Dự thảo Luật Thương mại điện tử: Không hạn chế quyền lựa chọn sản phẩm và dịch vụ cung ứng qua sàn giao dịch

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải điều hành phiên thảo luận. Ảnh: Lâm Hiển

Chiều 13/11, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải, Quốc hội làm việc tại Hội trường, thảo luận về dự án Luật Thương mại điện tử

Cần cho phép người mua được lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ

Với tốc độ tăng trưởng từ 18 - 25% mỗi năm và hệ sinh thái rất đa dạng từ các nền tảng công nghệ lớn đến các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, doanh nghiệp logistic, thanh toán và dịch vụ livestream, tiếp thị liên kết, ĐBQH Đỗ Đức Hiển (TP. Hồ Chí Minh) nhấn mạnh, yêu cầu đặt ra đối với khung pháp lý để điều chỉnh lĩnh vực thương mại điện tử phải bảo đảm công tác quản lý, tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời tạo động lực đổi mới sáng tạo, nhất là phát triển đồng bộ các trụ cột như hạ tầng số, logistic và hạ tầng thanh toán với tầm nhìn dài hạn.

ĐBQH Đỗ Đức Hiển (TP. Hồ Chí Minh) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Dưới góc độ bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, đại biểu Đỗ Đức Hiển lo ngại, quy định tại điểm d khoản 7 Điều 15 về việc lựa chọn dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán hoặc dịch vụ logistics có thể gây hạn chế quyền tự do lựa chọn dịch vụ của khách hàng.

“Theo quy định này, người tiêu dùng chỉ được lựa chọn tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán, dịch vụ logistic trong danh sách các đơn vị mà nền tảng đã công bố. Trường hợp nền tảng chỉ kết nối với một đơn vị thì người tiêu dùng phải sử dụng dịch vụ mà nền tảng đã kết nối. Trong khi đó, xét về bản chất thì nền tảng thương mại điện tử trung gian chỉ là môi trường kết nối và không nên can thiệp vào thỏa thuận giữa người mua và người bán”, đại biểu chỉ rõ.

Nhìn dưới góc độ phát triển thị trường và khuyến khích đổi mới sáng tạo, đại biểu Đỗ Đức Hiển cũng nhận thấy, quy định này tiềm ẩn nguy cơ các nền tảng số lớn sẽ từng bước khép kín chuỗi cung ứng dịch vụ, từ giao dịch, thanh toán đến vận chuyển và loại bỏ dần sự cạnh tranh của các doanh nghiệp dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử khác.

Các đại biểu dự phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

“Khi cạnh tranh bị thu hẹp, chi phí dịch vụ sẽ có xu hướng tăng lên và chất lượng thì đi xuống, hệ quả là người tiêu dùng và thị trường sẽ gánh rủi ro. Pháp luật của nhiều quốc gia quy định khá chặt chẽ nhằm ngăn chặn hành vi hạn chế quyền lựa chọn của người mua từ phía các nền tảng chi phối thị trường”, đại biểu Đỗ Đức Hiển lưu ý.

Việc cho phép nhiều tổ chức cung cấp dịch vụ cùng tham gia và hiển thị trên nền tảng nhưng lại không có quy định về trách nhiệm liên đới của chủ quản nền tảng trong giám sát, phối hợp, xử lý sự cố sẽ làm tăng số lượng đối tượng cần giám sát và gây khó khăn cho công tác quản lý, kiểm tra, đặc biệt là về an toàn thanh toán điện tử, phòng chống rửa tiền và gian lận thương mại.

Mặt khác, việc này gây khó khăn trong công tác kiểm soát chất lượng dịch vụ và xác định trách nhiệm của các bên. Đó là chưa kể đến việc yêu cầu công khai thông tin nhiều tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, logistic đòi hỏi nền tảng phải đầu tư và nâng cấp hệ thống kỹ thuật, tích hợp nhiều giao diện kết nối và duy trì khả năng vận hành ổn định với nhiều đối tác, làm tăng chi phí vận hành và bảo trì hệ thống cũng như là tăng rủi ro trong bảo mật và an toàn dữ liệu.

Với các lý do nêu trên, đại biểu Đỗ Đức Hiển đề nghị, chỉnh lý điểm d khoản 7 Điều 15 theo hướng: không hạn chế quyền lựa chọn sản phẩm và dịch vụ cung ứng qua sàn, bao gồm cả các dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử.

Đồng thời, bổ sung cơ chế cho phép người mua được lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ do nền tảng hoặc do người bán hợp tác. Không đặt ra các điều kiện ưu đãi hay chế tài bất bình đẳng giữa các đơn vị cung cấp dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử. Bổ sung trách nhiệm liên đới của chủ quản nền tảng trong trường hợp người mua sử dụng dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử do nền tảng hợp tác. “Trong trường hợp người mua lựa chọn dịch vụ hỗ trợ do người bán hợp tác thì nền tảng thương mại điện tử sẽ hỗ trợ việc liên kết”, đại biểu đề nghị.

