EU trước lựa chọn khó: Nhượng bộ Mỹ hay bảo vệ quan hệ với Trung Quốc?

Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen (trái) trong cuộc gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Davos, Thụy Sĩ, ngày 21/1/2020. Ảnh: AP/TTXVN

Theo trang tin châu Âu Euractiv.com ngày 28/5, lời cảnh báo về thuế quan 50% đối với hàng xuất khẩu của EU từ Tổng thống Mỹ Donald Trump dường như đã dập tắt những hy vọng mong manh về tiến triển trong đàm phán thương mại xuyên Đại Tây Dương. Động thái này không chỉ gây áp lực lớn lên EU mà còn hé lộ ý đồ của Washington trong việc sử dụng châu Âu như một quân cờ để kiềm chế Trung Quốc.

Dù Tổng thống Trump tuyên bố hoãn áp dụng mức thuế 50% đối với hàng nhập khẩu từ EU đến ngày 9/7, cung cấp thêm thời gian đàm phán, nhưng không thể xoa dịu những lo ngại sâu sắc. Thông báo ban đầu về mức thuế quan trên đã gây bất ngờ lớn cho các nhà đầu tư và quan chức châu Âu. Họ vốn đang lạc quan về khả năng Brussels có thể đàm phán giảm các mức thuế hiện hành của chính quyền Trump, bao gồm 25% đối với thép, nhôm và ô tô, cùng với mức thuế chung 10%.

Thực tế, sự lạc quan này phần lớn đến từ sự hiểu lầm của giới truyền thông và các nhà hoạch định chính sách châu Âu về tình hình đàm phán thương mại Mỹ - EU. Chỉ vài tuần trước, các tờ báo lớn như Financial Times và Politico đã đưa tin về "bế tắc" được phá vỡ và "các cuộc đàm phán nghiêm túc" đầu tiên kể từ khi Tổng thống Trump trở lại Nhà Trắng vào tháng 1 năm nay.

Tuy nhiên, những thông tin này chỉ dựa trên việc trao đổi "các tài liệu đàm phán" mơ hồ, nêu ra "các lĩnh vực thảo luận" tiềm năng. Việc những tài liệu như vậy chỉ mới được trao đổi khi gần hết thời gian đình chỉ thuế quan 90 ngày của Tổng thống Trump (có thể tăng thêm 10% thuế đối với sản phẩm EU) lẽ ra đã phải là nguyên nhân chính gây lo ngại. Tổng thống Trump, với tư cách là người cuối cùng quyết định chính sách thương mại Mỹ, luôn yêu cầu các đối tác thương mại nhượng bộ nhanh chóng và cụ thể để giải quyết thâm hụt thương mại của Mỹ.

Hiểu lầm nối tiếp hiểu lầm

Các bộ trưởng và quan chức EU cũng đã hiểu sai ý nghĩa của thỏa thuận thương mại Mỹ - Anh và việc xoa dịu căng thẳng Mỹ - Trung gần đây. Tại cuộc họp cấp bộ trưởng thương mại EU ở Brussels, ông Michał Baranowski của Ba Lan bày tỏ sự lạc quan khi cho rằng hai diễn biến này cho thấy "Mỹ thực sự có vẻ như đang tìm cách giảm leo thang với các đối tác lớn của mình".

Tuy nhiên, sự lạc quan này lại đặt nhầm chỗ. Thứ nhất, thỏa thuận thương mại Mỹ - Anh gần như không thể chấp nhận được đối với EU, vì mức thuế quan "phổ biến" 10% đối với hàng xuất khẩu của Anh vẫn có hiệu lực đầy đủ. Thứ hai, quyết định cắt giảm 115 điểm phần trăm thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc không phải do Washington đột ngột mong muốn thương mại mở với Bắc Kinh.

Ngược lại, điều này gần như chắc chắn là kết quả từ việc Mỹ nhận ra rằng Trung Quốc kiểm soát phần lớn các nguyên liệu thô chiến lược quan trọng của thế giới và sẵn sàng chịu tổn thất kinh tế. Điều này đồng nghĩa với việc Washington không thể giành chiến thắng trong cuộc đối đầu thương mại trực tiếp với Bắc Kinh.

Nhưng điều đó chỉ làm tăng khả năng Mỹ sẽ tìm cách kiềm chế sự phát triển kinh tế của Trung Quốc thông qua các biện pháp khác. Bằng chứng là thỏa thuận Anh - Mỹ đã trao cho Washington quyền kiểm soát đáng kể đối với hoạt động đầu tư của Trung Quốc vào Anh – một động thái đã bị Bắc Kinh lên án gay gắt.

Agathe Demarais, thành viên chính sách cấp cao tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu, nhận định: "Không có gì ngạc nhiên khi chính quyền Trump đang hướng sự chú ý tới châu Âu sau khi Mỹ và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận đình chiến thương mại". Chuyên giá trên cũng cho rằng Washington sẽ hối thúc "EU hạn chế quan hệ kinh tế với Trung Quốc" trong bất kỳ thỏa thuận thương mại nào trong tương lai.

