Dùng AI để xử lý trốn thuế trên sàn thương mại điện tử

Thời gian qua, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và các nền tảng mạng xã hội đã là một môi trường thuận lợi cho các hình thái kinh doanh TMĐT phát triển nhanh và rất khó kiểm soát bởi tính chất "ẩn danh" rất đặc trưng của loại hình kinh doanh qua mạng xã hội.

Hiện nay đang tồn tại tình trạng người bán hàng trên nền tảng thương mại điện tử (TMĐT) dùng nhiều phương cách để trốn thuế

Điển hình như một số người bán hàng trên mạng xã hội thường chốt đơn qua điện thoại hoặc sau khi livestream, quảng cáo trên nền tảng mạng xã hội. Họ hướng dẫn khách khi chuyển khoản thanh toán hàng không ghi nội dung liên quan đến hàng hóa mà ghi nội dung khác như "cho vay", "trả nợ", "quà tặng"... Còn người bán hàng trực tiếp thì yêu cầu khách hàng trả bằng tiền mặt thay vì chuyển khoản.

Ngoài trường hợp điển hình trên, người kinh doanh trên nền tảng mạng xã hội còn khá nhiều phương cách để trốn tránh nghĩa vụ thuế của mình. Điều này đòi hỏi cơ quan thuế phải nắm rõ đặc điểm từng loại hình TMĐT và doanh thu chủ yếu đến từ bán hàng hóa, dịch vụ; hưởng hoa hồng trên các dịch vụ; doanh thu từ việc quảng cáo, cung cấp các dịch vụ... khi đó mới có căn cứ tính thuế.

Theo đó, việc phải tìm hiểu từ hạ tầng thanh toán, vận chuyển, giao nhận đều thay đổi để đáp ứng các mô hình kinh doanh mới trong lĩnh vực này như: mô hình bán hàng không cần lưu trữ hàng hóa; in theo yêu cầu (bán thiết kế theo yêu cầu); tiếp thị liên kết (giới thiệu sản phẩm/dịch vụ tới khách hàng mới thông qua gửi link)... là điều hết sức cần thiết và phải có sự phối hợp đồng bộ của các cơ quan có liên quan.

Có thể nhận thấy, hoạt động TMĐT vẫn đang là xu thế diễn ra mạnh ở Việt Nam và tình trạng cá nhân, tổ chức kinh doanh TMĐT trên các nền tảng mạng xã hội nhưng không khai báo, giấu bớt doanh thu... đang diễn ra và ngày càng có nhiều diễn biến phức tạp. Vấn đề này đã đặt ra bài toán cấp thiết cho ngành thuế và các cơ quan chức năng về việc làm thế nào vừa tạo điều kiện thông thoáng cho TMĐT hoạt động, vừa ngăn chặn việc thất thu thuế từ lĩnh vực đầy tiềm năng này.

Hiện cơ quan thuế đang tích cực phối hợp với các sàn giao dịch TMĐT và các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan để triển khai làm sạch cơ sở dữ liệu lớn về người nộp thuế kinh doanh TMĐT, đó là tăng cường công tác nắm bắt thông tin người bán hàng thông qua các sàn giao dịch TMĐT cung cấp, từ đó quản lý chặt chẽ việc thực hiện nghĩa vụ cung cấp thông tin cho cơ quan thuế và cơ quan quản lý nhà nước khác thường xuyên, liên tục.

Việc lưu giữ thông tin trên cơ sở dữ liệu lớn (Big data) thông qua công tác phối hợp và cung cấp thông tin xác thực và đầy đủ từ phía các sàn giao dịch TMĐT cung cấp đã góp phần quan trọng trong việc hạn chế tối đa các tổ chức, cá nhân kinh doanh qua sàn giao dịch TMĐT trốn thuế. Việc các sàn giao dịch TMĐT đều phải có trách nhiệm lưu giữ thông tin của các cá nhân kinh doanh trên sàn sẽ tránh được việc liên đới chịu trách nhiệm.

Ngoài việc phải phối hợp với cơ quan thuế trong quản lý thu thuế, các sàn giao dịch TMĐT còn phải có trách nhiệm trong quản lý tiêu dùng, tránh hàng giả, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Vì vậy, trách nhiệm của sàn rất lớn trong việc cung cấp thông tin, lưu giữ thông tin cho cơ quan thuế và cơ quan quản lý nhà nước khác. Trong thời gian tới, Bộ Tài chính sẽ phối hợp Bộ Công Thương để có những giải pháp yêu cầu các sàn giao dịch TMĐT chấn chỉnh ngay việc lưu giữ thông tin để có thông tin xác thực cung cấp cho cơ quan quản lý nhà nước.

TMĐT đang đặt ra thách thức không nhỏ đối với công tác quản lý thuế. Tổng cục Thuế cho biết đang đề xuất giải pháp sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật theo hướng tăng cường trách nhiệm của tổ chức là chủ sở hữu sàn giao dịch TMĐT, yêu cầu sàn giao dịch TMĐT có chức năng đặt hàng trực tuyến có trách nhiệm khấu trừ khai thuế thay, nộp thuế thay cho các cá nhân kinh doanh trên sàn giao dịch TMĐT đảm bảo tính khả thi, hiệu quả và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Đồng thời, tiếp tục làm giàu cơ sở dữ liệu lớn về TMĐT, thu thập thông tin từ nhiều nguồn: thông tin do sàn giao dịch TMĐT cung cấp, thông tin do các nhà cung cấp nước ngoài là chủ các nền tảng xuyên biên giới cung cấp, thông tin thu thập được qua công tác kiểm tra, thông tin thu thập trên internet, thông tin kết nối chia sẻ từ các bộ ngành. Trên cơ sở đó thực hiện khai thác, xử lý thông tin để rà soát người nộp thuế đưa vào diện quản lý, yêu cầu kê khai phù hợp thực tế, điều chỉnh doanh thu hoặc xử lý truy thu.

Cùng đó là xây dựng mô hình quản lý rủi ro đối với tổ chức, cá nhân kinh doanh TMĐT; áp dụng trí tuệ nhận tạo (AI) để xử lý dữ liệu lớn, đưa ra các cảnh báo đối với trường hợp có rủi ro về thuế; thực hiện rà soát, thống kê toàn bộ các tổ chức, cá nhân kinh doanh TMĐT trên địa bàn quản lý. Trên cơ sở đó, thực hiện nguyên tắc quản lý rủi ro trong quản lý thuế để thực hiện kiểm tra hồ sơ tại trụ sở cơ quan thuế theo quy định, trường hợp phát hiện rủi ro thì thực hiện thanh tra, kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế theo quy định.

Trên cơ sở căn cứ yêu cầu quản lý thuế đối với các tổ chức, cá nhân kinh doanh TMĐT, cơ quan thuế sẽ đề xuất kế hoạch thanh tra, kiểm tra theo chuyên đề. Theo đó, chuyên đề thanh tra, kiểm tra thuế sẽ tiếp tục tập trung vào đối tượng là các công ty là chủ sở hữu sàn giao dịch TMĐT, các công ty là trung gian vận chuyển, trung gian thanh toán,... Qua công tác thanh tra, kiểm tra thuế sẽ tiếp tục thu thập thông tin dữ liệu của các tổ chức, cá nhân phát sinh thu nhập thông qua các nền tảng của các công ty này, qua đó tiếp tục thực hiện rà soát, thực hiện công tác quản lý thuế theo quy định.

Đại diện Tổng cục Thuế cũng cho biết sẽ phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng liên quan để thực hiện quản lý chặt chẽ đối với các tổ chức, cá nhân này, giảm thiểu rủi ro trong công tác quản lý thuế. Trường hợp qua công tác rà soát, kiểm tra, thanh tra phát hiện những trường hợp tổ chức, cá nhân có dấu hiệu cố tình vi phạm pháp luật về thuế thực hiện chuyển hồ sơ sang cơ quan công an để xử lý theo quy định của pháp luật.

Bên cạnh đó là phối hợp với các ngân hàng thương mại trên địa bàn để thu thập dữ liệu dòng tiền giao dịch qua các tài khoản của các tổ chức, cá nhân trong nước với các tổ chức cung cấp dịch vụ trực tuyến nước ngoài (như: Google, Facebook, Youtube, Netflix...); thông tin cá nhân, nội dung và số tiền giao dịch của các tài khoản cá nhân có dấu hiệu hoạt động kinh doanh TMĐT.

Tuyết Nhung