Giá điện phải được điều chỉnh kịp thời để phản ánh biến đổi chi phí đầu vào

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu: Hạ tầng cung ứng và dịch vụ điện đã cải thiện rõ rệt
PGS. TS Ngô Trí Long: Xóa bù chéo là bước ngoặt xây dựng thị trường điện minh bạch, công bằng
EVN lý giải nguyên nhân hóa đơn điện tháng 8 tăng

Giá điện thế giới biến động mạnh

Phát biểu tại tọa đàm “Phát triển bền vững ngành điện - Những vấn đề đặt ra”, sáng ngày 10/9, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn cho biết, trong giai đoạn 2021 - 2023, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều chịu tác động nặng nề từ biến động giá nhiên liệu, không riêng Việt Nam.

Tại châu Âu, khu vực vốn theo xu hướng tư nhân hóa mạnh mẽ, thị trường điện vận hành cạnh tranh, khi xung đột Nga - Ukraine bùng nổ, giá nhiên liệu, đặc biệt là khí đốt đã tăng đột biến. Đây là nguồn cung cấp chủ yếu cho phát điện và sưởi ấm, khiến giá điện bán lẻ tăng tối thiểu gấp đôi, thậm chí có thời điểm gấp 3 - 4 lần. Để tránh khủng hoảng, Nghị viện châu Âu đã ban hành nhiều nghị quyết và sắc lệnh nhằm kiểm soát giá điện, ngăn chặn tình trạng leo thang quá mức. Tuy nhiên, sau khi giá nhiên liệu hạ nhiệt, các công ty bán lẻ điện ở châu Âu vẫn giữ giá ở mức cao hơn trước.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã buộc phải tăng giá điện bán lẻ do biến động giá nhiên liệu sơ cấp. Ảnh minh họa

Ở Hoa Kỳ, dù chủ động nguồn khí và là quốc gia xuất khẩu LNG lớn, giá điện bán lẻ giai đoạn 2020 - 2024 vẫn tăng mạnh. Năm 2022, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ, giá điện bán lẻ tăng tới 13,1% và năm 2023 tiếp tục tăng thêm 5,8%.

Tại Singapore, quốc gia phụ thuộc nhiều vào khí cho phát điện, giá điện năm 2022 so với 2020 đã tăng khoảng 42%. Sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường bán lẻ khiến một số công ty không chịu nổi chi phí đầu vào cao, buộc phải ngừng hoạt động và trả khách hàng trở lại cho Công ty Điện lực Singapore.

Malaysia cũng rơi vào tình trạng giá thành phát điện tăng tới 45%. Tuy nhiên, nhờ chủ động nguồn dầu khí và có sự điều tiết kịp thời từ Chính phủ, giá bán lẻ chỉ tăng khoảng 10%, qua đó giảm đáng kể gánh nặng cho người dân.

Thái Lan áp dụng cơ chế minh bạch hơn khi đưa giá bán lẻ điện được tính trực tiếp dựa trên biến động giá nhiên liệu. Cách tính này giúp phản ánh rõ ràng chi phí đầu vào, đồng thời có cơ chế kiểm soát giá dịch vụ hàng tháng.

Theo ông Hà Đăng Sơn: “Thực tế, hầu hết các quốc gia đều có sự can thiệp của Chính phủ nhằm điều tiết, giữ ổn định và cân đối lại các khoản lỗ. Điều đó đồng nghĩa doanh nghiệp điện lực được phép thu hồi chi phí qua giá điện trong giai đoạn sau, giúp ổn định thị trường, nhất là khi chịu tác động từ biến động chính trị và kinh tế”.

Giá điện Việt Nam cần cân đối chi phí và mục tiêu phát triển

Cũng tại tọa đàm, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng Lê Việt Cường nhìn nhận rằng, giá điện là một bài toán phức tạp, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như điều kiện tự nhiên, chính sách phát triển kinh tế - xã hội và quy định pháp luật.

