Đồng tính nam nhiễm HIV - Lời người trong cuộc (1): Sau 'lớp vỏ' bình yên...

HIV tăng trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới

Một sáng cuối thu, tại Glink Nghệ An, cơ sở điều trị HIV ở phường Vinh Hưng, hàng chục người ngồi chờ khám, nhận thuốc ARV. Mọi thứ diễn ra lặng lẽ như bao lần trước đó, không ai nói chuyện với ai, những chiếc khẩu trang che gần kín gương mặt.

Khám xong, từng người lạnh lùng rời đi rất nhanh, tuyệt nhiên không để lại dấu vết nào cho thấy họ thuộc một "cộng đồng đặc biệt". Dù không còn những chiến dịch rầm rộ, không còn hình ảnh tiêm chích lộ liễu như gần hai thập niên trước, nhưng nơi đây mỗi tháng vẫn đều đặn tiếp nhận ca nhiễm mới.

Bức tranh HIV ở Nghệ An có vẻ bình lặng, nhưng bên dưới là dòng chảy âm ỉ khó nhận diện hơn nhiều so với giai đoạn bùng phát do ma túy và mại dâm trước đây.

Tình trạng lây nhiễm HIV đang gia tăng trong giới trẻ, nhóm MSM (nam quan hệ tình dục đồng giới).

Theo ghi nhận từ ngành Y tế, ở Nghệ An mỗi năm vẫn phát hiện ca nhiễm HIV mới, trong đó tỷ lệ lây qua đường tình dục tiếp tục tăng. Nếu giai đoạn trước, tiêm chích ma túy từng là con đường lây chủ đạo, vài năm gần đây, khuynh hướng đã đảo chiều. Lây nhiễm HIV do quan hệ tình dục đồng tính nam có xu hướng tăng trong những năm qua.

Các chuyên gia nhận định dịch HIV không biến mất, mà chỉ "chuyển hình". Nếu như tiêm chích có thể khoanh vùng, truy vết theo mạng lưới, thì HIV lây qua quan hệ tình dục lại lan nhanh, rộng và khó kiểm soát hơn, đặc biệt trong nhóm trẻ tuổi.

Trao đổi với PV, bác sĩ Lê Thanh Tùng, Giám đốc Công ty Dịch vụ Y tế Phát triển Cộng đồng Glink Nghệ An cho biết, mỗi tháng đơn vị vẫn tiếp nhận đều đặn 5 - 7 ca nhiễm mới.

"Điều đáng mừng là phần lớn các bạn trẻ đã chủ động tìm đến khi nghi ngờ phơi nhiễm để được xét nghiệm sớm, nên tỷ lệ phát hiện muộn chỉ chiếm dưới 10%", bác sĩ Tùng nói.

Bệnh nhân đến khám và nhận thuốc ở Công ty Dịch vụ Y tế Phát triển Cộng đồng Glink Nghệ An.

Tuy nhiên, vẫn có không ít người trẻ dù nhận thức được nguy cơ nhưng vẫn trì hoãn việc xét nghiệm HIV. “Rào cản lớn nhất là tâm lý sợ đối diện với sự thật. Nhiều người cho rằng không biết thì sẽ đỡ lo hơn, còn phát hiện bệnh mới thực sự đáng sợ. Thứ hai, họ tự kỳ thị bản thân trước khi sợ bị người khác kỳ thị. Cuối cùng là áp lực từ gia đình — không biết phải nói thế nào nếu chẳng may dương tính”, bác sĩ Tùng chia sẻ.

Các địa bàn ghi nhận số ca nhiễm HIV mới chủ yếu tập trung ở TP Vinh (cũ), xã Quế Phong, Tương Dương, Quỳ Châu, Diễn Châu và một số khu vực du lịch, dịch vụ đông người. Không còn những tụ điểm dễ nhận diện như trước, nhiều nguy cơ lây nhiễm hiện diện ở những nơi kín đáo hơn như quán bar, homestay, nhà nghỉ… hoặc xuất phát từ các mối quen trên mạng xã hội và ứng dụng hẹn hò.

Nguyễn T.M, một thanh niên 27 tuổi, hiện đang điều trị tại Glink Nghệ An chia sẻ, trước đây từng nghĩ HIV "chỉ xảy ra với người nghiện". Vì thế, những lần quan hệ, anh không mảy may lo lắng. Chỉ đến khi cơ thể có dấu hiệu bất thường, anh mới tìm đến phòng khám để xét nghiệm.

Quan hệ tình dục đồng tính nam là nhóm nguy cơ lây nhiễm HIV cao.

"Lúc đó mọi thứ đã quá muộn để nói chữ giá như", anh buồn bã nói. Trên màn hình điện thoại, vẫn còn lưu lại tin nhắn của người bạn từng đưa anh đi làm xét nghiệm cách đây hơn một năm. Kết quả dương tính khiến M như rơi vào khoảng trống, không dám kể với ai, thậm chí né cả những người thân thiết nhất.

Anh T.M vẫn đi làm, vẫn cười nói mỗi ngày, chỉ khác là trong lòng luôn canh cánh nỗi sợ bị phát hiện, bị dè bỉu. "Người ta vẫn nghĩ HIV chỉ có ở người nghiện hay gái mại dâm. Còn tôi… chỉ vì yêu một người cùng giới", anh nói rồi im lặng rất lâu.

Một điểm đáng chú ý khác là tâm lý giấu bệnh. Nhiều người sau khi phát hiện dương tính vẫn không dám chia sẻ với người thân, không tham gia các nhóm hỗ trợ cộng đồng, dẫn đến việc ngắt kết nối với hệ thống y tế hoặc điều trị không đều, làm tăng nguy cơ lây lan.

Khoảng trống trong phòng ngừa

Dù hệ thống xét nghiệm và điều trị mở rộng đến tuyến cơ sở, việc tiếp cận dự phòng vẫn còn nhiều rào cản. Các chương trình PrEP (thuốc điều trị dự phòng trước phơi nhiễm) chưa bao phủ hết nhóm nguy cơ cao. Hoạt động truyền thông trong trường học, khu công nghiệp và nhóm trẻ có cải thiện, nhưng vẫn dừng ở mức chung chung.

Bên cạnh đó, kỳ thị vẫn là “bức tường” lớn nhất ngăn cản công tác phòng, chống HIV. Sự kỳ thị khiến nhiều người e ngại xét nghiệm, sợ điều trị và không dám tìm kiếm hỗ trợ. Ở một số nơi, người nhiễm HIV vẫn bị gắn với những định kiến đạo đức lỗi thời, trong khi các đường lây truyền ngày nay đã đa dạng hơn và không còn mang hình ảnh cũ.

Hoạt động nhóm của Công ty Dịch vụ Y tế Phát triển Cộng đồng Glink Nghệ An.

Một cán bộ y tế dự phòng nhìn nhận: "Lỗ hổng lớn nhất không nằm ở chuyên môn y tế, mà nằm ở nhận thức cộng đồng. Chừng nào vẫn còn định kiến, chừng đó dịch vẫn đi vào bóng tối".

Theo số liệu từ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Nghệ An, lũy tích đến nay, địa phương này ghi nhận 11.100 người nhiễm HIV, trong đó khoảng 4.700 người đã tử vong. Hiện còn hơn 6.400 người đang sống chung với HIV, gần 4.900 người được quản lý và điều trị thường xuyên. Các ca bệnh xuất hiện ở mọi phường, xã trên địa bàn tỉnh.

Từ ca nhiễm đầu tiên vào năm 1996, đến nay, sau gần ba thập kỷ chống chọi với "căn bệnh thế kỷ", Nghệ An vẫn nằm trong nhóm địa phương có số người nhiễm HIV cao ở khu vực Bắc Trung Bộ. Riêng 6 tháng đầu năm 2025, ngành y tế phát hiện 70 trường hợp nhiễm mới, trong đó 11 ca được phát hiện ngoài tỉnh. Cùng kỳ, có 23 trường hợp tử vong do AIDS. Các địa phương có số ca nhiễm cao tập trung tại xã Quế Phong, Tương Dương, Quỳ Châu, Diễn Châu và TP Vinh (cũ).

Một số bạn trẻ dù nhận thức được các nguy cơ và nghĩ rằng họ đã mắc HIV, nhưng lại sợ tiếp cận các dịch vụ dự phòng và xét nghiệm HIV vì sợ bị kỳ thị.

Nam giới chiếm hơn 77% tổng số người nhiễm, độ tuổi phổ biến từ 25 đến 34. Dù số ca mắc mới có xu hướng giảm từ năm 2020, nhưng đáng chú ý, HIV đang "chuyển dịch" sang nhóm người trẻ, đặc biệt là quan hệ tình dục đồng giới nam, thay cho các nhóm nguy cơ truyền thống như mại dâm hay tiêm chích ma túy trước đây.

Anh T.M là một trong gần 10.000 người thuộc nhóm MSM tại Nghệ An. Theo thống kê của CDC Nghệ An, chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, nhóm này chiếm tới 28,08% số ca nhiễm HIV mới tương đương 32 trong tổng số 114 trường hợp được phát hiện.

Cũng theo CDC Nghệ An, riêng tại TP Vinh (cũ) và một số xã lân cận, đã hình thành một cộng đồng MSM công khai với khoảng 2.000 thành viên, thường xuyên kết nối, chia sẻ và tìm kiếm bạn tình qua mạng xã hội.

Trên thực tế, số lượng nam giới có quan hệ tình dục đồng giới (MSM) có thể cao hơn nhiều so với thống kê. Trong quá trình tiếp cận và tư vấn phòng, chống HIV cho cộng đồng này, chúng tôi ghi nhận không ít trường hợp là sinh viên và người trẻ tuổi. “Nhiều người đồng tính nam rơi vào trạng thái sốc, chán nản, thậm chí có ý định tự tử khi biết mình nhiễm HIV”, ông Nhàn cho biết.

Nguy cơ lây nhiễm HIV trong nhóm MSM đang được các chuyên gia cảnh báo là đáng lo ngại. Theo ngành y tế, đây là nhóm có nguy cơ lây nhiễm cao, một phần do đặc thù quan hệ dễ gây trầy xước, tạo điều kiện cho virus xâm nhập.

Khác với người nghiện ma túy - nhóm từng là tâm điểm của dịch HIV giai đoạn trước, MSM sống rải rác ở hầu khắp các địa phương, khó tiếp cận theo vùng. Sự phát triển của mạng xã hội và các ứng dụng hẹn hò cũng khiến việc tìm kiếm, tiếp xúc với nhiều bạn tình trở nên dễ dàng hơn, làm gia tăng nguy cơ lây truyền.

Bên cạnh đó, tâm lý không lo mang thai khiến nhiều người trong nhóm chủ quan, ít sử dụng bao cao su. Một số trường hợp quan hệ với nhiều bạn tình, thậm chí quan hệ tập thể hoặc sử dụng rượu, ma túy, chất kích thích để tăng khoái cảm, dẫn đến mất kiểm soát hành vi an toàn. Không ít người không biết rõ tình trạng sức khỏe của bạn tình, càng khiến nguy cơ lây nhiễm tăng cao.

Thống kê sơ bộ cho thấy, Nghệ An hiện có khoảng 200 người trong nhóm MSM đang sử dụng thuốc dự phòng lây nhiễm HIV (PrEP) và hơn 80 trường hợp đã nhiễm HIV đang được điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV).

Giới chuyên môn cảnh báo, nếu không có biện pháp phòng ngừa phù hợp và chiến lược tiếp cận hiệu quả, nguy cơ bùng phát lây nhiễm trong nhóm này là rất lớn. Việc có nhiều bạn tình, quan hệ tình dục không an toàn, sử dụng chất kích thích và thiếu kiến thức phòng tránh là những yếu tố làm gia tăng tỷ lệ nhiễm HIV ở nhóm MSM.

HIV là một dịch bệnh kéo dài và phức tạp. Nguy hiểm của nó hôm nay không còn ở tốc độ lây lan, mà ở tính âm thầm và dai dẳng. Khi người trẻ xét nghiệm muộn, cộng đồng còn e ngại nói về giáo dục giới tính, và việc dự phòng chưa trở thành thói quen, nguy cơ tái bùng phát dịch là hoàn toàn có thể xảy ra.

Đáng lo hơn, các “mạng lưới nguy cơ” hiện nay không còn giới hạn trong một địa điểm cụ thể. Dịch chuyển, du lịch và giao lưu rộng rãi khiến việc truy vết, khoanh vùng trở nên khó khăn hơn. Chỉ cần một mắt xích lỏng lẻo, chuỗi lây nhiễm có thể nhanh chóng lan rộng trong cộng đồng.

HIV ở Nghệ An hôm nay không còn ồn ào nhưng vẫn hiện diện — chuyển dịch từ những con ngõ tiêm chích sang các không gian kín đáo, từ nhóm dễ nhận diện sang cộng đồng trẻ ít đề phòng. Khi dịch âm thầm lan tỏa, công tác phòng ngừa càng cần chủ động và đi trước một bước.

Đằng sau những con số tưởng như được kiểm soát là những vòng đời dễ mắc kẹt, nơi người nhiễm vừa là nạn nhân, vừa là người e ngại tìm kiếm sự giúp đỡ. Bài 2 của loạt phóng sự sẽ theo chân những nhóm nguy cơ ấy — nơi bóng tối dịch bệnh vẫn lặng lẽ rình rập trong từng thói quen và lựa chọn của con người.

* Tên nhân vật trong bài đã được thay đổi.

(Còn nữa...)

Kỳ 2: Vòng xoáy kỳ thị - nạn nhân kép của HIV

Hoàng Trinh