EU chạy đua giành vị thế trong kế hoạch hòa bình Ukraine

Ngày 2/12, lãnh đạo Anh, Pháp và Đức đã gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Dinh Thủ tướng Anh ở phố Downing, London. Cuộc hội đàm diễn ra trong bối cảnh Washington thúc đẩy quá trình đàm phán với Moscow theo hướng đạt được một thỏa thuận hòa bình “nhanh gọn”, dù vẫn còn nhiều điểm bất đồng liên quan tới lãnh thổ và các bảo đảm an ninh dành cho Kiev.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Thủ tướng Anh Keir Starmer, Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tại London. Ảnh: EPA

Phát biểu sau cuộc gặp, Tổng thống Zelensky khẳng định Nga đang kiên quyết đòi Ukraine nhượng lại đất đai, điều mà ông cho là không thể chấp nhận được.

“Nga muốn chúng tôi nhượng đất nhưng chúng tôi không muốn phải mất bất cứ lãnh thổ nào. Đây chính là điều mà chúng tôi đang chiến đấu để bảo vệ. Nói thẳng thì phía Mỹ hiện đang muốn tìm kiếm một sự thỏa hiệp”, ông Zelensky nói và nhấn mạnh Kiev không thể “từ bỏ bất cứ phần lãnh thổ nào”.

Nhà Trắng chưa đưa ra bình luận về các tuyên bố này. Người phát ngôn Phủ Thủ tướng Anh cho biết các nhà lãnh đạo châu Âu ủng hộ nỗ lực trung gian hòa giải của Mỹ, song khẳng định sẽ tiếp tục hậu thuẫn Ukraine trong lúc các hoạt động ngoại giao đang được triển khai.

Khi vai trò của EU dần bị đẩy ra bên lề

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho hay cuộc họp ở London nhằm mục tiêu bổ sung những đóng góp của châu Âu vào kế hoạch hòa bình do Mỹ đưa ra. Ban đầu, nhiều nhà lãnh đạo châu Âu chỉ trích bản kế hoạch này vì cho rằng nó trao cho Nga những vùng lãnh thổ mà trên thực tế họ còn chưa chiếm được hoàn toàn.

Trong khi đó, Thủ tướng Đức Friedrich Merz thừa nhận ông có “sự hoài nghi” đối với một số nội dung đang được Washington xúc tiến. Ông cùng các đồng cấp kỳ vọng các cuộc thảo luận sẽ dẫn tới đàm phán ba bên giữa Ukraine, châu Âu và Mỹ.

“Chúng tôi đang nắm trong tay nhiều lá bài”, Tổng thống Macron nhận định. Theo ông Zelensky, một bản đề xuất phản biện chung giữa Ukraine và các đối tác châu Âu sẽ sớm được chuyển tới phía Mỹ trong những ngày tới.

Châu Âu muốn cải thiện các điều khoản dành cho Ukraine trong kế hoạch hòa bình 28 điểm do Mỹ và Nga soạn thảo. Theo nội dung đã được tiết lộ, đề xuất này yêu cầu giới hạn quy mô quân đội Ukraine, loại trừ khả năng Ukraine gia nhập NATO trong tương lai và chuyển giao cho Nga nhiều phần lãnh thổ, bao gồm cả các vị trí được phòng thủ kiên cố ở miền Đông Ukraine. Kế hoạch hòa bình 28 điểm của Mỹ cũng chưa làm rõ cách Mỹ và các đồng minh châu Âu sẽ răn đe Nga nhằm ngăn chặn Moscow mở thêm những chiến dịch quân sự mới trong tương lai.

Tuần trước, trong một cuộc điện đàm với ông Zelensky, các lãnh đạo châu Âu đã khuyên Kiev không nên chấp nhận bất kỳ thỏa thuận nào nếu chưa đạt được các bảo đảm an ninh rõ ràng từ phía Mỹ. Thủ tướng Anh Keir Starmer nhấn mạnh mọi thỏa thuận phải bao gồm những “bảo đảm an ninh vững chắc” cho Ukraine.

Dù nỗ lực tăng cường tiếng nói trong tiến trình đàm phán nhưng mức độ gây ảnh hưởng của châu Âu trong tiến trình hòa bình Nga-Ukraine vẫn là dấu hỏi.

Trong những ngày gần đây, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã tiến hành các cuộc đàm phán trực tiếp riêng rẽ với cả Nga và Ukraine, qua đó khiến vai trò của nhiều lãnh đạo châu Âu bị đẩy ra bên lề.

EU trong thế khó khi Mỹ thay đổi ưu tiên

Việc công bố Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ hồi tuần trước lại càng làm gia tăng sức ép, khiến Ukraine phải sớm chấp nhận một thỏa thuận, đồng thời gây lo ngại cho các đồng minh châu Âu về kế hoạch hòa bình do Mỹ dẫn dắt.

Văn kiện này không coi Nga là mối đe dọa trực tiếp mà nhấn mạnh mục tiêu là hướng tới ổn định chiến lược trong quan hệ với Moscow. Cách tiếp cận này khiến nhiều đồng minh châu Âu lo ngại rằng, vấn đề an ninh của họ có thể bị xem nhẹ trong cách tính toán của Mỹ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Alaska. Ảnh: Reuters

Đến nay, Ukraine và Mỹ mới chỉ công bố rất hạn chế các thông tin xoay quanh những sửa đổi trong bản kế hoạch hòa bình ban đầu.

Cuối tuần qua, ông Zelensky cho biết ông đã có cuộc điện đàm kéo dài với các đặc phái viên của Mỹ là Steve Witkoff và con rể của Tổng thống Mỹ, ông Jared Kushner để trao đổi về các bước cần thiết nhằm ngăn nguy cơ Nga tái phát động chiến sự. “An ninh phải được bảo đảm”, Tổng thống Ukraine nhấn mạnh trong thông điệp đăng trên Telegram khi đặt chân tới Anh.

