Đổi mới toàn diện nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động trợ giúp pháp lý trong giai đoạn mới

Một buổi truyền thông TGPL tại thôn Na Nghịu, xã Yên Nhân.

Thống kê của Sở Tư pháp cho thấy, từ năm 2018 đến hết tháng 9/2025, Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh đã thực hiện 7.930 vụ việc TGPL, trong đó có 7.828 vụ việc tham gia tố tụng (chiếm 98,7%); 72 vụ việc tư vấn (chiếm 0,9%) và 30 vụ việc đại diện ngoài tố tụng (chiếm 0,4%). Hình thức thực hiện TGPL chủ yếu là tham gia tố tụng, trên 90% số vụ việc có trợ giúp viên pháp lý tham gia từ giai đoạn điều tra của vụ án hình sự, giai đoạn khởi kiện của vụ án dân sự, hành chính. Kết quả đánh giá chất lượng vụ việc TGPL cũng cho thấy, số vụ việc đạt chất lượng tốt ngày càng tăng (chiếm tỷ lệ trên 90%), góp phần hỗ trợ các cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết công việc một cách chính xác, khách quan, công bằng, đúng luật, đóng góp tích cực vào công tác cải cách tư pháp.

Bên cạnh đó, hoạt động truyền thông về TGPL được đẩy mạnh. Trung tâm TGPL đã phối hợp với các địa phương tổ chức 969 đợt truyền thông về TGPL, lắp đặt 613 bảng thông tin về TGPL; biên soạn 1.216 chuyên mục để phát trên hệ thống truyền thanh của các xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn. Biên soạn và in ấn 18.000 cuốn cẩm nang TGPL; 12.000 tờ thông tin TGPL và hàng trăm nghìn tờ gấp pháp luật các loại. Hàng năm, Trung tâm TGPL đều phối hợp với các cơ quan báo chí tuyên truyền về các hoạt động TGPL; duy trì đường dây nóng về TGPL hoặc thông qua các cơ quan khác để giới thiệu đối tượng TGPL đến với Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh và mạng lưới chi nhánh của trung tâm. Hoạt động truyền thông TGPL đã góp phần nâng cao nhận thức pháp luật của người dân, giúp họ có khả năng lựa chọn cách ứng xử phù hợp, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời hình thành ý thức tuân thủ pháp luật trong cộng đồng, từ đó góp phần quan trọng vào việc giữ gìn an ninh trật tự, bảo đảm an toàn xã hội tại địa phương.

Bên cạnh những kết quả đạt được, trong quá trình triển khai thi hành Luật TGPL năm 2017, công tác TGPL trên địa bàn tỉnh còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập cũng như những vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn, đòi hỏi phải được rà soát, sửa đổi để phù hợp hơn với bối cảnh mới. Trọng tâm như, việc tinh giản bộ máy tổ chức, biên chế là một khó khăn lớn cho hoạt động TGPL. Địa bàn rộng, giao thông đi lại khó khăn, trình độ dân trí thấp, việc tiếp cận các dịch vụ TGPL của người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số là một trở ngại lớn cả về mặt không gian lẫn thời gian. Chính sách đãi ngộ cho đội ngũ người làm công tác TGPL chưa thật sự tương xứng với tính chất đặc thù công việc, khiến việc thu hút nhân lực chất lượng cao gặp khó khăn. Các chi nhánh TGPL chưa có trụ sở làm việc độc lập, đang phải mượn/thuê địa điểm làm việc. Phạm vi người thuộc diện được TGPL tuy đã được mở rộng so với trước nhưng chưa bao quát hết các nhóm đối tượng “dễ bị tổn thương” trong xã hội, chưa toàn diện các diện người được TGPL để bảo đảm thống nhất với các luật chuyên ngành. Điều 7 Luật TGPL năm 2017 quy định 14 nhóm đối tượng thuộc diện được TGPL, song quy định này hiện nay chưa đề cập đến các diện người được TGPL theo quy định của Luật Phòng chống mua bán người 2024 và Luật Tư pháp người chưa thành niên 2024. Các nhóm đối tượng thuộc khoản 7 Điều 7 Luật TGPL năm 2017 quy định phải có khó khăn về tài chính, đây cũng là một thiệt thòi lớn cho các đối tượng này khi phải có giấy tờ chứng minh khó khăn về tài chính thì mới được TGPL miễn phí.

Về lĩnh vực TGPL, khoản 1 Điều 27 Luật TGPL năm 2017 quy định cứng “TGPL được thực hiện trong các lĩnh vực pháp luật, trừ lĩnh vực kinh doanh thương mại”. Tuy nhiên, xuất phát từ thực tế cho thấy, trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, nhiều người thuộc diện được TGPL (người nghèo, người khuyết tật, người dân tộc thiểu số...) có nhu cầu tư vấn và TGPL để đầu tư kinh doanh, giải quyết các tranh chấp, vướng mắc liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, vay vốn, hợp đồng hợp tác... để thoát nghèo, song không được TGPL vì không thuộc lĩnh vực. Đáng chú ý, Luật TGPL năm 2017 chưa quy định cụ thể trách nhiệm của UBND cấp xã trong công tác TGPL. Điều này chưa phù hợp với yêu cầu tăng cường vai trò, trách nhiệm, thẩm quyền của chính quyền cơ sở khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay.

Nhằm khắc phục một số hạn chế, bất cập của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và giải quyết các khó khăn, vướng mắc phát sinh trong thực tiễn, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật TGPL đang được khẩn trương hoàn thiện với nhiều đề xuất mang tính nền tảng. Trong đó tập trung vào sửa đổi, bổ sung những quy định để giải quyết những hạn chế, bất cập; đồng thời để thể chế hóa chủ trương của Đảng về việc phân cấp, phân quyền khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, bảo đảm việc triển khai nhiệm vụ được thông suốt, hiệu quả, kịp thời, cải cách tối đa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho người dân.

Bài và ảnh: Việt Hương