Độc đáo trò chơi tu lu của đồng bào dân tộc Mông ở huyện Mai Châu

Môn tu lu - trò chơi hấp dẫn của người Mông đòi hỏi sự khéo léo, tinh nhanh, phán đoán tốt.

Con tu lu đã gắn liền với tuổi thơ mỗi người dân tộc Mông. Khi 5 - 6 tuổi, những đứa trẻ Mông đã được bố mẹ, ông bà làm cho tu lu để chơi cùng bạn bè. Trò chơi tu lu đòi hỏi người chơi phải có thể lực tốt và phải có sự khéo léo, phán đoán chính xác. Do khi chơi tu lu thường va đập mạnh nên người chơi thường chọn những loại gỗ cứng, dẻo như: Nghiến, đinh, sến... để làm tu lu. Sau khi chọn được gỗ sẽ đẽo gọt tạo thành hình dạng con quay có hai đầu, đầu nhọn đóng một chiếc đinh cứng làm điểm quay, đầu còn lại được gọt bằng làm điểm đánh của những người chơi khác. Con tu lu được đẽo gọt to, nhỏ khác nhau để phù hợp với thể lực của từng người chơi, trung bình nặng từ 300g - 500g. Dây quay tu lu được se bằng sợi lanh, dài hơn 1m, nối với một đoạn gậy làm bằng cành cây cứng, hay cành trúc thẳng, nhỏ, cỡ bằng ngón tay cái, dài khoảng 40 - 60 cm. Sân chơi tu lu thường là một bãi đất rộng, mặt sân bằng phẳng, xung quanh rộng rãi, đảm bảo an toàn cho cuộc chơi và đủ rộng cho người xem đến cổ vũ.

Ông Mùa A Sía ở xóm Pà Cò lớn, xã Pà Cò năm nay ông 67 tuổi, là một người rất "sành” trong cách làm cũng như cách chơi của môn tu lu. Chia sẻ thêm với chúng tôi về tu lu, ông Sía cho biết: "Tu lu là một trò chơi dân gian của người Mông, đã qua nhiều thế hệ vẫn còn giữ được nguyên vẹn giá trị văn hóa của nó. Thường chúng tôi sẽ tổ chức chơi tu lu vào những ngày giáp Tết. Gần Tết, thanh niên trong bản ai cũng đều có cho mình 1 - 2 cái tu lu mới. Từ người già đến trẻ đều tụ tập tại một bãi đất rộng để chơi, không khí vui lắm. Qua những dịp như vậy nhiều thanh niên vẫn giữ gìn được nét đẹp của môn thể thao này. Tuy nhiên, để nó không bị mai một, tôi cũng thường xuyên tuyên truyền và dạy cho các cháu nhỏ cách để làm và chơi trò chơi này”.

Em Sùng A Nố, học sinh trường TH&THCS xã Pà Cò cho biết: Khi lên lớp, chúng em được các thầy, cô trong nhà trường tổ chức buổi ngoại khóa để tìm hiểu cách làm và cách chơi tu lu, em rất háo hức và phấn khởi vì là người con của dân tộc Mông, những buổi ngoại khóa thực sự rất ý nghĩa đối với chúng em, khi được tìm hiểu về nguồn gốc cũng như cách làm và được trải nghiệm các trò chơi dân gian của dân tộc mình”.

Chơi tu lu qua việc thả quay và đánh quay diễn ra qua 3 vòng. Vòng thứ nhất, thả quay cách vạch ném chừng 3m, tiếp vòng thứ hai thả quay cách vạch đến 6m, đến vòng thứ ba quay thả cách vạch ném đến 9m. Vòng ném thứ ba bao giờ cũng là vòng khó nhất bởi sự khéo léo và sức mạnh của người đàn ông Mông được chứng tỏ chính là ở vòng này. Vì vậy, để có thể chiến thắng đối thủ; người chơi cần khéo léo, phán đoán, ước lượng chính xác. Chơi tu lu là nét văn hóa riêng của đồng bào dân tộc Mông, qua đó góp phần gìn giữ, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. Ngày nay, đánh tu lu của đồng bào dân tộc Mông đã và đang trở thành trò chơi được nhiều người yêu thích, thu hút đông đảo các dân tộc khác đến xem và tìm hiểu. Song để gìn giữ và phát huy những giá trị mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc Mông, cần phải có sự quan tâm để trò chơi tu lu trở thành môn thể thao thi đấu trong các ngày hội văn hóa, góp phần xây dựng tình đoàn kết giữa các dân tộc và làm đa dạng, phong phú nền văn hóa các dân tộc anh em trên địa bàn huyện.

Thu Hường

(Trung tâm VH-TT&TT huyện Mai Châu)