EU đứng trước lựa chọn khó

Xác nhận phân tích của chuyên giá Demarais, tờ Wall Street Journal đưa tin ngay sau thông báo về thuế quan rằng mối quan hệ của EU với Trung Quốc – đối tác thương mại lớn thứ hai của khối sau Mỹ – vẫn là mối quan ngại chính ở Washington.

Tờ báo trên dẫn lời các quan chức Mỹ giấu tên lưu ý rằng: "Cho đến nay, Mỹ vẫn chưa đảm bảo được cam kết từ các nhà lãnh đạo EU về việc áp dụng mức thuế mới đối với các ngành công nghiệp của Trung Quốc, một ưu tiên của các quan chức chính quyền Trump đang thúc đẩy nhằm gia tăng áp lực thương mại đối với Bắc Kinh".

Có vẻ như Brussels ngày càng nhận thức được tầm quan trọng của mối quan hệ với Trung Quốc trong các cuộc đàm phán với các quan chức thương mại Mỹ. Hơn nữa, khối này dường như sẵn sàng áp dụng đường lối cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh để đảm bảo cam kết liên tục của Mỹ đối với an ninh châu Âu và bảo vệ mối quan hệ thương mại xuyên Đại Tây Dương trị giá 1,6 nghìn tỷ euro.

Ban đầu, EU đã cố gắng tránh thuế thép và nhôm của Tổng thống Trump bằng cách tìm cách "làm việc với" Washington về vấn đề "dư thừa" thép của Bắc Kinh – một thách thức chung đối với ngành công nghiệp thép của cả châu Âu và Mỹ. Kể từ đó, Brussels đã mở rộng các lĩnh vực hợp tác tiềm năng với Mỹ sang các lĩnh vực khác mà Trung Quốc thống trị như khoáng sản quan trọng, cũng như các lĩnh vực đang phát triển mà Trung Quốc có năng lực như chất bán dẫn và trí tuệ nhân tạo.

Bernd Lange, Chủ tịch Ủy ban Thương mại của Nghị viện châu Âu, cũng gợi ý rằng EU và Mỹ có thể tuyên bố "mối đe dọa chung về thuế quan" đối với Trung Quốc nếu Tổng thống Trump bãi bỏ thuế đối với hàng xuất khẩu của châu Âu.

Tuy nhiên, việc EU áp dụng lập trường cứng rắn hơn đối với Trung Quốc có thể chỉ là điều kiện cần nhưng không đủ để đàm phán giảm thuế của chính quyền Trump. Như Ủy viên Lange thừa nhận, bất kỳ thỏa thuận thương mại nào cũng có khả năng bao gồm các cam kết giải quyết thặng dư hàng hóa hơn 198 tỷ euro của EU với Mỹ bằng cách mua thêm năng lượng và vũ khí của Mỹ, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều doanh nghiệp Mỹ đầu tư hơn vào châu Âu và giảm thuế quan của EU đối với các sản phẩm công nghiệp của Mỹ, chẳng hạn như ô tô.

Một chiến lược như vậy đi kèm với những rủi ro đáng kể. Đặc biệt, bất kỳ hành động trả đũa thương mại nào của Trung Quốc đối với lập trường cứng rắn hơn của EU đối với Bắc Kinh đều có thể dễ dàng đẩy nền kinh tế đang suy yếu của châu Âu vào suy thoái.

Hơn nữa, việc áp dụng đường lối cứng rắn hơn đối với Trung Quốc – mà EU chính thức cam kết "giảm thiểu rủi ro" nhưng không "tách rời" – có thể làm trầm trọng thêm sự chia rẽ nội bộ trong khối. Hungary, với mối quan hệ chặt chẽ với cả Mỹ và Trung Quốc, đã mô tả mối liên hệ thương mại của mình với Bắc Kinh là "ranh giới đỏ" trong các cuộc đàm phán với Washington.

Cuối cùng, mối đe dọa áp thuế mới nhất của Tổng thống Trump có thể sẽ làm gia tăng căng thẳng giữa 27 quốc gia thành viên EU về việc liệu Brussels có nên trả đũa Mỹ hay không – và liệu hành động trả đũa đó có nên nhắm vào các dịch vụ mà Washington đang có thặng dư đáng kể với EU hay không.

Có rất ít lý do để lạc quan. EU đang đứng trước một tình thế tiến thoái lưỡng nan: nhượng bộ Mỹ để đổi lấy sự giảm bớt thuế quan, nhưng có nguy cơ làm tổn hại mối quan hệ kinh tế với Trung Quốc và gây ra chia rẽ nội bộ; hoặc kiên định lập trường, nhưng đối mặt với nguy cơ bị áp thuế quan nặng nề từ Washington. Lựa chọn nào cũng tiềm ẩn những hệ lụy sâu sắc cho tương lai thương mại và địa chính trị của châu Âu.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc