Doanh nghiệp nhà nước phải khẳng định vai trò dẫn dắt

Báo cáo tình hình tài chính và kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh năm 2024 cho thấy, lợi nhuận trước thuế đạt 256 nghìn tỷ đồng, tăng 18% so với năm 2023. Tỷ suất lợi nhuận trước thuế/vốn chủ sở hữu bình quân chung là 13%, tỷ suất lợi nhuận trước thuế/tổng tài sản bình quân chung là 6%. Riêng trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng doanh thu hợp nhất của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước ước đạt 1.070 nghìn tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế là 82,1 nghìn tỷ đồng, nộp ngân sách nhà nước đạt 102,7 nghìn tỷ đồng.

Các doanh nghiệp nhà nước tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng, hạ tầng, viễn thông, logistics, an ninh - quốc phòng. Tuy nhiên, tại Diễn đàn Kinh tế doanh nghiệp nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt diễn ra mới đây, đại diện Cục Phát triển doanh nghiệp nhà nước đã thẳng thắn rằng, bên cạnh những thành tựu đạt được, doanh nghiệp nhà nước đang đối mặt với nhiều thách thức. Cụ thể, vai trò dẫn dắt, tạo động lực cho doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế.

Chỉ có một số tập đoàn, tổng công ty lớn hoạt động trong những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế như công nghệ lõi, công nghệ số, các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Hầu hết các doanh nghiệp nhà nước còn lại hoạt động trong ngành, lĩnh vực then chốt, thiết yếu đều vận hành theo phương thức khép kín, thực hiện gần như toàn bộ các khâu của quá trình sản xuất, kinh doanh để tạo thành chuỗi sản xuất khép kín nội bộ, chưa tạo nhiều điều kiện để doanh nghiệp khác tham gia vào chuỗi sản xuất, tiêu thụ.

Đặc biệt, nguồn lực về vốn, tài sản chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro. Tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh còn hạn chế. Hoạt động đầu tư chủ yếu vẫn mang tính đơn lẻ, chưa có sự phối hợp, liên kết, tận dụng thế mạnh trong các lĩnh vực, chưa tham gia sâu, rộng hội nhập kinh tế quốc tế, chưa chủ động tiên phong trong việc hình thành chuỗi giá trị trong nước và quốc tế.

Thực tế, những tồn tại, hạn chế này đã được chỉ ra từ lâu và nhiều lần nhưng việc khắc phục vẫn chưa đạt kết quả như mong muốn. Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức, năng lực, tư duy trong chỉ đạo, tổ chức thực hiện cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động còn hạn chế. Chính sách, pháp luật chưa kịp thời, thiếu đồng bộ, chưa sát với thực tiễn và xu thế phát triển, chưa tạo sự chủ động cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước.

Việc phân cấp, phân quyền chưa thực sự mạnh mẽ, chưa rõ trách nhiệm, còn nhiều vướng mắc, nhiều thủ tục không cần thiết. Tính chủ động của một số doanh nghiệp trong ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực quản trị còn yếu. Chính sách và công tác tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, bổ nhiệm cán bộ quản lý, quản trị doanh nghiệp thiếu thống nhất và nhiều bất cập…

Để khắc phục tình trạng này, đã có nhiều giải pháp được đưa ra, trong đó quan trọng nhất là việc Quốc hội đã thông qua Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Tuy nhiên, đây mới chỉ là điều kiện cần, điều kiện đủ là doanh nghiệp phải khắc phục triệt để những tồn tại, hạn chế đã được chỉ ra. Trong đó, vấn đề cốt lõi nhất là thay đổi tư duy quản lý từ quản lý chặt để không sai sang quản lý hiệu quả để tạo giá trị. Có như vậy, doanh nghiệp nhà nước mới khẳng định được vai trò, sứ mệnh của mình.

Ninh Hà