ESG - 'Tấm vé' bắt buộc để hàng Việt vào thị trường EU

Một số thị trường yêu cầu đồ gỗ xuất khẩu phải chứng minh rõ nguồn nguyên liệu, không phá rừng. Ảnh: S.X

Xuất khẩu gặp “rào chắn” ESG

Theo các chuyên gia kinh tế, từ năm 2026, khi Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) chính thức áp dụng, cùng với Quy định chống phá rừng (EUDR), hàng hóa xuất khẩu vào EU sẽ bị siết chặt tiêu chuẩn chưa từng có. Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp Việt đã bắt đầu gặp khó khăn, thậm chí bị “gạt” khỏi sân chơi. ESG vì thế không còn là lựa chọn mà đã trở thành điều kiện tiên quyết.

Bà Nguyễn Cẩm Chi - Giám đốc khối tư nhân phát triển bền vững, Công ty TNHH Tư vấn và Quản lý MCG chia sẻ, Quy định EUDR nêu rõ, cấm nhập khẩu nông sản liên quan đến phá rừng sau năm 2020. Đây là một cú đánh trực diện vào những mặt hàng chủ lực của Việt Nam, khi xuất khẩu gỗ mỗi năm đạt khoảng 1,4 tỉ USD; cà phê cũng là mặt hàng có kim ngạch lớn thứ hai khi xuất khẩu vào EU, cà phê Việt chiếm 40% thị phần EU.

Khảo sát cho thấy, 50% hộ trồng cà phê không có hồ sơ địa chính, khiến việc chứng minh nguồn gốc minh bạch gần như bất khả thi. Hệ quả đã xuất hiện, tháng 9/2024, xuất khẩu cà phê sang EU giảm 40% về lượng và 35% về giá trị, do lo ngại không đáp ứng kịp EUDR.

Tương tự, với CBAM của EU sẽ chính thức áp dụng từ năm 2026, đánh thuế carbon với hàng nhập khẩu trong các ngành thép, xi măng, nhôm... Đây là thách thức lớn cho doanh nghiệp Việt, khi phần lớn dây chuyền sản xuất tiêu hao nhiều năng lượng và phát thải cao. Các quy định đối với hàng nhập khẩu ngày càng dày đặc, liên tục cập nhật khiến doanh nghiệp rơi vào thế bị động. “Mỗi tháng lại có thêm những quy định mới được ban hành tại EU, từ phát thải, truy xuất nguồn gốc, đến tiêu chuẩn lao động. Doanh nghiệp vừa đáp ứng xong một chứng nhận, lại phải làm thêm giấy tờ khác. Thị trường không nghe doanh nghiệp giải thích, mà chỉ nhìn vào con số, báo cáo” - bà Chi dẫn chứng những băn khoăn của doanh nghiệp Việt hiện nay.

Theo các chuyên gia kinh tế, không chỉ EU, các thị trường khác như Hoa Kỳ cũng lựa chọn kỹ nhà cung cấp. Ngay cả thị trường các nước châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore cũng đưa ra các tiêu chí xanh rất gắt gao.

Triển khai ESG thực chất và bền vững

Để thích ứng với các quy định khắt khe từ một số thị trường xuất khẩu, trước hết doanh nghiệp cần chuyển đổi tư duy. Phải xem ESG không phải là “gánh nặng” mà là lợi thế cạnh tranh. Theo bà Nguyễn Cẩm Chi tốc độ triển khai và chuyển đổi ESG hoàn toàn phụ thuộc vào sự sẵn sàng, không phải quy mô. “Có doanh nghiệp đi rất nhanh, có doanh nghiệp lại chậm, nhưng không ai có thể đứng ngoài. Bởi GDP của Việt Nam phụ thuộc xuất khẩu và các nhãn hàng quốc tế đang yêu cầu minh chứng ESG tại Việt Nam. Các doanh nghiệp Việt cần tránh hiểu lầm rằng, làm ESG chắc chắn làm giảm lợi nhuận, hay ESG chỉ là phong trào, PR hình ảnh. Ngược lại, trên thực tế, thực hành ESG có thể mang lại lợi ích lâu dài: giảm 15–30% chi phí năng lượng, tránh thuế CBAM, giảm phí vi phạm lao động và xử lý chất thải” - bà Chi nhấn mạnh.

Kinh nghiệm của những doanh nghiệp đi trước cho thấy, thực hành ESG cần từng bước cụ thể, kiên trì và minh bạch. Phúc Sinh Group là ví dụ. Ngay từ năm 2010, doanh nghiệp này đã khuyến khích nông dân theo hướng nông nghiệp bền vững; sau đó thực hiện trách nhiệm xã hội, cuối cùng là hoàn thiện báo cáo ESG theo chuẩn quốc tế.

Ông Nguyễn Duy Tâm – Giám đốc ESG Phúc Sinh Group chia sẻ: “Ban đầu có khó khăn nhưng nếu lãnh đạo quyết tâm thì có thể làm được. Mỗi năm làm một chút, sau đó tham chiếu với quy chuẩn của nhà đầu tư. Điều quan trọng là chứng minh được sự minh bạch và tính khả thi”. Trong lĩnh vực bao bì, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) đã trở thành một công cụ quan trọng.

Theo bà Chu Thị Kim Thanh – Phó Giám đốc Điều hành Công ty CP PRO Việt Nam, Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam, EPR gắn trách nhiệm với doanh nghiệp ngay từ khâu thiết kế, sản xuất, phân phối. Đây không chỉ là quy định của Luật Bảo vệ Môi trường 2020, mà còn là yêu cầu bắt buộc khi xuất khẩu. Bà Thanh đưa ra dẫn chứng, một doanh nghiệp sữa Việt Nam chỉ cần cải tiến nắp chai thân thiện môi trường, ngay lập tức doanh số tại thị trường xuất khẩu tăng mạnh.

Nhiều doanh nghiệp nhỏ vẫn cho rằng, ESG chỉ là chuyện của tập đoàn lớn. Thực tế, EU và các thị trường phát triển không phân biệt quy mô mà quan tâm đến dữ liệu và bằng chứng thực tế. Do đó, việc bắt đầu từ những bước nhỏ, như tiết kiệm năng lượng, quản lý chất thải, cải tiến bao bì, xây dựng hồ sơ truy xuất,... sẽ giúp doanh nghiệp tạo nền tảng vững chắc để đáp ứng chuẩn mực quốc tế.

Bà Vũ Kim Hạnh – Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao cho biết, điều đáng chú ý là ngày càng nhiều doanh nghiệp quan tâm đến ESG, bởi họ đã thấy rõ đây không chỉ là xu hướng mà là yêu cầu bắt buộc. “Chúng tôi muốn giúp doanh nghiệp có báo cáo ESG đạt yêu cầu, nhưng quan trọng hơn là hoạt động thực chất. ESG hiện không chỉ dành cho doanh nghiệp lớn mà ngay cả doanh nghiệp nhỏ, vừa hay khởi nghiệp nông nghiệp cũng đều cần thiết”, bà Hạnh nhấn mạnh.

Thanh Giang