“Những nguyên tắc điều hành về giá điện, trong đó có Việt Nam, đều dựa trên một số nguyên tắc chung, được quy định trong Luật Điện lực và các văn bản pháp luật liên quan. Trước hết, giá điện phải được điều chỉnh kịp thời để phản ánh biến đổi chi phí đầu vào, đồng thời bảo đảm bù đắp chi phí hợp lý, hợp lệ và duy trì mức lợi nhuận đủ để các doanh nghiệp trong ngành điện có cơ hội tái đầu tư. Bên cạnh đó, giá điện còn phụ thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội của từng giai đoạn”, ông Lê Việt Cường cho hay.

Thực tế cho thấy, ngay cả trong giai đoạn dịch Covid-19, nhiều quốc gia có chính sách trợ giá năng lượng vẫn không thể bù đắp hết chi phí đầu vào, dẫn đến việc giá điện tăng cao, đặc biệt ở những nước phụ thuộc vào than và khí - hai loại nhiên liệu dễ biến động giá. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế này.

Theo kết quả nghiên cứu, trong giai đoạn 2018 - 2023, chi phí sản xuất điện chiếm tới 74 - 82% tổng cơ cấu giá thành, trong khi các chi phí khác như truyền tải, phân phối và quản lý lại tương đối ổn định hoặc giảm. Hiện nay, thủy điện vẫn chiếm một tỷ trọng quan trọng, song nhiệt điện than gần 50% và nhiệt điện khí khoảng 10% trong cơ cấu. Do đó, giá điện tại Việt Nam nhạy cảm với biến động giá than và khí nhập khẩu trên thị trường quốc tế.

Ngoài ra, các yếu tố như cơ chế tỷ giá điện và quy định pháp lý mới về thị trường điện cũng ảnh hưởng trực tiếp đến việc hình thành giá. Trong lộ trình phát triển tới đây, Việt Nam sẽ tiếp tục mở rộng các nguồn điện khí LNG và than, vốn là nhóm nhạy cảm với biến động chi phí nhiên liệu. Điều này đặt ra yêu cầu về cơ chế giá điện phải đủ sức phản ánh chi phí thực tế, tạo niềm tin cho nhà đầu tư và bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững.

Đầu tư điện lực - nền tảng để bảo đảm an ninh năng lượng

Trước câu hỏi về mối liên hệ giữa Quy hoạch điện VIII và giá điện đầu ra, ông Lê Việt Cường nhấn mạnh, nguồn vốn đầu tư phát triển điện lực là yếu tố then chốt. Đây không chỉ là điều kiện bảo đảm an ninh năng lượng mà còn phục vụ yêu cầu tăng trưởng kinh tế và cam kết phát thải ròng bằng “0” trong dài hạn.

Thực tế triển khai cho thấy, các dự án nguồn và lưới điện do doanh nghiệp nhà nước thực hiện thời gian qua đã cơ bản đúng tiến độ, góp phần giữ vững an ninh năng lượng quốc gia. Trong Quy hoạch điện VIII và bản điều chỉnh, Nhà nước đã xác định rõ quy mô nguồn, lưới điện, cũng như giải pháp thực hiện, đồng thời khẳng định vai trò của các tập đoàn và doanh nghiệp chủ lực.

Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu phát triển mới, việc huy động nguồn lực xã hội, tư nhân và FDI là cần thiết. Mặc dù vậy, theo quy định pháp luật, bất kỳ doanh nghiệp nào muốn tham gia đầu tư điện lực đều phải chứng minh năng lực tài chính. Nếu không, cơ quan thẩm quyền hoặc tổ chức tài chính hoàn toàn có thể từ chối cấp phép hoặc bảo lãnh vay vốn. Điều này cho thấy, việc bảo đảm đủ vốn cho các tập đoàn, doanh nghiệp nhà nước triển khai dự án trọng điểm là nhiệm vụ tiên quyết.

Ông Cường cho rằng, định hướng này hoàn toàn phù hợp với tinh thần Nghị quyết 70 mới được ban hành, đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế trên 10% giai đoạn 2026 - 2030, đồng thời coi phát triển hạ tầng năng lượng là nền tảng cho tăng trưởng bền vững. Do đó, giá điện cần được tính toán hợp lý, vừa phản ánh chi phí thực tế, vừa duy trì môi trường đầu tư ổn định, từ đó bảo đảm tiến độ các dự án và giữ vững an ninh năng lượng quốc gia.

Phương Cúc