Đổi mới tư duy quy hoạch quốc gia nhằm kiến tạo các động lực phát triển

Nâng chuẩn tư vấn, mở rộng điều chỉnh và xác lập cơ chế phân xử khi có xung đột

Trong phiên thảo luận buổi sáng về Dự án Luật Quy hoạch (sửa đổi) và việc điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia, các đại biểu Quốc hội tập trung phân tích những yêu cầu mới để quy hoạch thực sự trở thành công cụ hoạch định phát triển hiệu quả, thay vì là điểm nghẽn trong triển khai. Điểm nhấn chung của các ý kiến là chất lượng tư vấn lập quy hoạch cần được nâng lên theo tiêu chí rõ ràng, đi kèm trách nhiệm pháp lý và phải bổ sung cơ chế phản biện độc lập nhằm giảm rủi ro, bảo đảm tính khách quan và tiệm cận thông lệ quốc tế.

Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân (TP.HCM) cho rằng, chất lượng tư vấn lập quy hoạch thời gian qua không đồng đều, tiến độ chậm và nhiều quy hoạch thiếu tính khả thi phải điều chỉnh lại nhiều lần. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc một số tổ chức tư vấn còn hạn chế năng lực chuyên môn, thiếu công cụ phân tích hiện đại và chưa đáp ứng được yêu cầu tích hợp quy hoạch theo phương pháp mới. Trên cơ sở đó, đại biểu kiến nghị tại Điều 20 của dự thảo phải quy định khung tiêu chí năng lực tối thiểu đối với tổ chức tư vấn, bao gồm năng lực đội ngũ chuyên gia, năng lực tài chính và năng lực ứng dụng công nghệ số. Việc lựa chọn tư vấn phải được thực hiện theo quy trình cạnh tranh và minh bạch và giao Chính phủ quy định chi tiết khung năng lực để bảo đảm chất lượng ngay từ đầu vào.

Tiếp nối quan điểm này, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) khẳng định, chất lượng tư vấn quyết định chất lượng quy hoạch, nhưng dự thảo luật chưa quy định trách nhiệm pháp lý khi tư vấn gây sai lệch dữ liệu. Đại biểu đề nghị bổ sung chế tài buộc tổ chức tư vấn chịu trách nhiệm pháp lý và trách nhiệm tài chính khi hồ sơ lập quy hoạch sai lệch, gây thiệt hại cho địa phương.

Về phản biện độc lập quy hoạch, đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân nhấn mạnh tại Điều 32 cần quy định bắt buộc phản biện độc lập đối với quy hoạch có tầm ảnh hưởng chiến lược như quy hoạch cấp quốc gia, quy hoạch vùng và quy hoạch tỉnh. Đại biểu cho rằng nếu không quy định bắt buộc sẽ dẫn đến nguy cơ xung đột lợi ích, ảnh hưởng tới tính khách quan của quá trình thẩm định.

Thảo luận về Điều chỉnh quy hoạch (Điều 50 và Điều 51), đại biểu Nguyễn Thị Sửu (TP Huế) đánh giá thẩm quyền điều chỉnh thuộc về cơ quan phê duyệt là phù hợp, nhưng cần làm rõ hơn trách nhiệm phối hợp giữa cơ quan lập và cơ quan phê duyệt. Đại biểu kiến nghị bổ sung yêu cầu cơ quan lập quy hoạch phải giải trình bằng văn bản về căn cứ điều chỉnh; cơ quan phê duyệt phải tham vấn bộ, ngành, địa phương liên quan trước khi ra quyết định, và Hội đồng thẩm định phải đóng vai trò độc lập trong đánh giá tính hợp pháp và hợp lý để bảo đảm điều chỉnh đúng và cần thiết. Về nguyên tắc điều chỉnh, đại biểu đề nghị nhấn mạnh không làm thay đổi mục tiêu phát triển tổng thể trừ khi xảy ra biến động đặc biệt như thiên tai, chiến tranh hay dịch bệnh nhằm tránh điều chỉnh tùy tiện làm mất tính ổn định của hệ thống quy hoạch.

