Giải mã di sản Thánh tổ triều Lý

Phật giáo song hành cùng vận mệnh dân tộc

Phát biểu khai mạc và đề dẫn hội thảo, GS.TS Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội cho biết: Trong dòng chảy tưởng chừng như bất tận của lịch sử, triều đại nhà Lý (1009 - 1225) ghi dấu như một kỷ nguyên văn minh rực rỡ bậc nhất – kỷ nguyên của sự khai sinh, khai phóng, bao dung và phát triển một cách toàn diện. Đó là thời đại mà Phật giáo không chỉ đóng vai trò là tôn giáo tín ngưỡng, mà còn là bệ đỡ tư tưởng, là quốc giáo song hành cùng vận mệnh dân tộc.

GS.TS Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội phát biểu.

Đặc biệt, hiện tượng "Thánh tổ" hay "Thánh tăng" thời Lý là một nét vô cùng độc đáo, có thể coi là hiếm có trong lịch sử tư tưởng và tôn giáo Việt Nam. Những nhân vật lịch sử như Quốc sư Nguyễn Minh Không, Thiền sư Từ Đạo Hạnh, Thiền sư Dương Không Lộ... đã vượt ra khỏi khuôn khổ của những bậc xuất gia tu hành đơn thuần, để trở thành những biểu tượng văn hóa, những vị "Thánh" trong tâm thức dân gian, vừa có công hộ quốc an dân, vừa có tài chữa bệnh cứu người, lại vừa là những ông tổ của các nghề thủ công truyền thống.

“Hội thảo không chỉ để nhìn về quá khứ với lòng thành kính và ngưỡng vọng, mà còn để đúc rút những bài học kinh nghiệm quý báu về sự dung hợp tôn giáo, giao hòa văn hóa, cũng như về chính sách trọng dụng nhân tài và tinh thần "nhập thế" của Phật giáo thời Lý. Những giá trị ấy, tưởng như xa xưa, song vẫn còn nguyên tính thời sự đối với công cuộc chấn hưng văn hóa, xây dựng đất nước và phát triển bền vững ở Việt Nam hiện nay” – GS.TS Hoàng Anh Tuấn nói.

"Nhìn lại toàn bộ lịch sử triều Lý, chúng ta thấy nổi bật lên một mô hình Nhà nước và Phật giáo có tính kết quyện vô cùng chặt chẽ, trong đó các vị Thánh tổ đóng vai trò như những chiếc cầu nối vĩ đại giữa Đạo và Đời, giữa Vương quyền và Thần quyền" - GS.TS Hoàng Anh Tuấn.

Ban tổ chức chủ trì hội thảo.

Bà Vũ Thanh Lịch, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Ninh Bình cho biết Ninh Bình là một trong những không gian văn hóa tâm linh đặc biệt, với những trung tâm tôn giáo - tín ngưỡng lớn của cả nước; trung tâm của 2 tôn giáo lớn: Phật giáo và Công giáo, trung tâm của tín ngưỡng dân gian thờ Mẫu ở Việt Nam. Từ thời Đinh - Tiền Lê - Lý - Trần, Ninh Bình đã là trung tâm Phật giáo của các nhà nước Đại Cồ Việt - Đại Việt.

Thời Lý, vùng đất Ninh Bình có thể coi là một trong những trung tâm của Phật giáo với nhiều ngôi đại danh lam kiêm tiểu hành cung mà dấu vết còn để lại đến ngày nay như: chùa Long Đọi Sơn (phường Tiên Sơn) với tháp Sùng Thiện Diên Linh, chùa Ngô Xá (xã Tân Minh) với tháp Chuông Sơn - Vạn Phong Thành Thiện, các ngôi chùa ở Cố đô Hoa Lư, tháp Phật trên núi Dục Thúy (phường Hoa Lư)... với nhiều hiện vật thời Lý đặc biệt như bia Sùng Thiện Diên Linh, tượng Phật A-di-đà, bộ tượng Kim Cương... là những bảo vật vô giá của dân tộc.

“Với việc nghiên cứu, làm rõ thêm thân thế, sự nghiệp, các vị Thánh tổ triều Lý trong lịch sử Phật giáo Việt Nam, trong đó có những vị quê quán và hành trạng gắn bó với vùng đất Ninh Bình, hội thảo đồng thời mở ra các định hướng cho các nhà nghiên cứu khai thác, bổ sung hướng tới vinh danh cũng như dự kiến xây dựng, phục dựng con đường hành hương theo dấu chân các vị Thánh tổ triều Lý, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản Phật giáo Việt Nam nói chung, di sản văn hóa tỉnh Ninh Bình nói riêng” – bà Vũ Thanh Lịch nhấn mạnh.

