Giải 'bài toán' thu hút nguồn nhân lực cho các HTX

Tại Hội thảo nâng cao hiệu quả công tác đào tạo bồi dưỡng cho thành viên, người lao động HTX và các tổ chức kinh tế tập thể, tổ chức sáng 5/4, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân cho biết, nhiều vấn đề HTX đang gặp phải như khó khăn ứng dụng công nghệ, khó thích ứng thị trường hay có những HTX hoạt động chưa thực sự hiệu quả… nguyên nhân sâu xa chính là từ nguồn nhân lực của HTX chưa được đảm bảo về số lượng và chất lượng.

Bài toán khó

Theo số liệu của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT), trong 72.359 cán bộ quản lý HTX nông nghiệp cả nước, có tới 44% chưa đào tạo, 40% có trình độ trung cấp, sơ cấp và chỉ có 16% tốt nghiệp cao đẳng, đại học và trên đại học. Nếu xét riêng chức danh giám đốc HTX nông nghiệp thì có tới 32% chưa qua đào tạo. Con số này ở Đồng bằng sông Cửu Long lên đến 57,3%, khu vực Tây Nguyên là 44,6%.

Vậy phải chăng những con số này liên quan đến việc phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động của các HTX? Đây cũng là bài toán khó cho nhiều HTX hiện nay.

Thực chất, việc đào tạo nghề cho lao động nông thôn gắn với thành lập tổ hợp tác, HTX là một trong những nội dung quan trọng, cụ thể là đã được quy định trong Đề án đào tạo nghề cho lao động nông thôn.

Nhân lực HTX được Chủ tịch Liên mInh HTX Việt Nam đánh giá là có vai trò quan trọng để HTX phát triển hiệu quả.

Thống kê của Tổng Cục Giáo dục Nghề nghiệp (Bộ LĐTB&XH), cho thấy trong 11 năm thực hiện đề án đào tạo nghề cho lao động nông thôn, có 61.217 người sau học nghề thành lập tổ, nhóm sản xuất, HTX, doanh nghiệp nhỏ. Bình quân hàng năm có 5.565 người sau học nghề thành lập tổ nhóm hợp tác sản xuất, HTX, doanh nghiệp tạo việc làm cho bản thân và lao động khác tại địa phương.

Tuy nhiên, việc chỉ có 61.217 người sau học nghề thành lập tổ, nhóm sản xuất, HTX, doanh nghiệp nhỏ và chỉ chiếm 2% số người làm việc sau học nghề là quá khiêm tốn. Theo Ths Đào Trọng Độ, Vụ trưởng Vụ đào tạo thường xuyên, Tổng Cục Giáo dục Nghề nghiệp (Bộ LĐTB&XH), hiện nay, nhiều địa phương không huy động được đội ngũ nghệ nhân tham gia vào quá trình đào tạo, truyền nghề cho HTX. Điều này, có thể là do nghệ nhân giấu nghề, chỉ muốn truyền nghề trong nội bộ gia đình nhưng cũng có nguyên nhân đến từ việc chính sách hỗ trợ trước đó chưa phù hợp, yêu cầu quá khắt khe.

Trong khi thực tiễn các nghệ nhân truyền đạt về kiến thức thực tiễn nhiều, giáo trình lý thuyết có thể hạn chế vì không phải là người đào tạo chuyên nghiệp. Chính vì vậy, việc chính sách hỗ trợ đào tạo nghề thông qua nghệ nhân của Bộ LĐTBXH đã phải chuyển sang hỗ trợ theo kiểu “tùy thuộc vào tình hình thực tiễn”, ông nói.

Đào tạo nguồn nhân lực cho HTX bài bản sẽ giúp khắc phục những khó khăn, vươn lên phát triển hiệu quả, bền vững.

Hiện nay, 3 chương trình mục tiêu quốc gia là xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo, phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số hiện nay đều có dự án, tiểu dự án về đào tạo nguồn lao động nông thôn, trong đó có HTX. Tuy nhiên, theo Ths Đào Trọng Độ, qua thực tiễn nhiều địa phương phản ánh, các địa phương chưa dùng hết nguồn lực hỗ trợ về đào tạo lao động nông thôn, HTX. Nhưng về phía các HTX lại luôn thiếu lao động có năng lực, thành viên HTX chưa được đào tạo còn nhiều.

