Độc đáo lễ cúng máng nước của người Xơ Đăng

>> Xem video:

Trong khuôn khổ của Tuần Di sản văn hóa Quảng Ngãi năm 2025, hàng trăm người dân, du khách và các em học sinh đã được hòa mình vào một lễ cúng đặc biệt của đồng bào dân tộc thiểu số. Đó là lễ cúng máng nước của người Xơ Đăng ở thôn Đăk Rô Gia, xã Kon Đào. Lễ cúng được tái hiện tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh, vào sáng 27/12.

LỄ CÚNG ĐỘC ĐÁO

Lễ cúng máng nước là nghi lễ có ý nghĩa quan trọng của người Xơ Đăng, có sự kết nối giữa con người và thiên nhiên. Trước đây, nguồn nước tự nhiên chảy từ các khe núi là nguồn sử dụng chính của người Xơ Đăng trong nấu ăn, sinh hoạt hằng ngày. Với niềm tin vạn vật hữu linh, họ tổ chức lễ cúng để cầu mong có nguồn nước dồi dào, mùa màng bội thu và dân làng luôn bình an.

Già làng A Siếc chuẩn bị cho lễ cúng máng nước.

Già làng A Siếc, một người am hiểu về lễ cúng này cho biết, nghi lễ cúng máng nước diễn ra vào dịp tháng 3 hoặc tháng 11, trước khi tổ chức lễ mừng lúa mới.

Lễ cúng có các nghi thức chính như thông báo với thần linh trước khi lên nguồn nước để cúng thần linh; tổ chức cúng tại nguồn nước; cúng tạ ở máng nước của làng và cúng tại gia đình.

Cụ thể, trước khi tiến hành nghi lễ cúng máng nước, già làng sẽ phân công cho các thành viên trong làng dọn dẹp, gia cố máng nước tại làng và trên đầu nguồn. Trường hợp máng nước bị hỏng, thanh niên trong làng bắc một máng nước mới để thay thế.

Trong lễ cúng máng nước, dúi là con vật hiến tế không thể thiếu. Vì thế, nếu không có con dúi thì không thể làm lễ cúng.

Trong lễ cúng máng nước, dúi là con vật hiến tế không thể thiếu. Vì thế, nếu không có con dúi thì không thể thực hiện lễ cúng.

Ngày lễ cúng chính thức diễn ra, dân làng tập trung tại máng nước của làng, làm lễ cùng già làng. Trước tiên, già làng cúng báo, xin thần linh cho nghi lễ diễn ra suôn sẻ. Già làng vẩy nước thiêng nhằm rửa sạch mọi điều không may mắn cho dân làng. Sau khi cúng báo thần linh, già làng dẫn đầu, cùng người dân đi lên nguồn nước làm lễ.

“Hỡi giàng, hỡi thần nước và các vị thần linh, hôm nay dân làng ta đã có nước. Thần nước đã ban cho làng ta nguồn nước sạch và trong mát, cầu xin giàng và thần nước phù hộ cho dân làng luôn khỏe mạnh và may mắn; nguồn nước sẽ không bao giờ khô cạn”, già làng A Siếc đã khấn như vậy.

Già làng thực hiện nghi lễ cúng máng nước trên đầu nguồn.

Trước sự chứng kiến của dân làng, con vật hiến tế được đưa quanh nguồn nước. Người phụ lễ đi đầu, mang theo con vật hiến tế, theo sau là chủ lễ cầm nước thiêng vẩy ra xung quanh. Một thành viên trong làng cầm một loại cây có lá dài, vừa đi vừa làm động tác quét xung quanh. Đoàn người cùng khẩn cầu thần linh cho nước không cạn, mong những điều may mắn sẽ đến với dân làng. Kết thúc nghi thức, vật hiến được dâng lên thần linh.

“Người Xơ Đăng tin rằng, việc hiến huyết dúi là lòng thành dâng lên thần linh. Sau nghi thức này, chủ lễ và già làng hỏi ý kiến thần linh bằng cách tung hai thanh tre trước nguồn nước. Một thanh xấp, một thanh ngửa là dấu hiệu thần linh đã nhận lời khẩn cầu của dân làng. Mọi người vui mừng trở về làng, tiếp tục các nghi lễ", già làng A Siếc chia sẻ.

Phụ nữ trong làng hứng nước đầu tiên sau lễ cúng, mang về làm lễ, cầu mong sức khỏe và mọi điều tốt đẹp cho gia đình và dân làng.

Tại máng nước trong làng, chủ lễ dâng gà, dựng nêu và cầu xin thần linh bảo vệ buôn làng. Vật hiến được đưa quanh máng nước lần thứ 2. Sau đó, phụ nữ trong làng hứng giọt nước đầu tiên mang về làm lễ, cầu mong sức khỏe và điều lành cho gia đình, dân làng. Sau đó, mọi người cùng làm nghi thức ăn phép cơm, thịt của con vật hiến tại nhà, cầu khấn thần linh. Chủ hộ luôn là người ăn phép đầu tiên.

TÔN VINH GIÁ TRỊ CỦA NƯỚC

Sau phần lễ là phần hội, dân làng cùng nhau đánh chiêng, múa hát, uống rượu cần ăn mừng và tham gia các trò chơi dân gian. Tiếng chiêng vang lên, kết nối mọi người với các vị thần linh. Ngày hôm sau, các gia đình tổ chức ăn mừng nước mới, dùng nước mới để nấu cơm, đổ vào ghè rượu, chúc nhau sức khỏe và cầu xin may mắn.

Phần hội của lễ cúng máng nước.

Không chỉ đơn thuần là tín ngưỡng, lễ cúng còn kết nối người dân trong làng với nhau, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của nước trong đời sống hàng ngày. Từ đó, biết gìn giữ và bảo vệ nguồn nước, bảo vệ hệ sinh thái nơi núi rừng.

“Hòa mình vào phần lễ và phần hội, tôi không chỉ cảm nhận được sự thiêng liêng của lễ cúng, mà còn thấy được sự kết nối chặt chẽ giữa con người và thiên nhiên. Người Xơ Đăng tôn vinh nguồn nước, điều này khiến tôi càng nhận ra tầm quan trọng của việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường. Những nghi thức tưởng chừng đơn giản nhưng đầy ý nghĩa, giúp tôi hiểu sâu hơn về văn hóa và tín ngưỡng của đồng bào Xơ Đăng, cũng như vai trò của cộng đồng trong việc bảo vệ môi trường sống”, bà Huỳnh Thị Hoa Mai (58 tuổi), ở phường Cẩm Thành bày tỏ.

Người dân và du khách cùng thưởng thức rượu cần tại lễ cúng máng nước.

Lễ cúng máng nước là hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng mang nhiều ý nghĩa tích cực trong đời sống tâm linh của người Xơ Đăng. Việc tái hiện lại lễ cúng máng nước tại “Tuần Di sản văn hóa Quảng Ngãi năm 2025”, giúp người Xơ Đăng có cơ hội giới thiệu một lễ cúng đặc sắc của dân tộc mình đến các dân tộc anh em trên địa bàn tỉnh.

Thực hiện: THIÊN HẬU - THANH NHÀN