã từ bỏ các chính sách DEI, cụ thể là không có “bất kỳ chương trình nào cổ vũ cho DEI, vi phạm các chính sách cấm phân biệt đối xử của chính quyền liên bang”. Trước đây các chủ doanh nghiệp cứ nghĩ tham gia DEI là họ đang “làm công tác xã hội”, tham gia giải quyết các vấn đề của xã hội, nay họ đổ lỗi cho đám nhân viên trẻ lôi kéo theo phong trào. Chẳng hạn, Goldman Sachs từ bỏ yêu cầu hội đồng quản trị phải có nữ và người từ các nhóm thiểu số, một mục tiêu trước đây họ thường quảng bá.

Đáng ngạc nhiên là sự chuyển hướng của chính quyền Mỹ từ chỗ ca tụng đến loại bỏ chính sách DEI lại được ngay chính nhiều người theo phe Dân chủ đồng tình, theo tường thuật của báo New York Times. Faiz Shakir, cựu quản lý chiến dịch tranh cử tổng thống của Thượng nghị sĩ Bernie Sanders, cho rằng các chương trình DEI thường gây chia rẽ ngay trong tầng lớp lao động và “giảm nhẹ sự đối đầu với quyền lực doanh nghiệp” của giới lao động.

Nhiều người theo cánh tả thừa nhận các chương trình huấn luyện tốn kém để giúp tránh phân biệt chủng tộc và tránh thiên kiến thường không có hiệu quả, bị rơi vào lãng quên chỉ một thời gian sau huấn luyện. Thậm chí một số người còn cho rằng DEI chỉ là công cụ của doanh nghiệp để đối phó với công nhân, vô hiệu hóa các áp lực từ phía công đoàn.

Vấn đề là hiện nay doanh nghiệp Mỹ không biết phải làm như thế nào để tuân thủ quy định của ông Trump khi cấm các chương trình “DEI bất hợp pháp”. Năm 2023, Tòa án Tối cao Mỹ ra phán quyết cấm chính sách ưu tiên tuyển sinh trong các trường đại học là một tiền lệ để họ tham khảo.

Vì thế các chương trình nhận người tập sự, chương trình bảo trợ nay không còn quảng bá là ưu tiên cho một số người nào đó như người da màu hay phụ nữ. Nói cách khác, cách đây vài năm, doanh nghiệp Mỹ phải “ăn nói phải đạo” theo một cách thì nay họ lại chọn cách nói khác, cũng để “phải đạo” nhưng theo cách ngược lại.

Nguyễn Vũ