Giữ nghệ thuật đờn ca tài tử sống mãi với thời gian

Biểu diễn nghệ thuật đờn ca tài tử phục vụ khách du lịch đến tham quan và dâng hương tại đền thờ Bác Hồ ở xã Châu Thới, tỉnh Cà Mau. Ảnh: Mỹ Xuyên

Nối dài sức sống di sản từ cộng đồng

Bạc Liêu trước đây (sau sáp nhập là tỉnh Cà Mau) được coi là cái nôi của nghệ thuật đờn ca tài tử. Từ miền quê yên ả đến đô thị sầm uất, loại hình nghệ thuật truyền thống này vẫn được duy trì và phát triển nhờ chính những người dân bình dị vừa là nghệ nhân, vừa là khán giả và hơn hết là người giữ lửa đam mê.

Hiện tại, Cà Mau có hơn 700 câu lạc bộ đờn ca tài tử; ngoài sinh hoạt định kỳ, nhiều câu lạc bộ còn tích cực tham gia các liên hoan, hội thi cấp tỉnh, khu vực và quốc gia. Đây là cơ hội để các thành viên giao lưu, học hỏi, nâng cao trình độ và tiếp tục lan tỏa tình yêu nghệ thuật đờn ca tài tử đến cộng đồng.

Không gian sinh hoạt của câu lạc bộ có thể là nhà văn hóa ấp hay sân nhà của các thành viên... Ở đó, đờn ca tài tử không chỉ là nghệ thuật biểu diễn, mà còn là sợi dây gắn kết cộng đồng, là dịp để mọi người chia sẻ tâm tình, giữ gìn nếp sống nghĩa tình của vùng đất phương Nam. Mỗi điệu đờn, câu ca vang lên đều chất chứa khí chất hào sảng, phóng khoáng, mộc mạc, bình dị, những nét đặc trưng hun đúc nên tính cách con người Nam Bộ từ bao đời nay.

Bà Trần Hồng Thương, ở ấp Mỹ Bình, xã Sông Đốc, tỉnh Cà Mau, thành viên Câu lạc bộ đờn ca tài tử xã Sông Đốc cho biết: “Đờn ca tài tử là món ăn tinh thần độc đáo, giúp mọi người giải trí sau những giờ lao động mệt nhọc. Không chỉ là loại hình giải trí, mà còn là một nét đẹp văn hóa truyền thống được truyền qua nhiều thế hệ. Vì vậy, tham gia câu lạc bộ đờn ca tài tử còn là gìn giữ được nét đẹp văn hóa truyền thống trong nghệ thuật ca hát của người Cà Mau. Hiện tại, câu lạc bộ sinh hoạt định kỳ 1 lần/tuần. Nội dung là 20 bản tổ trong đờn ca tài tử và các bài ca vọng cổ, các trích đoạn cải lương với chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ kính yêu, quê hương, đất nước, xây dựng nông thôn mới...”.

Ông Nguyễn Đình Triểu, Giám đốc Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thông xã Sông Đốc cho biết: “Thời gian qua, trên địa bàn đã thành lập nhiều câu lạc bộ sinh hoạt các loại hình văn hóa - nghệ thuật, trong đó có đờn ca tài tử. Đây là loại hình thu hút đông đảo người dân tham gia, qua đó, thúc đẩy phong trào văn hóa - văn nghệ quần chúng phát triển, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân”.

Chính nhờ sự truyền dạy tự nhiên, gần gũi từ người đi trước đến người đi sau qua các buổi sinh hoạt mà đờn ca tài tử giữ được vẻ đẹp nguyên bản và không ngừng lan tỏa trong đời sống hiện đại. Theo ông Nguyễn Chí Công, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Cà Mau: “Mới đây, Ban Chỉ đạo Đề án bảo tồn Di sản văn hóa nghệ thuật đờn ca tài tử tỉnh Cà Mau vừa ban hành Kế hoạch thực hiện đề án với các hoạt động trọng tâm như tuyên truyền giá trị di sản, tổ chức sinh hoạt và truyền dạy 20 bản tổ đờn ca tài tử, đưa loại hình nghệ thuật này vào trường học và đầu tư trang thiết bị cho các câu lạc bộ, nhà văn hóa ở địa phương. Đề án nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản phi vật thể đại diện nhân loại, góp phần phát triển du lịch”.

