Doanh nghiệp và nông dân cùng khó khăn vì trái cây rớt giá

Ảnh minh họa: TB.

Khảo sát trên các sàn thu mua nông sản trực tuyến khu vực miền Bắc cho thấy, mít Thái loại dưới 9 kg chỉ còn 1.000 đồng/kg, loại trên 9 kg cao hơn chút cũng chỉ 3.000 đồng/kg. Giá xoài, ổi xuống chỉ còn 1.000 - 2.000 đồng/kg. Giá tại các khu vực miền Nam thấp hơn so với miền Bắc. Giá ổi tại một số tỉnh phía Nam chỉ được chào mua với giá 500 - 1.000 đồng/kg.

Ông Nguyễn Văn Thắng, chủ một vườn ổi tại Hòa Bình, ngậm ngùi: “Tôi có hơn 10.000 m² trồng ổi. Thương lái mua cả vườn chỉ trả 1.000 đồng/kg. Mua có chọn lọc thì được 1.500 đồng/kg. Nếu bán theo giá đó tôi sẽ lỗ nặng. Công chăm sóc, chi phí phân bón, nhân công coi như đổ sông đổ biển.”

Tình cảnh tương tự cũng diễn ra với các nhà vườn trồng mít. Giá mít Thái, mít ruột đỏ chỉ còn 1.000 đồng/kg - 3.000 đồng/kg nhưng cũng chật vật không tiêu thụ nổi. “Chi phí vận chuyển tốn kém, mua về không có đầu ra hoặc không có lời nên vườn của tôi ở xa, không thuận lợi về giao thông bị nhiều thương lái từ chối thu mua”, bà Vũ Thị Mận, chủ vườn Mít tại Sơn La cho biết.

Theo bà Lê Thị Lanh, một đơn vị thu mua trái cây tại Bắc Giang, giá trái cây đã chạm đáy do vào chính vụ, nguồn cung dồi dào nhưng thị trường tiêu thụ lại chậm cả trong nước lẫn xuất khẩu. Các kho lạnh cũng đã quá tải, không thể găm hàng lâu nên không thể thu mua chứ nói gì đến việc thu mua giá cao.”

Nhiều nhà vườn tiếc công, tiếc của, tìm cách thu hồi vốn bằng cách tự tìm đầu ra, lên mạng chào bán sỉ, khách mua từ 1 tạ trở lên được bao phí vận chuyển, hàng hư hỏng sẽ được đổi, cấn trừ với mức giá bán trực tiếp từ khoảng 5.000 - 6.000 đồng/kg đối với các mặt hàng trái cây như ổi, mít, xoài. Tuy nhiên cũng rất khó tiêu thụ.

Nhiều nhà vườn chủ động lên mạng tìm mối bán trực tiếp để thu hồi vốn nhưng giá bán cũng chỉ được 5.000 - 6.000 đồng/kg bao chi phí vận chuyển. Ảnh: TB.

Tưởng rằng khi giá rớt, doanh nghiệp sẽ được lợi vì nguyên liệu rẻ. Nhưng thực tế, nhiều doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu trái cây cũng đang khốn đốn vì thị trường “đóng băng”, chi phí đầu vào tăng và đơn hàng xuất khẩu bị siết chặt yêu cầu.

Bà Lê Thị Hà, giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu trái cây tại Lạng Sơn, chia sẻ: “Đã gần hết quý II nhưng doanh thu công ty mới đạt 36% so với kế hoạch năm. Dù giá thu mua giảm mạnh, nhưng chi phí sản xuất như điện, nước, nhân công, logistics đều tăng. Nhiều đơn hàng xuất khẩu bị trả lại do không đáp ứng tiêu chuẩn kiểm dịch thực vật.”

Tại Lào Cai, ông Phạm Tiến Mạnh, giám đốc cơ sở chế biến hoa quả sấy, cũng rơi vào cảnh tương tự. “Năm nay hàng giảm giá, bà con gặp khó nhưng chúng tôi cũng không dám mua nhiều vì tồn kho chưa bán được. Nhiều sản phẩm không đạt chuẩn xuất khẩu nên chỉ có thể tiêu thụ nội địa với biên lợi nhuận rất thấp.”

Theo nhiều chuyên gia, gốc rễ của tình trạng giá rớt, thị trường rối loạn chính là việc sản xuất nông nghiệp không theo quy hoạch, không tuân thủ tiêu chuẩn, mạnh ai nấy làm.

Ông Vũ Đức Bình, chuyên gia quy hoạch vùng trồng tổ chức NGO, nhận định: “Người dân vẫn trồng cây theo phong trào. Hễ thấy loại trái cây nào lên giá là đổ xô trồng, không theo định hướng vùng trồng hay khảo sát thị trường. Cung tăng ồ ạt, đầu ra chưa kịp mở, hậu quả là rớt giá, tồn kho, doanh nghiệp cũng không dám thu mua. Đây là chuyện hầu như năm nào cũng có nhưng không hiểu sao vẫn chưa rút kinh nghiệm. Trái cây rớt giá không còn là chuyện riêng của người nông dân. Doanh nghiệp - những mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị nông sản - cũng đang “thở oxy”. Không thể phát triển nông nghiệp bền vững nếu chỉ trông chờ vào tự phát, may rủi và mùa vụ”.

Theo ông Vũ Đức Bình: “Một số nước nhập khẩu chính như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản đang siết chặt quy trình kiểm dịch thực vật, yêu cầu chứng nhận vùng trồng, đóng gói… nhưng nhiều vùng sản xuất ở Việt Nam chưa đáp ứng được. Nông sản xuất khẩu vì thế bị trì trệ, ảnh hưởng cả người trồng lẫn doanh nghiệp. Giải pháp căn cơ nhất là tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng quy hoạch vùng trồng và xây dựng chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ. Việc xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, có quy hoạch, có liên kết, có thị trường rõ ràng và có cơ chế hỗ trợ thực chất là yêu cầu cấp thiết”.

“Tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, thiếu liên kết với doanh nghiệp thu mua khiến chuỗi giá trị bị đứt gãy vẫn liên tục xảy ra. Người dân chủ yếu bán qua thương lái, không có hợp đồng bao tiêu, không được hướng dẫn kỹ thuật chuẩn quốc tế. Hệ quả là chất lượng trái cây không đồng đều, nhiều lô hàng bị từ chối xuất khẩu vì không đạt yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Để hạn chế tình trạng này, nông sản trong nước cần nghiêm túc tuân thủ quy định về chất lượng, xây dựng thương hiệu, giảm phụ thuộc vào thị trường truyền thống, đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường tiềm năng như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Đông…

Người nông dân nâng cao trình độ sản xuất, cơ quan chức năng hỗ trợ bằng cách xây dựng hệ thống cảnh báo thị trường sớm để người trồng có kế hoạch điều chỉnh. Khi người nông dân được bảo vệ bằng kiến thức và liên kết lúc đó nỗi lo trái cây rớt giá mới sẽ dần được tháo gỡ". Ông Nguyễn Thành Quảng, Trung tâm hỗ trợ phát triển kinh tế Hợp tác xã khu vực Tây Bắc khuyến nghị.

Thông tin từ Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruite), tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả trong tháng 5/2025 chỉ đạt 496,5 triệu USD, giảm tới 35,5% so với cùng kỳ năm 2024. Hầu hết các mặt hàng như mít, xoài, nhãn, ổi đều sụt giảm mạnh.

Thanh Bình