Về xử lý mâu thuẫn giữa các quy hoạch, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TP.HCM) cho rằng cơ chế điều chỉnh hiện hành vẫn nghiêng về giải thích hành chính, dẫn đến chậm triển khai dự án và gia tăng chi phí của nhà đầu tư. Đại biểu đề nghị bổ sung cơ chế điều phối và kết luận cuối cùng với thời hạn xử lý rõ ràng và trách nhiệm giải trình để chấm dứt tình trạng hồ sơ phải xin ý kiến nhiều vòng. Đại biểu Hà Sỹ Đồng cũng cho rằng luật cần xác định Thủ tướng Chính phủ là người ra quyết định cuối cùng đối với các mâu thuẫn lớn để tránh kéo dài nhiều năm.

phân tích về việc điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia, đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà (Quảng Ninh) nhấn mạnh yêu cầu bổ sung bộ tiêu chí khung đánh giá xuyên suốt nhằm sàng lọc dự án ưu tiên. Đại biểu cho rằng nếu thiếu tiêu chí rõ ràng sẽ tiềm ẩn nguy cơ đầu tư dàn trải và lựa chọn dự án không phản ánh đúng tính ưu tiên quốc gia. Theo đại biểu, các dự án phải chứng minh nhu cầu vận tải thực tế, tính kết nối liên vùng với hành lang kinh tế trọng điểm và khả năng lan tỏa tới vùng động lực như Đông Bắc hay Bắc Trung Bộ; mức độ sẵn sàng đầu tư, tiến độ hoàn thành trong giai đoạn 2026–2030 và tính phù hợp với quy hoạch ngành cũng phải được xem xét nghiêm ngặt.

Bảo đảm độc lập giữa lập và thẩm định, giải quyết chồng lấn quy hoạch

Trong phiên thảo luận buổi chiều về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn, các đại biểu nhấn mạnh yêu cầu nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản trị quy hoạch, trọng tâm là bảo đảm tính độc lập giữa cơ quan lập và cơ quan thẩm định, cùng với tăng cường phân cấp cho địa phương trong điều chỉnh quy hoạch để đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà tập trung phân tích Khoản 7 Điều 17 của dự thảo Luật, cho rằng các Sở Xây dựng và Sở Tài nguyên và Môi trường vừa là cơ quan quản lý đầu tư xây dựng và phát triển đất đai cấp tỉnh, vừa tham gia lập nhiệm vụ quy hoạch. Đại biểu băn khoăn về tính khách quan khi cơ quan thẩm định lại đồng thời là cơ quan lập, và đề nghị Ban soạn thảo làm rõ hoặc điều chỉnh khái niệm “Cơ quan, tổ chức có chức năng quản lý đầu tư xây dựng, phát triển đất đai” nhằm bảo đảm tính minh bạch, thống nhất trong triển khai. Bên cạnh đó, đại biểu cũng kiến nghị chỉnh sửa Khoản 9 Điều 17, bổ sung cụm từ “quy hoạch đô thị và nông thôn” để bảo đảm phù hợp với hệ thống luật hiện hành.

Về phạm vi quy hoạch và địa giới hành chính (Điều 5), đại biểu nêu ra bất cập khi luật hiện hành mới quy định trường hợp quy hoạch chồng lấn hoặc nằm hoàn toàn trong phạm vi quy hoạch khác, trong khi thực tế còn trường hợp “nằm một phần” – ví dụ quy hoạch đô thị, xã, đặc khu nằm một phần trong phạm vi quy hoạch khu kinh tế hoặc khu du lịch quốc gia. Đại biểu kiến nghị bổ sung quy định phù hợp để giải quyết khoảng trống pháp lý này.

Về phân cấp quản lý quy hoạch, đại biểu nhất trí với quan điểm tiếp tục thực hiện mô hình chính quyền mới và đề nghị sau khi Quy hoạch tỉnh và Quy hoạch vùng được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, UBND cấp tỉnh phải được giao quyền điều chỉnh, bổ sung Quy hoạch chi tiết và Quy hoạch phân khu đối với các khu kinh tế để bảo đảm tính chủ động, nhanh chóng và kịp thời, đồng thời vẫn nằm trong phạm vi quy hoạch cấp cao hơn.

Để cải cách thủ tục hành chính trong quy hoạch, đại biểu kiến nghị thay đổi cách tính thời gian thẩm định sang “ngày làm việc” nhằm trừ ngày nghỉ lễ, tết và bảo đảm thời gian thực tế cho cơ quan chuyên môn xử lý hồ sơ. Đại biểu đề nghị cho phép linh hoạt hình thức họp Hội đồng thẩm định, bao gồm lấy ý kiến bằng văn bản hoặc phiếu và cắt giảm bước lấy ý kiến các cơ quan quản lý nhà nước nếu bước lập quy hoạch đã thực hiện đầy đủ, tránh chồng chéo và kéo dài thời gian.

Trần Hương