Độc đáo nhà 'cao cẳng' ở vùng cực Nam Tổ quốc

Có dịp về vùng cực Nam Tổ quốc chạy dọc theo tuyến Quốc lộ 1 hướng từ huyện Năm Căn về Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau, chúng ta dễ dàng bắt gặp hình ảnh những ngôi nhà "cao cẳng".

Độc đáo những ngôi nhà “cao cẳng” ở vùng cực Nam Tổ quốc.

Theo người dân địa phương, huyện Năm Căn và Ngọc Hiển đa phần được bao quanh bởi các cửa sông, cửa biển lớn… nên mực nước thường chênh lệch rất lớn khi thủy triều lên, xuống. Để bảo vệ tài sản và tính mạng của con người trước tác động tiêu cực của thiên nhiên, người dân nơi đây sáng tạo nên kiểu nhà "cao cẳng" nhằm thích ứng và thuận theo tự nhiên để tồn tại.

Những ngôi nhà "cao cẳng" rất phổ biến ở các huyện Ngọc Hiển, Năm Căn, Đầm Dơi của tỉnh Cà Mau.

Anh Tô Trí Dũng, ngụ xã Tân Ân, huyện Ngọc Hiển chia sẻ: Vùng đất ở huyện Ngọc Hiển rất thấp và người dân có tập quán sinh sống ven sông rạch nên thủy triều thường xuyên lên xuống. Do đó, bà con thường tận dụng cây lá địa phương để cất nhà ở, tập quán này đã có từ xa xưa và duy trì đến ngày nay. “Trước đây, nhà "cao cẳng" chủ yếu được xây dựng tạm bợ bằng cây lá địa phương. Ngày nay, đời sống phát triển nên những ngôi nhà "cao cẳng" tạm bợ được thay thế bằng những ngôi nhà bê tông, cốt thép bề thế. Tùy vào điều kiện, hoàn cảnh của từng hộ gia đình nên nhà cao cẳng cũng được xây cất cải tiến và kiên cố hơn”, anh Dũng nói.

Nét đặc trưng của nhà "cao cẳng" là nhà có trụ đỡ được xây dựng cách mặt đất một khoảng không nhất định so với phần nền.

Nét đặc trưng của nhà "cao cẳng" là nhà có trụ đỡ được xây dựng cách mặt đất một khoảng không nhất định so với phần nền. Mỗi khi bước lên sàn nhà là có luồng gió mát từ dưới sàn nhà thổi lên mát rượi. “Ngày xưa, bà con dùng cây được để dựng sàn, cất nhà rồi lợp bằng lá dừa nước mát mẽ vô cùng. Hồi đó, điều kiện kinh tế của người dân còn khó khăn chứ đâu được như bây giờ mày xây nhà kiên cố. Ở vùng đất này, nếu làm nhà kiên cố thì chi phí rất cao vì phải đổ móng kiên cố mới xây được”, anh Nguyễn Văn Quốc người dân ở xã Tân Ân chia sẻ thêm.

Tùy vào điều kiện, hoàn cảnh của từng hộ gia đình nên nhà cao cẳng cũng được xây cất cải tiến và kiên cố hơn.

Để bảo vệ tài sản và tính mạng của con người trước tác động tiêu cực của thiên nhiên, người dân nơi đây sáng tạo nên kiểu nhà "cao cẳng" nhằm thích ứng và thuận theo tự nhiên để tồn tại.

Những ngôi nhà “cao cẳng” ở “Xóm Mũi”, xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển

Nhiều du khách khi đến với Cà Mau không khỏi trầm trồ trước lối kiến trúc nhà "cao cẳng" và chọn nơi đây làm điểm check in lý tưởng cùng người thân và bạn bè. Khi được hỏi về nguồn gốc của lối kiến trúc độc đáo này, nhiều lão nông trong vùng cho hay họ chẳng nhớ nó có từ bao giờ nhưng tất cả đều khẳng định lối kiến trúc độc đáo này được các tiền nhân để lại và lưu giữ cho đến hôm nay.

Hình ảnh ngôi nhà cao lêu nghêu gắn liền với tán rừng đước, rừng mắm rất lạ mắt với những người khách phương xa.

Với người dân địa phương, từ lâu nhà “cao cẳng” đã trở thành “đặc sản” là nét văn hóa đặc trưng riêng ở vùng đất bãi bồi mũi Cà Mau.

Đi dọc các triền sông, bìa rừng ở các địa phương ven biển của huyện Năm Căn, Ngọc Hiển, ta dễ dàng bắt gặp hình ảnh những căn nhà “cao cẳng” khẳng khiu mọc lên san sát nhau. “Xây nhà "cao cẳng" được cái tiết kiệm được khoản tiền san lấp mặt bằng. Bên cạnh đó, còn có thể tận dụng khoảng không của nhà để làm nơi sinh hoạt thường ngày như: mắc võng, nơi tiếp khách, ăn uống, sân chơi cho con cháu trong gia đình. Về Ngọc Hiển mà không biết đến nhà “cao cẳng” thì rất uổng phí chuyến đi”, anh Võ Ngọc Hiển, người dân địa phương chia sẻ với chúng tôi như vậy.

