Giá điện hai thành phần: Minh bạch, chấm dứt bù chéo

Từ tháng 10/2025, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã triển khai thí điểm mô hình giá điện hai thành phần đối với nhóm khách hàng sử dụng điện trung bình trên 200.000 kWh/tháng (tính theo hóa đơn điện năng).

Trong giai đoạn thí điểm này, EVN mới thực hiện tính toán mô phỏng và ghi nhận trên hóa đơn, chưa thu tiền theo cơ chế mới, nhằm mục tiêu phân tích mức độ biến động chi phí và phản ứng của người tiêu dùng. Cách tính mới này không chỉ dựa trên lượng điện năng tiêu thụ mà còn tính đến chi phí công suất - tức phần đầu tư hạ tầng để đáp ứng nhu cầu phụ tải của từng khách hàng.

Ví dụ, nếu cùng tiêu thụ 7.000 kWh/ngày:

Doanh nghiệp A vận hành dây chuyền ổn định, công suất phân bổ đều trong suốt ca làm việc.
Doanh nghiệp B lại dồn toàn bộ sản xuất vào một vài giờ, đòi hỏi công suất cực lớn trong thời gian ngắn.

Theo cách tính hiện nay, cả hai doanh nghiệp trên sẽ phải trả tiền điện gần như nhau. Nhưng với cơ chế giá điện hai thành phần, doanh nghiệp B sẽ phải trả cao hơn, vì ngành điện phải đầu tư hạ tầng lớn hơn để đáp ứng phụ tải tức thời.

Các chuyên gia cho rằng, cách tính mới sẽ giúp công bằng hơn cho người dùng điện.

TS. Đoàn Văn Bình, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Năng lượng cho biết: "Những khách hàng có nhu cầu sử dụng điện với công suất lớn sẽ khác so với người có nhu cầu sử dụng điện với công suất nhỏ hơn với cùng điều kiện sử dụng năng lượng. Do đó, giá điện sẽ công bằng hơn, tránh chuyện bù chéo".

Không chỉ là thay đổi trong cách tính, giá điện hai thành phần còn gắn với câu chuyện lớn hơn: cơ chế quản lý chi phí và tài chính của ngành điện. Trước mắt, sẽ thí điểm áp dụng giá điện hai thành phần với nhóm khách hàng lớn: sử dụng từ 200.000 kWh/tháng trở lên. Đây là bước thử nghiệm quan trọng để hoàn thiện cơ chế trước khi triển khai rộng rãi.

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh cho biết: "Nghị quyết 70 đã nêu rõ về mục tiêu bãi bỏ giá điện bù chéo, đòi hỏi mỗi công ty điện lực phải có biểu giá riêng tùy thuộc vào vùng miền địa phương và các công ty này sẽ phải cạnh tranh nhau về giá cả, chất lượng dịch vụ".

Những nguồn điện như điện hạt nhân, điện gió ngoài khơi, điện khí hydrogen,… có chi phí đầu tư rất lớn, rủi ro cao, nên nếu chỉ dựa trên giá bán điện theo sản lượng thì không đủ hấp dẫn nhà đầu tư. Bài toán đặt ra là phải có một cơ chế giá điện hợp lý, trong đó phần chi phí công suất được tính toán rõ ràng để bảo đảm nguồn thu ổn định cho các dự án.

TS. Nguyễn Quốc Việt, chuyên gia kinh tế, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết: "Việc Nhà nước hướng tới cơ chế giá điện hợp lý cũng là cách gián tiếp tăng hiệu quả đầu tư và kích hoạt các nguồn lực đầu tư cho các nguồn điện trong tương lai - vốn dĩ cần nhiều đầu tư như: điện gió ngoài khơi hay điện khí hydrogen... đòi hỏi công nghệ hiện đại và tỷ suất đầu tư lớn".

Với mô hình giá điện hai thành phần, hộ dân cư có thể bị tăng chi phí điện tổng thể, bởi phần “giá công suất” sẽ được tính dựa trên công suất cực đại trong tháng. Tuy nhiên, nhóm hộ sử dụng điện đều và tiết kiệm, có biểu đồ phụ tải phẳng sẽ ít bị ảnh hưởng, hoặc thậm chí hưởng lợi nhẹ.

Trong dài hạn, cơ chế này thúc đẩy người dân điều chỉnh hành vi tiêu dùng điện - hạn chế dùng điện vào giờ cao điểm, chuyển sang các thiết bị tiết kiệm năng lượng để giảm công suất cực đại.

Lệ Cẩm