Dưỡng chất cho mầm xanh nghệ thuật

Triển lãm các bài nghiên cứu hình họa của nhiều thế hệ sinh viên nhà trường, tháng 9/2025, thu hút sự quan tâm của đông đảo giới chuyên môn. Ảnh: Mai Loan

Từ 1925 đến 1945, phương pháp đào tạo của Trường Mỹ thuật Đông Dương được xây dựng và triển khai theo mô hình đào tạo hàn lâm của Pháp.

Các môn học căn bản như hình họa, điêu khắc, trang trí, lịch sử nghệ thuật, giải phẫu học cơ thể người, luật phối cảnh là những môn học chiếm thời lượng lớn. Ngoài ra, các giờ học khảo sát kiến trúc, vẽ trực họa ngoài trời, làm các bài thực hành sáng tác, thực hành chất liệu mỹ thuật cũng là yêu cầu bắt buộc và là cơ sở để đánh giá năng lực người học.

Trường Mỹ thuật Đông Dương đã đặt nền móng quan trọng nhất cho sự hình thành nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại bằng phương pháp giảng dạy khoa học và công sức của những người thầy đầu tiên, như Hiệu trưởng Victor Tardieu…

Với truyền thống hiếu học, tài năng và tinh thần yêu đất nước, dân tộc, những thế hệ sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương giai đoạn này đã tạo dựng một diện mạo mỹ thuật Việt Nam hiện đại đầy tự hào, sớm được ghi nhận rộng rãi. Ngoài rèn luyện kỹ thuật cơ bản, phương pháp đào tạo chú trọng ngay từ đầu năng lực tự khảo sát, nghiên cứu, từ kiến trúc cho tới các sản phẩm mỹ thuật ứng dụng cổ truyền, đã tạo ra lớp nghệ sĩ biết vận dụng kết hợp học thuật phương Tây với thẩm mỹ, chất liệu truyền thống Việt Nam, tạo nên nhiều thành tựu đặc sắc về nghệ thuật tranh lụa và sơn mài.

Trong các giai đoạn kháng chiến đầy khó khăn, dù phải thích nghi với hoàn cảnh nhưng nhà trường đã có những thay đổi cơ bản về phương pháp đào tạo mỹ thuật.

Đào tạo cán bộ mỹ thuật từng là mục tiêu được đề cao hàng đầu nhằm phục vụ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền bắc và đấu tranh chống đế quốc Mỹ, giải phóng miền nam. Thời kỳ này, phương pháp đào tạo mỹ thuật rất chú trọng gắn việc rèn luyện, sáng tác với hoạt động quân sự, lao động sản xuất. Thầy và trò trường mỹ thuật không chỉ thường xuyên đi thực tế (cùng sinh hoạt, lao động và sáng tác mỹ thuật) ở các công, nông trường, nhà máy, xí nghiệp, hoạt động ghi chép, sáng tác của các họa sĩ /chiến sĩ còn gắn liền với các chặng đường kháng chiến lịch sử cho tới ngày toàn thắng.

Phương pháp đào tạo mỹ thuật hiện thực xã hội chủ nghĩa của nhà trường còn nhận được sự hỗ trợ trực tiếp của các chuyên gia Liên Xô cũng như sự tăng cường đội ngũ giảng viên được đào tạo từ các quốc gia xã hội chủ nghĩa bè bạn. Giai đoạn này ghi dấu sự hoàn thiện về phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa và nhiều họa sĩ, nhà điêu khắc được đào tạo bài bản từ nhà trường đã có những tác phẩm trở thành kinh điển về đề tài chiến tranh cách mạng, xây dựng đất nước.

Tới nay, Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam tiếp tục có nhiều thay đổi về chương trình và phương pháp đào tạo.

Nhu cầu và mục tiêu hội nhập với nghệ thuật quốc tế trong giai đoạn toàn cầu hóa là các yếu tố quyết định cho những thay đổi, cải cách về phương pháp đào tạo của trường. Từ những năm đầu thập kỷ 90, chính sách đổi mới đã tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động trao đổi hàn lâm giữa nhà trường và nhiều cá nhân, tổ chức đến từ các trung tâm nghệ thuật quốc tế. Các chương trình thỉnh giảng của giảng viên nước ngoài, hoạt động giao lưu, trưng bày nghệ thuật quốc tế ngày càng phổ biến tại Hà Nội, Huế, Thành phố Hồ Chí Minh, sách báo về nghệ thuật quốc tế cùng sự phát triển của internet… là tác nhân thúc đẩy việc triển khai các môn học, ngành học mới. Đặc biệt, nghệ thuật đương đại ở bình diện quốc tế với các hình thức rất mới mẻ nếu so hội họa, điêu khắc hiện đại, hàn lâm cũng đặt ra những thách thức cho mục tiêu hội nhập vào đời sống nghệ thuật toàn cầu. Nhiều hệ giá trị thẩm mỹ, tư tưởng nghệ thuật mới hình thành và mang tính đại diện cho thời đại đã tác động tới quyết định duy trì các phương pháp đào tạo cũ hoặc phải đổi mới về tư duy và định hướng đào tạo.

Mục tiêu và chủ trương đào tạo hiện nay của Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam là bản sắc-sáng tạo-nhân văn, tức là việc duy trì bản sắc gắn liền với tên tuổi của ngôi trường có nhiều thành tựu đào tạo quan trọng, đáng tự hào của nền mỹ thuật trong nước, cũng như bản sắc đi đôi với tính dân tộc trong dòng chảy chung của nhân loại. Sáng tạo hiển nhiên là tiêu chí của các cơ sở đào tạo nghệ thuật, tuy nhiên, sáng tạo cần sự phong phú, đa dạng và yếu tố tiên phong. Nhân văn là giá trị mà hoạt động sáng tạo cần thiết phải duy trì và hướng tới.

Tuy nhiên, trên vận trình xã hội mới với những tiềm năng và thử thách mới, để duy trì và phát huy vị thế đào tạo chuyên môn hàng đầu của đất nước, Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam vẫn cần xác lập lại mục tiêu rõ ràng hơn, tạo lập môi trường học tập chuyên nghiệp, có phương pháp và trình độ đào tạo bảo đảm cung cấp những kiến thức, kỹ năng quan trọng hướng đến sự xuất hiện của những tài năng sáng tạo. Đặc biệt, trường phải là nơi cung cấp mọi dưỡng chất cần thiết cho mỗi mầm xanh nghệ thuật nảy nở và phát triển.

Nhà nghiên cứu VŨ HUY THÔNG, Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam