EU lùi một bước, tiến cả hành trình

EU từng bước buộc thế giới tham gia vào hành trình chuyển đổi xanh. Ảnh minh họa. (Nguồn: Shutterstock)

Châu Âu đã khẳng định vai trò tiên phong trong xây dựng nền kinh tế carbon thấp thông qua hàng loạt chính sách chiến lược, sáng kiến táo bạo và một hệ sinh thái đổi mới công nghệ xanh phát triển mạnh mẽ. Từ năng lượng tái tạo, giao thông bền vững, đến mô hình kinh tế tuần hoàn và các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt, châu Âu đang định hình một cách tiếp cận toàn diện, đưa lục địa già thành hình mẫu của thế giới xanh.

Hình mẫu của thế giới xanh

Một trong những nền tảng quan trọng của Chiến lược xanh tại châu Âu chính là Thỏa thuận xanh châu Âu (European Green Deal – 2019). Với mục tiêu đầy tham vọng là đưa châu Âu trở thành lục địa trung hòa carbon đầu tiên vào năm 2050, EU đã thiết lập lộ trình hành động cụ thể, bao gồm cắt giảm ít nhất 55% lượng phát thải khí nhà kính vào năm 2030 so với mức năm 1990. Đồng thời, EU thành lập Quỹ chuyển đổi công bằng trị giá hơn 100 tỷ Euro để bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau trong tiến trình.

Nhiều nước thành viên đã tích cực triển khai các chiến lược quốc gia tương thích với định hướng chung của EU. Đức, Pháp, Thụy Điển, Hà Lan hay Đan Mạch không chỉ ban hành chính sách mạnh mẽ, mà còn đẩy mạnh đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ xanh, tạo ra làn sóng đổi mới sâu rộng trên toàn khu vực.

Lĩnh vực nổi bật trong chuyển đổi xanh châu Âu là năng lượng tái tạo. Theo dữ liệu của Viện Fraunhofer về Hệ thống năng lượng mặt trời (ISE), Đức hiện là quốc gia dẫn đầu châu lục về công suất điện mặt trời với hơn 60 Gigawatt tính đến năm 2024. Đan Mạch và Hà Lan đang phát triển mạnh mẽ năng lượng gió ngoài khơi, trong khi Tây Ban Nha nổi bật với công nghệ điện mặt trời tập trung (CSP). Không chỉ dừng ở năng lượng sạch, châu Âu còn đầu tư đáng kể vào công nghệ lưu trữ và truyền tải điện hiệu quả, nhằm bảo đảm tính ổn định cho hệ thống điện quốc gia.

Trong khi đó, các nghiên cứu của Cơ quan Môi trường châu Âu (EEA) chỉ ra, giao thông xanh cũng là ưu tiên lớn. Na Uy trở thành hình mẫu toàn cầu khi gần 90% ô tô mới được bán ra trong năm 2024 là xe điện, đưa quốc gia này đến gần mục tiêu xóa bỏ hoàn toàn xe xăng dầu truyền thống trong thị trường xe mới vào năm 2025.

Đức, Pháp và Thụy Điển không chỉ thúc đẩy người dân chuyển sang xe điện mà còn đầu tư lớn vào hạ tầng và công nghiệp sản xuất. Dự kiến, toàn EU sẽ cấm bán xe sử dụng động cơ đốt trong mới từ 2035, đánh dấu bước chuyển mạnh sang giao thông bền vững.

Châu Âu còn tiên phong trong lĩnh vực xây dựng xanh, từ việc sử dụng vật liệu tái chế, thiết kế tiết kiệm năng lượng cho đến triển khai các dự án nhà ở không phát thải. Các quốc gia như Thụy Điển, Áo hay Phần Lan đang định hình lại cách con người xây dựng và sử dụng không gian sống.

Một điểm sáng khác trong bức tranh công nghệ xanh châu Âu là kinh tế tuần hoàn. Hà Lan và Phần Lan đặt mục tiêu tái chế trên 90% chất thải sinh hoạt vào năm 2035. Các công nghệ xử lý rác thải điện tử tại Thụy Sỹ, Bỉ đang được đánh giá hàng đầu thế giới. Việc giảm thiểu rác thải và tái sử dụng tài nguyên không chỉ giảm gánh nặng môi trường mà còn tạo ra hàng loạt cơ hội việc làm xanh và thị trường mới cho doanh nghiệp.

Đằng sau những thành tựu này là sự đóng góp không nhỏ từ các tập đoàn và trung tâm nghiên cứu hàng đầu. Siemens (Đức), Vestas (Đan Mạch) hay Northvolt (Thụy Điển) là những cái tên nổi bật dẫn đầu xu hướng xanh và sạch. Ngoài ra, các viện nghiên cứu như ISE (Đức) đang không ngừng tìm kiếm giải pháp công nghệ xanh mới, từ vật liệu hấp thụ carbon cho đến công nghệ điện mặt trời thế hệ tiếp theo…

Câu chuyện không của riêng nước Đức

Dù được định vị như hình mẫu của “thế giới xanh”, châu Âu vẫn đối mặt với không ít thách thức. Chi phí sản xuất cao, sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu như lithium, cobalt, cũng như thị trường nội bộ còn phân mảnh giữa các quốc gia thành viên… tạo ra những rào cản không nhỏ.

Các giám đốc điều hành tại châu Âu cho biết, “đầu tàu” Đức đang thiếu vốn đầu tư có thể tạo động lực cho các ngành công nghiệp mới. Hơn một phần ba công ty công nghiệp Đức đang cắt giảm đầu tư vào các quy trình cốt lõi do chi phí năng lượng cao; hai phần ba cho biết khả năng cạnh tranh công nghệ của họ đang gặp rủi ro. Quốc gia hàng đầu châu Âu đang tụt hậu trong các lĩnh vực như phần mềm và AI. Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển hiện chỉ đạt khoảng 3% GDP, trong khi Mỹ và Hàn Quốc là 3,6% và 5,2%, theo nghiên cứu của Tổ chức dịch vụ tài chính Allianz.

Bên cạnh đó, cuộc cạnh tranh khốc liệt với những “ông lớn” Mỹ, Trung Quốc đặt ra yêu cầu châu Âu phải đổi mới liên tục để duy trì vị thế.

Ngành năng lượng sạch của Mỹ đã thật sự bùng nổ nhờ Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) thúc đẩy sản xuất trên khắp đất nước và thu hút hàng chục tỷ USD đầu tư. Thông qua gói tài trợ lên tới 369 tỷ USD cho các sáng kiến khí hậu và năng lượng trong vòng 10 năm, Mỹ thu hút hàng loạt doanh nghiệp năng lượng và sản xuất pin xây dựng nhà máy mới, đặc biệt ở các bang Trung Tây và Đông Nam.

Trong khi đó, theo đánh giá của Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), Trung Quốc vẫn là đối thủ mạnh nhất về sản xuất hàng loạt các thiết bị năng lượng xanh như tấm pin mặt trời, tourbine gió và pin lithium-ion.

Trung Quốc chiếm hơn 80% thị phần toàn cầu về sản xuất tế bào quang điện và chiếm lĩnh chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu như lithium, cobalt và đất hiếm, theo nghiên cứu năm 2023 của IEA. Với lợi thế chi phí thấp, quy mô sản xuất lớn và chính sách hỗ trợ mạnh tay, Trung Quốc đang trở thành “nhà máy xanh” của toàn cầu.

Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng, “bỏ qua những bước lùi nhỏ”, lợi thế lớn nhất của châu Âu có lẽ nằm ở tầm nhìn dài hạn và sự đồng thuận chính trị - xã hội về phát triển bền vững. Lợi thế cạnh tranh của châu Âu được đánh giá bằng chất lượng, đổi mới công nghệ và tiêu chuẩn môi trường cao. Các sản phẩm công nghệ xanh châu Âu thường có tuổi thọ dài hơn, hiệu suất cao và thân thiện với môi trường hơn.

Đặc biệt, châu Âu cũng dẫn đầu trong việc xuất khẩu các tiêu chuẩn xanh, yêu cầu các đối tác thương mại tuân thủ các tiêu chí khắt khe về phát thải và nguồn gốc vật liệu. Đây là yếu tố đang tái định hình chuỗi giá trị toàn cầu và tạo ra lợi thế cạnh tranh dài hạn.

Công nghệ xanh không còn là lựa chọn mà trở thành con đường duy nhất tiến tới tương lai. Trên con đường đó, châu Âu không chỉ xuất khẩu sản phẩm, mà còn xuất khẩu tư duy và tiêu chuẩn xanh. Thông qua các hiệp định thương mại, các quy định về khí thải đối với hàng nhập khẩu như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), EU đang từng bước buộc thế giới cùng tham gia vào hành trình chuyển đổi xanh.

Minh Anh