Nhà được xây dựng để tránh những con nước thủy triều lên.

Ông Huỳnh Thanh Đảm, Chủ tịch UBND thị trấn Rạch Gốc, huyện Ngọc Hiển thông tin: “Ngày xưa trên địa bàn có rất nhiều nhà “cao cẳng” nhưng giờ chỉ còn khoảng 40%. Tôi không rõ nguồn gốc của những căn nhà đó có từ khi nào, do ai xây dựng đầu tiên, chỉ biết rằng vùng này có địa chất yếu, triều cường dâng cao. Do chủ yếu là đất rừng, người dân có tập quán sống ven sông rạch nên từ đó bà con sử dụng cây gỗ địa phương để dựng cất nhà làm ăn, sinh sống. Hiện nay, đời sống của người dân từng bước được nâng cao nên những ngôi nhà nhà cao cẳng đã được người dân cải tiến, xây dựng kiên cố, khang trang”.

Nhà "cao cẳng" rất phù hợp với vùng đất có nền đất yếu và chịu tác động nước biển dâng như Cà Mau.

Nói về nét văn hóa người dân xây dựng nhà sàn ở địa phương, ông Lê Chí Thắng, Trưởng phòng VH-TT huyện Ngọc Hiển cho hay, nguồn gốc nhà sàn hay nhà cao cẳng đã có ở địa phương vào những năm 70 của thế kỷ XX. Thời điểm đó, nhà sàn trên địa bàn huyện Ngọc Hiển chiếm hơn 90%. Chất liệu để xây dựng nhà này chủ yếu là cây lá địa phương (chủ yếu là cây đước), vách nhà và mái nhà đều sử dụng lá dừa nước. Đặc biệt loại nhà này là người dân không làm cửa.

Nhà "cao cẳng" cũng giúp tiết kiệm chi phí cho phần móng và ngôi nhà cũng bền hơn do không tiếp xúc gần nước mặn, phèn.

“Ngày xưa, đường sá không phát triển như bây giờ, lộ giao thông không có, người dân rất đoàn kết nên gần như không có tình trạng trộm cắp tài sản xảy ra nên bà con cất nhà rất ít ai làm cửa. Huyện Ngọc Hiển là vùng đất ngập mặn, thủy triều thường xuyên lên xuống gây ngập nên người dân đã xây dựng nhà cao cẳng chủ yếu để chống ngập. Hồi đó, làm gì có điều kiện để xây nhà kiên cố như bây giờ, ít lắm nên người dân tận dụng cây gỗ có sẵn cất nhà sàn để chống triều cường và thú dữ. Nét văn hóa đó được duy trì đến ngày nay”, ông Thắng nói.

Những ngôi nhà “cao cẳng” là nét văn hóa đặc trưng ở vùng đất ngập mặn huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau.

Theo Trưởng phòng VH-TT huyện Ngọc Hiển, “Giờ xã hội phát triển, hạ tầng giao thông được kết nối nên nếu xây dựng nhà không cửa nữa thì vấn đề về an ninh trật tự không được đảm bảo. Theo Đề án của Ban thường vụ Huyện ủy Ngọc Hiển về phát triển sản phẩm du lịch trên địa bàn có đưa chỉ tiêu vận động phục dựng lại 3 căn nhà không cửa để phục vụ khách du lịch đến tham quan”, ông Thắng nói.

Đồng thời, ông cho biết thêm, khi khách đến đây tham quan, sẽ có hướng dẫn viên thuyết minh về truyền thống, nét đặc trưng của ngôi nhà này. “Hồi xưa vùng Đất Mũi này xe bà con đậu bên ngoài chứ đâu ai đem vô nhà mà có trộm cắp gì đâu. Hồi trước đa số vùng này toàn dân địa phương nên tình hình an ninh trật tự rất đảm bảo, người dân không có tính tham lam mà chỉ đoàn kết làm ăn nên tình trạng trộm cắp tài sản gần như là không có”, ông Thắng cho hay.

Nhà “cao cẳng” được lựa chọn là phương án để xây dựng cơ quan, nơi làm việc.

Giờ đây, những ngôi nhà "cao cẳng" không chỉ xuất hiện ở các khu vực ven sông mà còn mọc lên nhiều ở những vùng trung tâm, giao thông phát triển. Lối kiến trúc độc lạ này còn được nhiều cơ quan chọn làm phương án để xây dựng trụ sở cơ quan, nơi làm việc.

Nguyên Du