Ngoài cuộc gặp với nhóm lãnh đạo Anh, Pháp và Đức, ông Zelensky cùng ngày còn làm việc với lãnh đạo Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và Liên minh châu Âu (EU). Trong bối cảnh sự ủng hộ từ Washington trở nên khó đoán định, Ukraine đang ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào châu Âu để giải quyết loạt thách thức chồng chất mà Kiev đang phải đối mặt.

“Có những việc chúng tôi không thể xoay xở nếu thiếu Mỹ và cũng có những điều không thể làm nếu không có châu Âu. Đó là lý do chúng tôi cần phải đưa ra những quyết định quan trọng”, ông Zelensky nói khi tới Dinh Thủ tướng Anh.

“Lá bài tài sản Nga” – công cụ hiếm hoi của châu Âu

Trong khi các cuộc thương lượng diễn ra dồn dập, Ukraine vẫn ngày đêm đối mặt với những sức ép ngày càng lớn ở thực địa, trong nền kinh tế và cả trên chính trường trong nước.

Trong khi quân đội Nga đang từng bước giành thêm lợi thế trên tiền tuyến thì Ukraine đang phải tìm kiếm các gói hỗ trợ tài chính khẩn cấp cho quốc phòng từ các đồng minh châu Âu, đồng thời phải xử lý hệ lụy từ vụ bê bối tham nhũng liên quan đến ngành năng lượng.

Một trong những lĩnh vực hiếm hoi mà châu Âu sở hữu sức nặng đáng kể là quyền kiểm soát hàng tỷ USD tài sản của Nga đang bị phong tỏa tại một tổ chức thanh toán đặt trụ sở ở Bỉ. Tuy nhiên, nội bộ EU vẫn chia rẽ về việc có nên sử dụng khoảng 244 tỷ USD này để hỗ trợ Ukraine hay không.

Bỉ tỏ ra đặc biệt lo ngại nguy cơ phải hoàn trả số tiền trên trong trường hợp các lệnh trừng phạt đối với Nga được dỡ bỏ, hoặc nếu cơ chế cho vay bồi thường nhằm phân bổ số tài sản này vấp phải thách thức pháp lý.

Người phát ngôn Phủ Thủ tướng Anh cho biết các lãnh đạo họp ở London đã thảo luận những “tiến triển tích cực” liên quan tới việc khai thác nguồn tài sản Nga bị phong tỏa để hỗ trợ Ukraine.

Kế hoạch hòa bình Ukraine – Bài toán nan giải cho châu Âu

Cuộc gặp tại London cũng diễn ra không lâu sau khi Tổng thống Trump tỏ ra công khai hoài nghi về mức độ tham gia của ông Zelensky trong tiến trình đàm phán hòa bình. Hôm 7/12, ông Trump nói ông “có chút thất vọng” khi cho rằng Tổng thống Ukraine chưa đọc kỹ đề xuất hòa bình do Mỹ soạn thảo.

Ngày 8/12, ông Zelensky cho biết các bên vẫn còn khác biệt căn bản về vấn đề vùng Donbass – khu vực miền Đông Ukraine mà Nga đặc biệt nhắm tới. “Có những quan điểm của Mỹ, của Nga và của Ukraine. Hiện chúng tôi vẫn chưa có cách nhìn thống nhất về Donbass”, ông Zelensky nói trong cuộc phỏng vấn với Bloomberg.

Tuần trước, các đặc phái viên Witkoff và ông Kushner đã có cuộc gặp kéo dài 5 tiếng với Tổng thống Nga Vladimir Putin để tìm kiếm thỏa hiệp. Cuộc trao đổi không đạt được kết quả cuối cùng, khi nhà lãnh đạo Nga chỉ ra nhiều điểm trong đề xuất mà Moscow “không thể chấp nhận”.

Phát biểu tại sự kiện Kennedy Center Honors hôm 7/12, Tổng thống Trump nhận định: “Theo tôi, có lẽ Nga muốn kiểm soát cả đất nước Ukraine, nhưng tôi tin rằng Nga cũng có thể chấp nhận phương án hiện nay. Tuy nhiên tôi không chắc ông Zelensky có đồng ý hay không. Người dân Ukraine rất thích nhưng ông Zelensky thì vẫn chưa đọc bản đề xuất mới này”.

Cuộc chạy đua giành tiếng nói của châu Âu trong kế hoạch hòa bình cho Ukraine đang diễn ra trong bối cảnh thời gian và đòn bẩy đều hạn chế. Một mặt, các nước châu Âu lo ngại viễn cảnh Ukraine bị ép ký kết một thỏa thuận bất lợi, làm suy yếu an ninh của EU, mặt khác, chính EU lại bị gạt ra khỏi nhiều vòng đàm phán trực tiếp do Washington dẫn dắt.

Giữa những nỗ lực ngoại giao dồn dập, triển vọng đạt được một thỏa thuận hòa bình bền vững vẫn chưa có hồi kết. Khi các bên còn chia rẽ sâu sắc về lãnh thổ, tư cách NATO của Ukraine và các bảo đảm an ninh, nguy cơ một giải pháp đình chiến tạm thời thay vì hòa bình lâu dài vẫn hiện hữu.

Với châu Âu, kế hoạch hòa bình không chỉ dành cho Ukraine mà nó còn là vấn đề lớn đối với an ninh của châu lục này trong nhiều năm tới.

Giang Bùi/VOV.VN (biên dịch) Theo: The Wall Street Journal