Độc đáo hoa văn trên trang phục người Mông

Bà Sùng Thị Máy, 75 tuổi, là một trong số ít người còn thành thạo kỹ thuật vẽ sáp ong - công đoạn quan trọng để tạo nên hoa văn trên vải lanh.

Bà Sùng Thị Máy đã có hơn 40 năm làm nghề vẽ sáp ong.

Hơn 40 năm gắn bó với nghề, bà đã đưa những hình ảnh thân thuộc của núi rừng vào từng nét vẽ, như con ốc, con cua, cây lúa, ruộng bậc thang, bông hoa, con chim, con bướm…

Từ đôi bàn tay thuần thục, khéo léo của bà, những họa tiết ấy không chỉ trở nên đẹp mắt mà còn mang ý nghĩa biểu tượng, phản ánh thế giới quan và đời sống tâm linh vô cùng phong phú của người Mông.

Nhìn bà Máy ngồi trên thềm, tay cầm bút sáp, ánh mắt chăm chú vào từng nét vẽ trên tấm vải lanh trắng, tôi như thấy cả dòng chảy văn hóa đang hiện hữu. Từ những họa tiết được người xưa truyền dạy, đòi hỏi sự sáng tạo của người vẽ khi thể hiện cảm nhận riêng của mình trên tấm vải.

Để mỗi tấm vải không chỉ đơn giản là được lấp đầy bằng những nét vẽ, mà nhìn vào đó người ta như thấy được câu chuyện đời sống của người Mông được kể bằng những hoa văn tinh tế.

Những hoa văn mang ý nghĩa biểu tượng, phản ánh thế giới quan và đời sống tâm linh vô cùng phong phú của người Mông ở Tả Van.

Cũng theo bà Máy, vẽ xong còn phải dành nhiều thời gian để thêu thổ cẩm và phải mất cả tháng mới hoàn thiện xong bộ trang phục truyền thống. Trang phục truyền thống của người Mông không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn thể hiện rõ nét sự khác biệt giới tính qua kiểu dáng, màu sắc và hoa văn.

Phụ nữ Mông ở Tả Van thường mặc áo có tà dài, tay hẹp, cổ khoét sâu, kết hợp với quần đen. Phần tay áo được thêu thổ cẩm bắt mắt. Phần hông được cuốn thắt eo bằng một dải vải có thêu thổ cẩm phía lưng.

Những họa tiết trên áo của phụ nữ thường là hình hoa lá, chim muông, côn trùng, được vẽ bằng sáp ong rồi nhuộm chàm và thêu chỉ màu, tạo nên vẻ đẹp mềm mại, nữ tính nhưng không kém phần mạnh mẽ.

Hoa văn trên trang phục truyền thống của phụ nữ Mông ở Tả Van.

“Người phụ nữ Mông thường cúi người cặm cụi làm việc dù trên nương hay ở nhà. Miếng vải có vẽ hoa văn bằng sáp ong và thêu thổ cẩm được may trên phần lưng vai của người phụ nữ Mông chính là để giúp mọi người có thể dễ dàng nhận ra từ phía sau và phân biệt được nam hay nữ” - bà Máy cho biết thêm.

Ngược lại, trang phục của đàn ông Mông ở Tả Van lại thiên về sự giản dị và tính thực dụng. Họ mặc áo chàm dài tay, cổ đứng, cúc lệch vai. Phần thân áo không thêu hoa văn cầu kỳ, nhưng phần cổ áo sẽ được may thêm tấm vải thổ cẩm phía sau. Quần thường là loại ống đứng, màu tối, thuận tiện cho việc lao động sản xuất. Tuy không rực rỡ như trang phục nữ giới, nhưng bộ đồ của nam giới vẫn toát lên vẻ khỏe khoắn, đĩnh đạc, phản ánh vai trò trụ cột trong gia đình và cộng đồng.

Sự khác biệt ấy không chỉ là yếu tố thẩm mỹ mà còn là cách người Mông thể hiện vai trò xã hội, quan niệm về giới tính và vẻ đẹp truyền thống qua từng đường kim mũi chỉ. Chính điều đó đã làm nên sự phong phú, đa dạng và độc đáo trong văn hóa trang phục của dân tộc Mông ở Tả Van.

Nhiều phụ nữ Mông ở Tả Van tham gia trình diễn các công đoạn làm nên bộ trang phục truyền thống tại Khu du lịch Cát Cát.

Cách gần 5 năm, bà Máy cùng một số phụ nữ người Mông ở Tả Van được mời về thực hành và trình diễn lại toàn bộ quy trình làm bộ trang phục truyền thống dân tộc tại Khu du lịch Cát Cát. Từ se lanh, dệt vải, nhuộm chàm, vẽ sáp ong đến may trang phục… Mỗi người phụ trách một công đoạn, tạo nên không gian trải nghiệm sống động cho du khách.

Bà Sùng Thị Phính, 54 tuổi, thôn Cát Cát, xã Tả Van được giao phụ trách công đoạn se lanh. Nhìn cách bà Phính kết hợp nhịp nhàng, nhuần nhuyễn tay chân khi điều khiển những sợi lanh cuốn vào suốt có thể thấy được sự lành nghề của bà.

Theo ông Nguyễn Trung Kiên - Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV Du lịch Cát Cát, việc mời các nghệ nhân dân tộc Mông tham gia trình diễn nghề truyền thống không chỉ nhằm tạo điểm nhấn cho khu du lịch, mà còn là cách để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa bản địa.

Trang phục truyền thống của người Mông ở Tả Van là tác phẩm nghệ thuật, là bản sắc văn hóa, là niềm tự hào dân tộc. Những hoa văn được vẽ bằng sáp ong, sau khi nhuộm chàm, sẽ hiện lên rõ nét, tạo nên sự tương phản đầy cuốn hút. Mỗi họa tiết đều mang ý nghĩa riêng, gắn liền với thiên nhiên, đời sống của người Mông.

Không gian văn hóa đậm đà văn hóa truyền thống khác của người Mông ở Tả Van là điểm đến thu hút nhiều du khách.

Giữa nhịp sống hiện đại, việc gìn giữ và phát huy nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục truyền thống của người Mông ở Tả Van không chỉ là bảo tồn một nghề thủ công, mà còn là giữ gìn hồn văn hóa dân tộc.

Hoàng Thương