ĐBQH Lã Thanh Tân (Hải Phòng) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

Cùng lo ngại quy định trên dễ tạo ra cơ chế độc quyền, thống lĩnh thị trường hỗ trợ thương mại điện tử, ĐBQH Lã Thanh Tân (Hải Phòng) đề nghị bổ sung vào điểm d, khoản 7, Điều 15 các quy định “không được hạn chế, đặt ra các điều kiện không bình đẳng đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán hoặc dịch vụ logistics”, “phải công khai trên nền tảng thông tin về tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán hoặc dịch vụ logistics hỗ trợ thương mại điện tử và phải cho phép người mua lựa chọn tổ chức cung ứng dịch vụ, bao gồm cả tổ chức cung ứng dịch vụ không kết nối với nền tảng và trường hợp người bán tự vận chuyển.”

Đồng thời, cần có quy định Chính phủ quy định chi tiết về hành vi hạn chế, đặt ra các điều kiện không bình đẳng đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán hoặc dịch vụ logistics.

Theo đại biểu, chỉnh lý quy định tại điểm d, khoản 7, Điều 15 như vậy cũng phù hợp thông lệ quốc tế, các nước Trung Quốc, Mỹ, EU đều có quy định chống hành vi hạn chế quyền lựa chọn của người bán, người tiêu dùng trên các nền tảng số lớn. Trên thực tế các mô hình như Amazon hay Alibaba đều cho phép người bán lựa chọn hoặc tự tổ chức vận chuyển, thanh toán.

Cần cấm sử dụng hành vi trái thuần phong mỹ tục để bán hàng

Tại điều 6 của dự thảo Luật hiện đã quy định cấm thực hiện 4 nhóm hành vi là lừa đảo, kinh doanh hàng giả, ép buộc người dùng và thao túng thuật toán.

ĐBQH Huỳnh Thị Phúc (TP. Hồ Chí Minh) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Nhưng, ĐBQH Huỳnh Thị Phúc (TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, những chiêu trò mới trên mạng không nằm trong 4 nhóm hành vi bị nghiêm cấm nêu trên. Bởi họ không lừa đảo theo nghĩa truyền thống, cũng không kinh doanh hàng giả trên sàn chính thức mà lợi dụng sức ảnh hưởng, danh tiếng hoặc sử dụng yếu tố hình ảnh phản cảm để bán hàng, kiếm tiền từ lượt xem.

Đại biểu lưu ý, nguy hiểm hơn, đây không chỉ là câu chuyện đạo đức mà là một hình thức thao túng hành vi tiêu dùng, khai thác tâm lý tin tưởng của công chúng. Người xem tin vào con người hơn là sản phẩm, tin vào thần thái hơn là nhãn mác, tin vào hoa hậu, diễn viên, TikToker hơn là tem kiểm định.

"Khi niềm tin trở thành hàng hóa, luật phải can thiệp bởi đó không còn là ảnh hưởng xã hội nữa mà là ảnh hưởng thương mại hóa. Khi sự nổi tiếng trở thành công cụ thương mại mà nếu pháp luật không tính trước, chưa bao quát để kịp thời điều chỉnh thì người tiêu dùng sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp, niềm tin bị trao nhầm vào KOL, KOC".

Quang cảnh phiên họp. Ảnh: Lâm Hiển

Do vậy, đại biểu Huỳnh Thị Phúc đề nghị, bổ sung thêm khoản 5 vào Điều 6 dự thảo Luật để quy định rõ “cấm lợi dụng hình ảnh, danh tiếng, uy tín, sức ảnh hưởng xã hội hoặc hành vi phản cảm, khiêu khích, trái thuần phong mỹ tục để quảng bá, chào mời, bán hàng, cung cấp dịch vụ hoặc lan truyền nội dung thương mại điện tử trá hình". Quy định như vậy để không chỉ xử lý những trường hợp bán hàng mà không nói là bán hàng mà còn ngăn chặn việc biến hoạt động thương mại thành hoạt động giải trí, câu view, gây ảnh hưởng tiêu cực đến văn hóa, đạo đức xã hội và cả thế hệ trẻ.

Đại biểu cũng đề nghị bổ sung vào Điều 17 quy định về trách nhiệm của chủ quản mạng xã hội hoạt động thương mại điện tử; yêu cầu các chủ quản mạng xã hội TikTok, Facebook, YouTube phải cảnh báo hoặc gỡ bỏ nội dung có yếu tố thương mại trá hình, gợi cảm, hoặc phản cảm, đặc biệt khi người livestream có lượng theo dõi lớn hoặc khán giả là thanh thiếu niên.

Thanh Hải