Dược thiện từ bạch truật

Bạch truật được thu hái vào cuối thu, đầu đông (sương giáng đến lập đông), đợi lúc lá dưới vàng khô, lá trên dễ bẻ gãy thì đào cả cây lên, bỏ hết thân lá và đất, sấy khô hoặc phơi khô, bỏ rễ con là được.

Bạch truật có các hợp chất sterol, tinh dầu, sinh tố A... làm tăng sức bền, tăng cường khả năng thực bào, có tác dụng bảo vệ gan, lợi mật, chống loét, lợi niệu, chống u bướu, chống đông máu, làm giãn mạch hạ huyết, giảm nồng độ đường huyết.

Theo Đông y, bạch truật vị ngọt đắng, tính ôn; vào tỳ và vị. Tác dụng kiện tỳ ích vị, táo thấp hòa trung, lợi thủy, chỉ hãn. Trị chứng tỳ vị hư nhược, tỳ hư thấp thịnh, ăn kém mỏi mệt, tiêu chảy, phù nề, ho nhiều đờm, vàng da cổ trướng, tiểu tiện ít, khí hư tự hãn, nhiễm độc thai nghén (nôn thổ), động thai, dọa sẩy. Liều dùng, cách dùng: 4 - 16g bằng cách nấu, ninh, bung, hầm, chưng, om, xào... Sau đây là một số món ăn thuốc có bạch truật.

Bánh khảo bạch truật: sinh bạch truật 250g nghiền nhỏ, rang chín; đại táo 250g (đồ chín bỏ hạt); bột gạo (hoặc bột mì) 500g, thêm nước giã trộn thành 10 bánh, hấp chín. Ăn buổi sáng 1-2 cái. Bánh này rất tốt cho người già, người suy nhược, trẻ nhỏ ăn kém, tiêu chảy mạn tính.

Cao lỏng bạch truật: bạch truật 300g sắc lấy nước, bỏ bã, cô đặc thành cao lỏng (tỷ lệ 1/1). Mỗi lần uống 2 - 3 thìa, uống với nước sôi có chút đường. Dùng tốt cho bệnh nhân có hội chứng lỵ mạn tính.

Nước hồ bạch truật: sinh bạch truật 10g giã nhỏ, cho ít nước cơm, thêm nước vừa đủ, chưng nhỏ lửa trên bếp. Ngày ăn 3 lần. Dùng tốt cho trẻ hay bị chảy dãi.

Cháo lòng lợn bạch truật: bạch truật 40g, cau 1 quả, gừng nướng 40g, ruột lợn 1 đoạn, gạo 60g. Ruột lợn làm sạch, thái đoạn; các dược liệu thái lát, đập giập, sắc lấy nước, bỏ bã. Gạo vo sạch nấu cháo với lòng lợn, khi cháo chín nhừ, cho nước sắc thuốc vào, thêm gia vị, đun sôi. Ăn khi đói. Dùng tốt cho phụ nữ đau bụng đầy tức trướng hơi từng cơn.

Cháo bạch truật vỏ quất: bạch truật 24g, vỏ quất 14g, gạo tẻ 100g. Bạch truật, vỏ quất sắc lấy nước, bỏ bã. Gạo vo sạch nấu cháo, cháo chín cho nước sắc dược liệu vào, đun sôi, có thể thêm đường hoặc muối. Dùng tốt cho người bị tiêu chảy, đầy bụng chán ăn.

Cháo sâm kỳ truật táo: bạch truật 12g, đảng sâm 12g, hoàng kỳ 30g, đại táo 14g, gạo nếp 50g. Sắc 4 vị thuốc lấy nước, bỏ bã. Gạo vo sạch nấu cháo, cháo chín, cho nước thuốc vào đun sôi lại trong vài phút. Ăn 2 lần sáng chiều. Dùng tốt cho phụ nữ suy nhược, có thai dọa sẩy.

Kiêng kỵ: Người âm hư hỏa vượng, họng khô miệng khô không dùng.

BS. Tiểu Lan