Đừng để bữa ăn học đường trở thành nỗi ám ảnh

Khi lỗ hổng quản lý và lợi ích kinh tế đe dọa bữa ăn của trẻ

PV: Thưa PGS.TS Trần Thành Nam, gần đây liên tiếp xảy ra các vụ việc thực phẩm không đảm bảo an toàn được phát hiện trong bếp ăn trường học. Ông nhìn nhận vấn đề này dưới góc độ tâm lý và giáo dục như thế nào?

PGS.TS Trần Thành Nam: Khi trẻ phải ăn những bữa ăn không đảm bảo an toàn, điều đầu tiên bị tổn thương không chỉ là sức khỏe thể chất mà còn là niềm tin. Với học sinh, trường học vốn được xem là “vùng an toàn” - nơi các em được bảo vệ và chăm sóc. Một khi niềm tin ấy bị xói mòn, các em dễ nảy sinh cảm giác bất an, lo sợ, thậm chí né tránh việc ăn bán trú. Về lâu dài, điều này ảnh hưởng đến tâm lý, thói quen sinh hoạt, dinh dưỡng và cả sự phát triển toàn diện của trẻ.

Tôi cho rằng, đằng sau mỗi vụ việc mất an toàn thực phẩm là một bài học về quản lý, về đạo đức nghề nghiệp và cả về trách nhiệm xã hội. Nhà trường và cơ quan quản lý phải nhìn nhận đây không chỉ là sự cố “an toàn thực phẩm” đơn thuần, mà là vấn đề đạo đức giáo dục - nơi mà từng suất ăn phản ánh mức độ tôn trọng của người lớn với sự phát triển của trẻ em.

PGS.TS Trần Thành Nam, chuyên gia tâm lý, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (ĐHQG Hà Nội).

PV: Ông có cho rằng nguyên nhân gốc rễ của tình trạng này xuất phát từ lỗ hổng trong quản lý, hay là do ý thức của những người làm công tác nuôi dưỡng trong trường học?

PGS.TS Trần Thành Nam: Cả hai yếu tố đều có. Ở góc độ quản lý, nhiều nơi vẫn xem công tác bán trú như “phần phụ” của giáo dục, nên giám sát còn lỏng lẻo, thiếu tính chuyên nghiệp. Quy trình lựa chọn nhà cung cấp, kiểm soát đầu vào, bảo quản thực phẩm và kiểm tra định kỳ đôi khi chỉ mang tính hình thức.

Còn ở khía cạnh con người, có những trường hợp do lợi ích kinh tế mà nhà thầu hoặc người phụ trách bếp ăn sẵn sàng thỏa hiệp với chất lượng. Khi đạo đức nghề nghiệp bị xem nhẹ, nguy cơ mất an toàn thực phẩm là điều tất yếu. Đây không chỉ là lỗi của một cá nhân, mà là biểu hiện của văn hóa trách nhiệm yếu - khi người ta nghĩ “chỉ cần qua mắt được là xong”, thay vì đặt học sinh vào trung tâm mọi quyết định.

PV: Có ý kiến cho rằng, việc đấu thầu cung cấp suất ăn đôi khi tạo ra “vùng lợi ích”, dẫn đến buông lỏng chất lượng. Theo ông, điều này ảnh hưởng như thế nào đến tâm lý của phụ huynh và học sinh?

PGS.TS Trần Thành Nam: Khi phụ huynh nghi ngờ sự minh bạch, họ sẽ mất niềm tin vào hệ thống. Niềm tin ấy một khi đổ vỡ rất khó khôi phục. Tâm lý chung là lo lắng, hoài nghi, thậm chí vừa qua có nhiều phụ huynh tự mang đồ ăn cho con hoặc phản đối học bán trú. Điều này tạo ra sức ép lớn cho nhà trường và gây mất ổn định trong hoạt động giáo dục.

Còn với học sinh, các em có thể phát triển tâm lý phòng vệ, sợ ăn ở trường, ăn ít hoặc bỏ bữa. Tình trạng này kéo dài sẽ ảnh hưởng đến thể lực, khả năng tập trung và học tập. Khi đứa trẻ mất cảm giác an toàn trong một môi trường lẽ ra phải nuôi dưỡng sự an tâm, đó là một thất bại của giáo dục.

Bữa ăn an toàn - nền móng cho một thế hệ khỏe mạnh và có niềm tin

PV: Ở nhiều nước, giáo dục dinh dưỡng và an toàn thực phẩm được dạy từ rất sớm. Theo ông, Việt Nam có nên đưa nội dung này vào chương trình chính khóa không?

PGS.TS Trần Thành Nam: Tôi thấy rất nên, bởi giáo dục hiện đại không chỉ dừng ở kiến thức học thuật mà còn phải trang bị cho học sinh kỹ năng sống và ý thức tự bảo vệ bản thân. Trong đó, hiểu biết về dinh dưỡng, nguồn gốc thực phẩm, cách nhận biết và lựa chọn thức ăn an toàn là những kỹ năng cơ bản.

Nếu học sinh được dạy từ nhỏ cách phân biệt thực phẩm tốt - xấu, hiểu vì sao phải ăn sạch, uống sạch, thì các em sẽ trở thành “người giám sát nhỏ” rất hiệu quả. Khi đó, an toàn thực phẩm không chỉ là trách nhiệm của thầy cô hay nhà bếp, mà là văn hóa chung của cả nhà trường.

Một đứa trẻ khỏe mạnh, được ăn uống an toàn, mới có thể học tốt và trưởng thành lành mạnh

PV: Theo ông, các cơ sở giáo dục cần làm gì để đảm bảo bữa ăn học đường thực sự an toàn, cả về vật chất lẫn tinh thần cho học sinh?

PGS.TS Trần Thành Nam: Trước hết, cần xây dựng quy trình kiểm soát chặt chẽ mọi khâu - từ chọn nhà cung cấp đến khâu lưu mẫu thực phẩm sau khi chế biến.

Mỗi trường nên có một hội đồng giám sát độc lập gồm đại diện phụ huynh, giáo viên, y tế và chính quyền địa phương. Khi tất cả cùng tham gia giám sát, khả năng xảy ra sai phạm sẽ giảm đáng kể.

Bên cạnh đó, cần ứng dụng công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), trong khâu giám sát thực phẩm. Hiện nay, các hệ thống AI có thể quét hình ảnh nguyên liệu đầu vào hoặc suất ăn, từ đó phát hiện sớm dấu hiệu bất thường và đưa ra cảnh báo kịp thời cho nhà trường, cơ quan quản lý. Việc ứng dụng công nghệ sẽ giúp minh bạch và khách quan hơn, hạn chế tối đa sai sót hoặc gian lận.

Thứ hai, cần minh bạch thông tin: công khai danh sách nhà cung cấp, thực đơn hàng tuần, kết quả kiểm định vệ sinh. Phụ huynh có quyền được biết con mình ăn gì, nguồn gốc từ đâu, có kiểm nghiệm không.

Cuối cùng, nên đào tạo và đánh giá định kỳ đội ngũ cấp dưỡng. Họ không chỉ là người nấu ăn, mà là “người nuôi dưỡng” - những người trực tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe, thậm chí là tính mạng của học sinh.

PV: Trong câu chuyện này, ông nhìn nhận trách nhiệm của các bên như thế nào - từ ngành giáo dục, cơ quan quản lý cho đến phụ huynh?

PGS.TS Trần Thành Nam: Trách nhiệm đầu tiên thuộc về ngành giáo dục - cơ quan tổ chức và quản lý trực tiếp bếp ăn học đường. Bộ và Sở Giáo dục và Đào tạo phải thiết lập cơ chế kiểm tra định kỳ, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm để tạo tính răn đe.

Chính quyền địa phương có vai trò kiểm tra liên ngành - phối hợp y tế, công an, thị trường để giám sát nguồn cung thực phẩm. Không thể phó mặc toàn bộ cho nhà trường.

Về phía phụ huynh, cần đồng hành chứ không nên chỉ phản ứng khi có sự cố. Sự tham gia thường xuyên, góp ý xây dựng, kiểm tra thực tế mới là cách giúp nhà trường làm tốt hơn.

PV: Có người nói, việc để xảy ra sự cố thực phẩm bẩn trong trường học là một “vết xước” trong niềm tin vào giáo dục. Ông nghĩ sao về điều này?

PGS.TS Trần Thành Nam: Tôi hoàn toàn đồng ý. Giáo dục là lĩnh vực xây dựng niềm tin, và mọi sự cố xảy ra trong trường học - dù nhỏ - cũng có thể làm rạn nứt niềm tin đó. Một bữa ăn kém chất lượng có thể khiến phụ huynh đặt câu hỏi: “Nếu không đảm bảo được bữa ăn, liệu nhà trường có đảm bảo được việc dạy dỗ con tôi không?”.

Vì vậy, mỗi vụ việc mất an toàn thực phẩm không chỉ là sự cố vệ sinh, mà còn là sự cố niềm tin. Khôi phục niềm tin ấy đòi hỏi sự trung thực, cầu thị và minh bạch của tất cả các bên. Đừng coi đó là việc “chữa cháy” mà phải là một chiến lược dài hơi để bảo vệ trẻ em.

PV: Ở góc độ chuyên gia tâm lý, ông có lời khuyên nào để giúp học sinh lấy lại cảm giác an toàn và phụ huynh yên tâm gửi con đến trường sau các sự cố như vậy?

PGS.TS Trần Thành Nam: Điều quan trọng nhất là phải truyền thông rõ ràng và trung thực. Khi có sự cố, nhà trường nên thông tin kịp thời, công khai kết quả kiểm tra, cam kết biện pháp khắc phục. Việc im lặng hoặc né tránh chỉ khiến học sinh và phụ huynh thêm hoang mang.

Đồng thời, có thể tổ chức các buổi giáo dục kỹ năng về dinh dưỡng, an toàn thực phẩm để học sinh hiểu đúng, không bị ám ảnh hay sợ hãi. Cảm giác an toàn được khôi phục khi trẻ thấy người lớn nghiêm túc, minh bạch và có trách nhiệm.

PV: Theo ông, trách nhiệm với sức khỏe của thế hệ tương lai đất nước cần được đặt ở vị trí nào trong chính sách giáo dục hiện nay?

PGS.TS Trần Thành Nam: Trách nhiệm này phải được đặt ở trung tâm của mọi chính sách giáo dục. Chúng ta thường nói nhiều về đổi mới chương trình, thi cử, công nghệ, nhưng lại ít nói về sức khỏe học đường - nền tảng của mọi sự phát triển. Một đứa trẻ khỏe mạnh, được ăn uống an toàn, mới có thể học tốt và trưởng thành lành mạnh.

Bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần của học sinh chính là đầu tư cho tương lai quốc gia. Không có sự đầu tư nào mang lại lợi nhuận bền vững hơn việc nuôi dưỡng một thế hệ khỏe mạnh, nhân ái và có niềm tin vào người lớn.

PV: Xin cảm ơn PGS về cuộc trao đổi!

Thu Hằng/VOV.VN