Cùng nhau “giữ lửa” đờn ca tài tử

Gần 10 năm qua, Câu lạc bộ đờn ca tài tử Dương Huỳnh, ấp Trà Quýt, xã Thuận Hòa, thành phố Cần Thơ không chỉ là nơi gặp gỡ, giao lưu của những người yêu thích đờn ca tài tử, mà còn là nơi “giữ lửa” để phát triển phong trào đờn ca tài tử tại địa phương. Đối với mỗi thành viên, sau những giờ lao động mệt mỏi được hát, được đờn, gặp gỡ anh chị em trong câu lạc bộ là như xua tan hết mệt mỏi. Thỉnh thoảng, vào những dịp lễ, Tết hay cuối tuần, điệu đờn mùi mẫn của các thành viên câu lạc bộ làm say đắm lòng người, không thua kém những nghệ sĩ thực thụ trên sân khấu.

Thành lập câu lạc bộ đờn ca tài tử là chuyện dễ đối với các địa phương, nhưng gìn giữ và phát triển câu lạc bộ thì rất khó khăn. Ông Dương Huỳnh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ đờn ca tài tử Dương Huỳnh, ấp Trà Quýt trăn trở: “Khó khăn mà câu lạc bộ gặp phải là các thành viên mỗi người một công việc khác nhau, có người vì cuộc sống mưu sinh nên dù rất cố gắng, họ vẫn không thể tiếp tục đồng hành cùng câu lạc bộ. Kinh phí sinh hoạt còn rất hạn chế, chúng tôi chủ yếu là giao lưu, hát với nhau vào những dịp có đám tiệc, góp vui phục vụ những người đam mê đờn ca tài tử với mong muốn làm sao để bộ môn nghệ thuật này không bị mai một”.

Ngoài tổ chức sinh hoạt, đa phần các câu lạc bộ còn nhận đào tạo những ai yêu thích nghệ thuật đờn ca tài tử, cải lương. Mong muốn của câu lạc bộ là tiếp tục phát triển và có thêm nhiều thế hệ “măng non” nối tiếp lớp đàn anh.

Cần các giải pháp thiết thực để phát huy giá trị di sản

Hiện nay, dù chịu sự cạnh tranh của nhiều loại hình giải trí khác, nhưng đờn ca tài tử vẫn có sức sống mãnh liệt trong lòng người dân Nam Bộ. Bên cạnh những mặt thuận lợi sau 12 năm đờn ca tài tử được UNESCO vinh danh, vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra để di sản thực sự phát huy giá trị, có sức sống lâu bền trong cộng đồng và trở thành “tài sản" du lịch.

Theo Tiến sĩ Mai Mỹ Duyên, nhà nghiên cứu về âm nhạc dân tộc Nam Bộ, giảng viên Trường Đại học Trà Vinh: “Trong giới nhạc tài tử, người ta thường lấy sự am tường, điêu luyện khi thực hành 20 bản tổ làm tiêu chí đánh giá trình độ, năng lực chuyên môn của nghệ nhân. Tuy nhiên, qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy, không ít nghệ nhân đang truyền dạy ở các địa phương còn chưa thông thạo 20 bản tổ, điều này dẫn đến nguy cơ thất truyền”.

Tuy nhiên, điều đáng tiếc hiện nay là nhiều câu lạc bộ đờn ca tài tử đang dần mai một theo thời gian. Việc thực hành đờn ca tài tử cũng gặp không ít khó khăn do tình trạng “già hóa” thành viên các câu lạc bộ; nghệ nhân chơi các nhạc cụ cổ truyền ngày càng khan hiếm, nhất là đờn cò, kìm, tranh, bầu; chế độ hỗ trợ cho nghệ nhân có hoàn cảnh khó khăn chưa phù hợp. Đội ngũ kế thừa trong giới trẻ không nhiều; một số câu lạc bộ không có nghệ nhân đánh đờn, dẫn đến không còn duy trì sinh hoạt thường xuyên; một số khác lại gặp khó khăn về tài chính, chưa có địa điểm để nghệ nhân thực hành truyền dạy và sinh hoạt đờn ca tài tử...

Trước những thách thức này, các chuyên gia nghiên cứu văn hóa và nghệ nhân tâm huyết với đờn ca tài tử đề xuất, kiến nghị chính quyền địa phương cần có giải pháp, kế hoạch cụ thể cho công tác bảo tồn đờn ca tài tử trong thời gian tới như: Rà soát số lượng nghệ nhân, củng cố câu lạc bộ, đội, nhóm, phân cấp công nhận nghệ nhân cấp tỉnh để có chính sách hỗ trợ, đãi ngộ hợp lý cho giới đờn ca tài tử; mở lớp đào tạo, chuẩn hóa đội ngũ nghệ nhân, tăng cường công tác phát hiện bồi dưỡng cho lực lượng trẻ, có triển vọng, trong đó ưu tiên cho lớp nghệ nhân đờn và sáng tác lời mới. Từ đó, giúp thế hệ hôm nay trân trọng bản sắc, có thêm động lực để sáng tạo, làm mới nghệ thuật đờn ca tài tử trên nền tảng truyền thống.

Mỹ Xuyên