Từ lịch sử Phật giáo đến di sản đương đại

Phật giáo được truyền vào Việt Nam từ những thế kỷ trước sau Công nguyên. Trong quá trình du nhập và phát triển, Phật giáo đã chứng tỏ là một tôn giáo hòa bình, dung hợp với tín ngưỡng truyền thống của người Việt. Tinh thần từ bi, hỷ xả của Phật giáo đã giáo dục con người biết sống vị tha, hòa hợp, coi trọng sự bình đẳng và tiến bộ xã hội. Phật giáo là môi trường hoặc tạo điều kiện cho các loại hình văn học, nghệ thuật, kiến trúc, điêu khắc, v.v... phát triển. Ở mỗi thời kỳ lịch sử, Phật giáo đều để lại những dấu ấn sâu đậm, thể hiện tinh thần gắn bó đồng hành cùng dân tộc, nhiều nhà sư với triết lý “Phật giáo nhập thế” đứng ra giúp đời, giúp nước được sử sách ghi nhận.

Thời Lý - Trần là thời toàn thịnh của Phật giáo Việt Nam. Dưới thời Lý - Trần, Phật giáo có một vai trò quan trọng, là chỗ dựa tinh thần để xây dựng vương triều, xây dựng đất nước thái bình, thịnh trị và thân dân. Nhà chùa không chỉ là trung tâm văn hóa - tôn giáo địa phương mà còn là trung tâm giáo dục, nơi truyền bá kiến thức, học vấn, và tăng lữ là tầng lớp trí thức, tạo dựng nền tảng triết lý, tư tưởng của xã hội. Nhiều nhà sư được phong làm Quốc sư, tham gia các hoạt động chính trị của vương triều. Trong đó, Tam thánh tổ thời Lý bao gồm Thiền sư Minh Không, Từ Đạo Hạnh và Giác Hải đã để lại một khối lượng di sản Phật giáo quan trọng cho lịch sử dân tộc.

Tại hội thảo, các nhà khoa học đã công bố các kết quả nghiên cứu và thảo luận tập trung vào các vấn đề nghiên cứu về bối cảnh lịch sử và xã hội của Đại Việt; phân tích vai trò của Phật giáo trong việc định hình và phát triển văn hóa, tư tưởng và đạo đức xã hội thời Lý. Tập trung làm rõ những đóng góp to lớn của Phật giáo trong việc xây dựng nền tảng tư tưởng, xã hội, đạo đức, giáo dục, nghệ thuật... của Đại Việt.

Các đại biểu tham dự hội nghị.

Đồng thời cũng công bố các sưu tầm, tập hợp và tổng hợp các tư liệu, tài liệu văn hóa vật thể, phi vật thể liên quan đến Tam Thánh tổ thời Lý. Dựa trên các tư liệu đã thu thập, hội thảo tiến hành khảo cứu sâu rộng để làm sáng tỏ vai trò và những đóng góp của Tam Thánh tổ thời Lý.

Bên cạnh đó, các đại biểu nghiên cứu, trao đổi, thảo luận về di sản Tam thánh tổ thời Lý trong lịch sử đương đại và phát huy những di sản này nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững cho cộng đồng và xã hội, đồng thời góp phần bảo tồn và phát triển di sản văn hóa lịch sử dân tộc.

Một trong những định hướng quan trọng của Hội thảo là khởi xướng và cung cấp luận cứ khoa học cho việc xây dựng tuyến du lịch văn hóa - tâm linh “Con đường hành hương theo dấu chân các Thánh tổ triều Lý”, kết nối các di tích, không gian văn hóa và trung tâm Phật giáo tiêu biểu. Đây được kỳ vọng sẽ là mô hình kết hợp hài hòa giữa nghiên cứu khoa học, bảo tồn di sản và phát triển bền vững, góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa - tinh thần của Phật giáo Việt Nam tới cộng đồng và xã hội.

Hội thảo khoa học "Các vị Thánh tổ triều Lý trong lịch sử Phật giáo Việt Nam” thu hút khoảng 400 đại biểu là các nhà khoa học, học giả, nhà nghiên cứu, giảng viên, tăng ni, phật tử và những người quan tâm trong và ngoài nước. Sự kiện không chỉ trở thành không gian kết nối tri thức, chia sẻ học thuật mà còn góp phần thúc đẩy hợp tác nghiên cứu giữa các cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu, tổ chức tôn giáo và cơ quan quản lý văn hóa trong và ngoài nước, qua đó lan tỏa sâu rộng các giá trị lịch sử, tư tưởng và văn hóa của Phật giáo Việt Nam nói chung, Phật giáo triều Lý nói riêng.

Thu Hương