“Vậy nguyên nhân từ đâu? Điều này cần rà soát, thống kê cụ thể để có câu trả lời thỏa đáng. Thực trạng này cho thấy vấn đề đào tạo lao động nông thôn, HTX chưa được các địa phương quan tâm hay việc bố trí thời gian, địa điểm, hay hỗ trợ các lớp đào tạo chưa phù hợp? ”, Vụ trưởng Vụ đào tạo thường xuyên, Tổng Cục Giáo dục Nghề nghiệp cho biết.

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân cũng chỉ ra rằng hiện nay, các Bộ, ngành cũng đã có chương trình đào tạo nguồn nhân lực cho HTX nhưng mỗi bộ, ngành lại đào tạo một cách nên không mang lại hiệu quả, từ đó dẫn đến đào tạo nhưng theo kiểu “trăm hoa đua nở”. Đặc biệt vị trí quản trị HTX chưa được chú trọng đào tạo, thành viên HTX cụ thể là đội ngũ kế toán HTX cũng chưa được quan tâm đào tạo.

Củng cố nguồn nhân lực

Thực tiễn phát triển HTX ở Hàn Quốc cho thấy, các HTX ở đây phát triển mạnh, hoạt động hiệu quả và ít bị động trước sự thay đổi của thị trường. Điều này được các chuyên gia cho rằng, việc chú trọng đào tạo nguồn nhân lực cho HTX được Chính phủ nước này rất quan tâm.

Ông Kim Jin Chenol, Văn phòng đại diện Nonghyup tại Việt Nam (Liên đoàn HTX nông nghiệp Hàn Quốc-NACF), cho biết chỉ trong năm 2022, đã có 880.000 nhân viên, 170.000 thành viên HTX trong Liên đoàn HTX được đào tạo. Trong đó, Liên đoàn chú trọng đào tạo về bản chất của Liên đoàn, đào tạo quản lý, chuyên gia, đào tạo kỹ thuật số.

Trước đó, thành viên, người lao động trong các HTX khá thụ động, nhưng sau khi được đào tạo, thành viên HTX rất chủ động trong sản xuất, liên kết, chủ động giao tiếp, hoạt động của HTX cũng mang tính nhảy vọt, nâng cao được thành tích kinh doanh. Chẳng hạn như tại một HTX ở KyungBok, trước khi đào tạo, doanh thu HTX chỉ đạt 5,8 tỷ won/năm nhưng sau khi đào tạo về MBA tài chính, đẩy mạnh sản xuất kinh doanh đồ ăn địa phương…, doanh thu là 6,4 tỷ won/năm (tăng 10.4%).

Nhiều HTX đang gặp khó khăn về nguồn nhân lực chất lượng cao do quy mô nhỏ, không thu hút được nhân tài về làm việc.

Chính vì vậy, theo ông Kim Jin Chenoh để nâng cao năng lực nhân lực cho các HTX, cần tập trung vào 3 yếu tố đó là: Sức mạnh học hỏi (biến tri thức thành của mình); Sức mạnh rút gọn (nắm bắt được thứ tự ưu tiên, sự quan trọng). Sức mạnh thực thành (áp dụng kiến thức trong thực tiễn trong thời gian ngắn). Và khi làm được 3 điều này, năng lực của thành viên, HTX sẽ được nâng lên.

Ông Lê Văn Việt, Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc HTX Xuyên Việt (Hải Dương), cho rằng thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao đối với nhiều HTX gặp khó khăn vì quy mô nhỏ. Nguồn nhân lực lao động chất lượng cao thì cho rằng HTX không phải là nơi đến của họ. Đây chính là bài toán đối với HTX.

Tuy nhiên, với Xuyên Việt, 80% nhân lực hiện nay dưới 35 tuổi, trình độ từ cao đẳng, đại học, thạc sĩ, tiến sĩ. Theo ông Việt, HTX cần có một mô hình sản xuất bài bản, chuyên nghiệp, có khả năng phát triển, đem lại giá trị cho các thành viên. Các thành viên khi tham gia HTX Xuyên Việt, cuộc sống, thu nhập, văn hóa được nâng cao từ đó lan tỏa trong cộng đồng, xã hội.

Bên cạnh đó, Xuyên Việt cũng có những tiêu chí cụ thể như liên kết với trường để thu hút về thực tập. Khi có người trẻ có năng lực, HTX cam kết trả học phí sau đó nhận về làm, trả lương (trả trước và gắn bó sẽ trả tiếp). Có cam kết đó, thanh niên có tri thức rất phấn khởi làm việc, cống hiến và đầu quân cho HTX. Hiện HTX thu hút được rất nhiều nhân tài đang làm việc từ các doanh nghiệp tập đoàn lớn về làm việc. Muốn vậy, HTX cũng cần minh bạch về tài chính, hoạt động sản xuất kinh doanh.

Cùng với đó, HTX phải chú trọng về quy mô HTX, chú trọng chính sách ưu đãi và phát triển chính sách văn hóa đề vừa thu hút và giữ chân nhân tài.

Có thể khẳng định đào tạo nguồn nhân lực cho HTX là điều vô cùng quan trọng, nhằm giúp HTX khắc phục những khó khăn, vươn lên phát triển hiệu quả. Muốn làm được điều đó, theo các chuyên gia, cần phải có những thay đổi cả về chính sách và nội lực các HTX.

Vậy nhưng một vấn đề hiện nay tại Việt Nam là các chương trình đào tạo dành cho KTTT, HTX chỉ tập trung vào đào tạo sơ cấp, 3 tháng. Chính sách hỗ trợ kinh phí trong Nghị định 46/2025-QĐ/TTg theo các HTX là vẫn còn thấp. Cụ thể, mức hỗ trợ đối với người lao động nông thôn chỉ khoảng 2 triệu đồng/khóa, hỗ trợ cán bộ, thành viên HTX học cả khóa khoảng 6 triệu đồng là chưa phù hợp với trình hình thực tiễn. Do đó cần sửa đổi mức hỗ trợ trong Nghị định 46 để hỗ trợ được thực chất hơn.

Đặc biệt, các chương trình đào tạo nguồn nhân lực cho HTX hiện nay chưa chuyên nghiệp, chưa có chương trình đào tạo chính quy cho HTX nên tạo ra sự khập khiễng. Chính vì vậy, các cơ quan quản lý cần nghiên cứu giải quyết vấn đề này để tránh việc khập khiễng trong đào tạo và giúp các HTX có kiến thức “nền” tốt hơn.

“HTX rất cần bộ tài liệu giáo trình chuẩn để khi chủ tịch, giám đốc HTX làm việc trong thực tiễn phải có những kiến thức cơ bản, phổ thông để phát triển HTX, đó chính là nền tảng để đưa HTX phát triển hiệu quả. Và việc đào tạo HTX phải dựa trên chuẩn đó để giúp HTX chủ động hơn”, Chủ tịch Cao Xuân Thu Vân cho biết.

TS Võ Thị Kim Sa, Phó Hiệu trưởng Trường Cán bộ quản lý nông nghiệp 2 tại TP HCM, cho rằng việc xây dựng một chương trình đào tạo có hệ thống có vai trò rất quan trọng. Hiện các chương trình hỗ trợ nguồn nhân lực cho HTX chỉ tập trung vào bồi dưỡng nên không phát huy được hiệu quả, lại tạo ra sự khập khiễng, chắp vá nếu HTX tham gia nhiều lớp, chương trình đào tạo.

Hiện, các nước rất chú trọng đào tạo chuyên nghiệp và theo hệ thống. Ngay như ở Canada, ở trường mẫu giáo đã có chương trình biên soạn, đào tạo về HTX về liên kết hợp tác nhằm nuôi dưỡng tinh thần hợp tác từ ngay lúc nhỏ. Hay ngay trong Liên đoàn HTX nông nghiệp Hàn Quốc cũng có trường đại học trong Liên hiệp HTX này. Điều này cho thấy, việc đào tạo về HTX đã được chuyên nghiệp hóa, có hệ thống. Và mỗi năm, những sinh viên ra trường sẽ có không ít người vào chính HTX, Liên hiệp HTX làm việc.

Có một điều được kiểm chứng trong quá trình phát triển HTX đó là các HTX khi thành lập gặp khó khăn rất lớn vì thiếu chuyên gia tư vấn. Điều này dẫn đến tình trạng, nhiều HTX có sản phẩm tốt nhưng chỉ bán quanh quẩn ở địa phương. Nhưng có HTX, sau khi được tư vấn đã xuất khẩu, bán được sang châu Âu. Do đó, việc quan tâm hình thành đội ngũ, chuyên gia tư vấn HTX cũng sẽ góp phần không nhỏ trong việc nâng cao nguồn nhân lực cho khu vực KTTT, HTX.

Huyền Trang