Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo: Quy định cụ thể hơn về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát

Định vị Việt Nam trên “bản đồ số” toàn cầu

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) và nhiều Đại biểu khác đánh giá cao nỗ lực, quyết tâm của Chính phủ và Ban soạn thảo trong việc chuẩn bị công phu và trình Quốc hội dự án Luật, đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới sở hữu khung pháp lý độc lập cho lĩnh vực công nghệ mũi nhọn này.

Theo Đại biểu, điều này không chỉ thể hiện sự nhạy bén bắt kịp xu thế thời đại, mà còn góp phần định vị Việt Nam trên “bản đồ số” toàn cầu, tạo tâm thế chủ động khi bước vào sân chơi công nghệ lớn của thế giới.

Các đại biểu cũng bày tỏ tán thành với cách tiếp cận vừa thân thiện cho sự phát triển AI, vừa có những quy định để bảo đảm hạn chế tối đa các rủi ro mà AI có thể đưa lại.

Tập trung góp ý về quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát tại dự thảo Luật, Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An) chỉ rõ, AI là vấn đề rất mới, liên quan đến rất nhiều lĩnh vực khác nhau. Do đó, nếu chỉ dựa trên khuôn khổ pháp lý hiện hành thì không thể tạo điều kiện cho AI phát triển.

“Mục đích chính của cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đối với AI là gỡ bỏ rào cản pháp lý đang cản trở các mô hình AI, cho phép thử nghiệm trong phạm vi giới hạn để lấy dữ liệu chứng minh hiệu quả, từ đó thúc đẩy cải cách quy định lâu dài. Cách thức này cũng rất phù hợp với tư duy lập pháp hiện nay của chúng ta, đó là thể chế phải đi trước mở đường cho sự phát triển; cái gì biết thì quản, cái gì chưa biết, chưa rõ thì chưa quản. Vì vậy, chúng tôi cho rằng các quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát phải là trọng tâm trong khuôn khổ pháp luật về AI”, Đại biểu nói và đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo cần nghiên cứu, quy định cụ thể hơn về vấn đề này trong dự thảo Luật.

Về các góp ý cụ thể, Đại biểu đề nghị xem lại quy định về việc tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm có kiểm soát được miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ tuân thủ với ly do cách quy định như vậy dẫn đến phạm vi được miễn trừ chỉ giới hạn trong phạm vi quy định của Luật này, trong khi các hệ thống AI thường liên quan rất nhiều đến rất nhiều các quy định của pháp luật khác có liên quan.

“Ví dụ, việc thử nghiệm AI trong phương tiện tự lái sẽ liên quan nhiều đến các điều cấm trong Luật Trật tự an toàn đường bộ, Luật bảo vệ dữ liệu cá nhân… Một cơ chế thử nghiệm AI trong máy bay tự lái chở khách ở Nhật Bản được miễn trừ một số quy tắc hàng không. Hoặc việc thử nghiệm xe tự lái ở Trung Quốc, Nhật Bản được miễn trừ quy định của Luật bảo vệ dữ liệu cá nhân là được sử dụng dữ liệu hình ảnh không phải làm mờ hình ảnh khuôn mặt của người tham gia giao thông để đào tạo, huấn luyện thị giác của AI”, Đại biểu dẫn chứng.

Từ đó, Đại biểu đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, chỉnh lý quy định tại khoản 2 Điều 20 theo hướng xác định rõ tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm có kiểm soát được miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ tuân thủ quy định tại Luật này và các luật khác có liên quan.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành nội dung phiên họp.

Cùng với đó, Đại biểu cũng đề nghị bổ sung quy định về trách nhiệm bồi thường nếu thử nghiệm gây thiệt hại cho bên thứ ba. Để tạo điều kiện thuận lợi cũng như khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo, cần nghiên cứu, bổ sung cơ chế hỗ trợ cho các tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm để phòng chống rủi ro, chẳng hạn như cơ chế hỗ trợ bảo hiểm trách nhiệm trước khi tiến hành thử nghiệm hoặc nhà nước có thể hỗ trợ một phần ngân sách (qua các loại Quỹ) để khuyến khích sự tham gia thử nghiệm.

“Không có cơ chế chính sách này, các doanh nghệp phát triển các hệ thống AI rủi ro cao (như xe tự lái) và đang trong giai đoạn khởi nghiệm sẽ rất ngại thử nghiệm, vì chỉ một tai nạn cũng đủ dẫn đến phá sản”, Đại biểu nói.

Bổ sung chính sách hỗ trợ thích ứng mang tính hệ thống

Băn khoăn về chính sách ưu tiên ứng dụng AI trong hoạt động quản lý và cung cấp dịch vụ công, Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cho rằng, việc AI được sử dụng để hỗ trợ ra quyết định hành chính đòi hỏi phải có cơ chế giải trình phù hợp nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.

Do vậy, Đại biểu đề xuất bổ sung cụm từ “đồng thời thiết lập cơ chế giải trình và bảo đảm trách nhiệm đối với các quyết định hành chính có sự hỗ trợ của hệ thống AI” vào quy định tại khoản 5, Điều 5 dự thảo Luật về chính sách của Nhà nước về AI.

Đại biểu cũng cho rằng, việc thúc đẩy ứng dụng AI tất yếu dẫn đến nguy cơ thay thế một lượng lớn lao động, đồng thời tác động đến nhiều lĩnh vực như giáo dục, y tế, an sinh xã hội và khả năng tiếp cận công nghệ của các nhóm yếu thế. Do đó, cần bổ sung chính sách hỗ trợ thích ứng mang tính hệ thống vào dự thảo Luật.

Về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, Đại biểu đề nghị bổ sung quy định “Các sự cố phát sinh do lỗi kỹ thuật chưa lường trước hoặc do tính chất bất định của thuật toán trong quá trình thử nghiệm, nếu doanh nghiệp đã tuân thủ đúng quy trình an toàn, thì không bị coi là hành vi cố ý vi phạm”, để doanh nghiệp yên tâm thử nghiệm đổi mới sáng tạo.

Trong bối cảnh AI đang tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực của đời sống, Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga (Đoàn Quảng Trị) cho rằng, Nhà nước cần ưu tiên một số chính sách trọng tâm, mang tính quyết định, trong đó có ưu tiên xây dựng khung đạo đức và quản trị AI, bảo đảm minh bạch, trách nhiệm giải trình và bảo vệ trẻ em, người yếu thế trước tác động của AI.

Minh Khôi